Þjóðhagsreikningar 1945-1992 - 01.08.1994, Blaðsíða 71
það er nánast útilokað að finna verðvísitölu sem væri við hæfi. Sem dæmi má taka
tilfærslu frá A til B. Hugsanlegt væri að staðvirða þessa tilfærslu á grundvelli ýmissa
verðvísitalna. Þannig mætti til dæmis búa til vísitölur sem byggðust á útgjöldum A eða
B. Vísitölumar gætu einnig verið reistar á samsetningu teknanna hjá A eða B. Á þennan
hátt væru strax komnar að minnsta kosti fjórar mismunandi verðvísitölur, sem tii greina
kæmi að nota. Fleiri ágalla mætti nefna á „föstu verði“ í þessum skilningi.
Fast verð í þjóðhagsreikningum er því notað í þrengri skilningi, það er að segja sem
verð þeirrar vöru eða þjónustu, sem þessi sama vara eða þjónusta kostaði á grunnári. Af
þessum skilningi leiðir, að fastaverðsreikningur, eða með öðrum orðum staðvirðing í
þjóðhagsreikningum takmarkast við þau verðmæti, sem aðgreinanleg eru í verðþátt og
magnþátt, það er að segja raunvirðisstraumana í þjóðarbúskapnum. Með því er átt við
vöru- og þjónustureikninga sem sýna uppruna og ráðstöfun hvers vöru- og þjónustu-
flokks, en einnig er átt við framleiðslureikninga einstakra atvinnugreina, en þeir sýna
framieiðsluvirði, aðföng og vinnsluvirði eins og áður er lýst.
Aftur á móti eru t.d. tekju- og útgjaldareikningar einstakra geira eins og heimila eða
hins opinbera ekki staðvirtir í þjóðhagsreikningakerfinu. Þótt svo sé ekki gert hér mælir
í sjálfu sér ekkert gegn því, að hinn almenni notandi tekju- og útgjaldareikninganna
staðvirði þá hverju sinni og noti þær vísitölur sem falla best að tilganginum með stað-
virðingunni hverju sinni.
Þegar staðvirðing þjóðhagsreikninga hefur verið skilgreind með framangreindum
hætti, þannig að hún nær einungis til vöru- og þjónustureikninganna svo og framleiðslu-
reikninganna, liggur næst fyrir að aðgreina verð- og magnbreytingar í þessum reikn-
ingum. Aðferðimar við þessa aðgreiningu geta verið með ýmsum hætti eins og nánar
verður lýst hér á efitir. Almennt má þó segja að álitaefnin og vandamálin séu í megin-
atriðum svipuð, hvort heldur sem staðvirtar eru þjóðhagsreikningatölur sem sýna ráð-
stöfun verðmætanna eða tölur sem sýna framleiðslu. Þó er sá munur á, að við stað-
virðingu samkvæmt framleiðsluaðferð koma upp ýmis fleiri vandamál en í útgjalda-
aðferðinni. Þetta á rót sína að rekja til þess, að í framleiðsluuppgjörinu er verið að
leitast við að staðvirða vinnsluvirðið, það er að segja mismun framleiðsluvirðis og að-
fanga. Staðvirðingu af þessu tagi má framkvæma með því að staðvirða ýmist fram-
leiðsluvirðið eða aðföng og gefa sér jafnframt þá forsendu að framleiðsluvirði og að-
föng breytist eins. Einnig er unnt að staðvirða hvom þessara þátta fyrir sig og er þá
talað um tvöfalda staðvirðingu „double deflation“.
Þau tvö helstu vandamál sem við er að etja, þegar hvort heidur ráðstöfunaruppgjörið
eða framleiðsluuppgjörið er staðvirt, eru annars vegar vísitöluvandinn en hins vegar mat
á gæðabreytingum. Hvorugu þessara vandamála verður lýst hér til hlítar en aðeins stutt-
lega vikið að þeim.
6.1.2 Vísitöluvandinn
Einn þáttur vísitöluvandans er val á grunnári, þ.e.a.s. því ári sem fastaverðs-
reikningurinn er miðaður við. Verðhlutfoll milli vörutegunda geta breyst frá ári til árs
og þess vegna geta niðurstöður orðið mismunandi eftir því hvaða ár er lagt til grund-
vallar. Vegna þessara breytinga á innbyrðis verðhlutföllum er nauðsynlegt að skipta um
grunnár öðru hvoru. Við val á grunnári er því sjónarmiði ofit haldið fram, að grunnárið
69