Læknablaðið : fylgirit - 01.02.1978, Qupperneq 34

32 - AF HAGLEIK LÆKNISHANDA
Árið 1857 verða þáttaskil í meðferð gláku, er
Albrecht von Graefe kemur með nýja aðferð,
lituhögg, sem enn í dag er lækning við bráðagláku.
Var lituhöggið notað við allar tegundir gláku, unz
veitu-aðgerðir fóru að ryðja sér til rúms í byrjun
þessarar aldar.
Það kom fljótt í ljós að lituhögg reyndist ekki
haldgott við hægfara gláku.
Um 1870 kynnti Louis de Wecker (1832-1906)
hvítuskurðinn (sclerotomia anterior), sem átti að
auka frárennsli augnvökvans. Aðgerðin var fólgin í
því að skorið var rétt aftan við mót glæru og hvítu
inn í framhólf augans og aftur út á mótsettum stað
eins og við dreraðgerð. Skurðurinn var síðan
stækkaður en ekki skorið út að ofan. Var ætlunin að
veita myndaðist úr framhólfinu. Skeði það
stundum, en oftar myndaðist örvefur og rásin
stíllaðist.
Y msar slíkar aðgerðir voru reyndar, en komu ekki
að gagni.
Veituskurði með lituhönk (iridencleisis) var lýst
af Norðmanninum Sören Holth árið 1907 [34]. Með
þessari aðferð rennur upp ný öld á sviði
glákuskurðlækninga, því þá var í fyrsta sinn fundinn
haldgóður veituskurður við hægfara gláku og enn er
notaður, en öruggari aðferðir hafa þó fundizt síðan.
Johan Borthen í Bergen lýsir fyrstur litutogi
(iridotasis) árið 1910. Er hún fólgin í því að draga
lituna undir augnslímhúðina án þess að klippa.
Ymsir veituskurðir fundust um svipað leyti.
Robert Elliot lýsti fyrstur hvítuboruninni, sem
við hann er kennd, árið 1909 (trepanatio
corneo-scleralis).
Leopold Heine gerði fyrstur fellingabaugslos
(cydodialysis) árið 1905 og um svipað leyti gerði
Felix Lagrange gluggskurð í hvítu, sem við hann er
kenndur [34].
Fyrstu glákuaðgerð sína í Reykjavík gerir Björn
15. janúar 1894 á 68 ára sýslumanni afNorðurlandi
og var það hvítuskurður.
Sumir af þessum hvítuskurðum Björns munu hafa
borið árangur og getur hann þess nokkrum sinnum
að fistill hafi myndazt eða bjúgur yfirörinu. Oftast
varð sú raunin á, að ekkert frárennsli myndaðist við
þessa aðgerð og augað blindaðist.
Við lituhögg gat einnig myndazt fistill. Á einum
stað segir (24. júlí 1903) „subconjunctival fistill er í
scleralskurðinum eftir Iridectomiuna, sem gerð var
16. júlí 1901“.
Ein sagan [ 17.06.09],greinir frá því að árið 1906
hafi verið gert lituhögg á báðum augum. Þremur
árum síðar, er Björn sér sjúklinginn aftur, hefur
fistill myndazt á öðru auganu og hafði sjónin haldizt
óbreytt á því auga enda þrýstingur á því eðlilegur,
en sjón á hinu haíði versnað og þrýstingur á því
mjög hár. Var augnþrýstingur mældur með
augnþrýstingsmæli.
Einnig segir frá því, að lituhögg gat komið að
notum við hægfara gláku, þótt fremur væri það
sjaldgæft.
Þriðji marz árið 1909 markar tímamót í sögu
augnlækninga á Islandi, því þennan daggerir Björn
nýja glákuaðgerð - lituhönk (iridencleisis a.m.
Holth) á 61 árs gamalli konu úr Borgarfirði. Ekki er
vitað hvar hann gerir þessa aðgerð, því konan er
hvorki lögð inn á St. Jósefsspítalann né Franska
spítalann.
Þctta er fyrsta raunhæfa aðgerðin við hægfara
gláku, sem gerð er hér á landi og á eftir að gjörbreyta
horfum glákusjúklinga. Fyrir þann tíma voru ílestir,
sem fengu þennan sjúkdóm dæmdir fyrreða síðartil
að sitja í myrkri, það sem eftir var ævinnar.
Með tilkomu veituskurðanna var mjög oft hægt
að draga úr eða jafnvel stöðva þróun sjúkdómsins og
þá einkum, ef hann fannst áður en veruleg skemmd
var komin í augun. Svo heppilega vill til, að um
svipað leyti og Björn fer að beita þessari nýju aðferð,
fær hann augnþrýstingsmælinn sem áður getur.
Getur hann því greint hægfara gláku á byrjunar-
stigum sjúkdómsins og tekið sjúklinga til meðferðar,
áður en augljós einkenni koma í ljós.
Fyrsta skráða augnþrýstingsmælingin er gerð á
síðastnefndum sjúklingi 18. marz 1909.
Glákusjúklingum Björns fjölgar nú óðum (sjá 6.
töflu), er greiningin verður auðveldari og gfákuað-
gerðum hans stórfjölgar, og þá fáu mánuði, sem
hann á eftir gerir hann a.m.k. 32 veituskurði. Hann
sér fljótt að hér er um aðgerð að ræða, sem gefur
glákusjúklingum fyrirheit um bjartari framtíð.
Holth’s aðferðinni er lýst í 18. sögu. Tekiðerfram
að tiu dögum eftir aðgerðina er kominn „stór
ödemkúfur yfir örinu“.
Þann 14. sept. 1909 greinir frá nýrri glákuaðgerð,
sem kennd er við Borthen í Bergen. Eins og áður
segir lýsti Borthen aðferð sinni um svipað leyti og
Björn gerir hana hér. Þetta er síðasta aðgerð Björns,
en hún er gerð á Landakotsspítala 21. september
1909.
Af þeim 439 einstaklingum með gláku, sem leita
Björns á því tímabli, sem bækur hans ná yfir, gerir
hann glákuaðgerðir á 108 einstaklingum, 80 körlum
og 28 konum, sjá 5. töflu.
Auk þess tekur hann spillt augu vegna gláku-
blindu hjá 5 körlum og 2 konum.