Þjóðhagsreikningar 1945-1992 - 01.08.1994, Blaðsíða 73
það fram sem verðhækkun á sjónvörpum ef meira væri flutt inn af litasjónvörpum eitt
árið en annað. Almennt má segja, að sé vöruflokkun lítið sundurliðuð, er sú hætta ávallt
fyrir hendi, að gæðabreytingar „týnist“ við staðvirðingu og komi því fram sem verð-
breyting. I því tilviki mundi framleiðsla eða innflutningur á betri og dýrari vöru rang-
lega koma fram sem verðhækkun en ætti að koma sem magnaukning.
Ein lausn á vandamáli af þessu tagi er sú, að líta á verðhlutfallið á milli nýja og
gamla afbrigðisins af sömu vöru sem vísbendingu um gæðabreytingu. Ef nýja afbrigðið
er til dæmis 10% dýrara en gamla afbrigðið, er sagt að gæðin séu 10% meiri, og þessi
gæðabreyting kemur þá fram sem magnbreyting. Þessa lausn mætti nota þegar gamla
afbrigðið er fáanlegt samtímis hinu nýja. En jafnvel þótt svo sé verður að nota þessa
aðferð með varúð, því þess eru mörg dæmi að nýtt afbrigði sé í fýrstu verðlagt mjög
hátt, en lækki síðan smám saman. Þá kemur upp sú spurning hvaða verðhlutfall eigi að
nota sem vísbendingu um gæðabreytingu.
Gæðabreytingar geta einnig oft haft það í för með sér að eldra afbrigði sömu vöru-
tegundar er tekið af markaðnum jafnskjótt og hið nýja kemur. Gott dæmi af þessu tagi
eru nýjar árgerðir af bílum. Þegar þannig háttar til er ekki unnt að meta gæða-
breytinguna á grundvelli verðhlutfalla milli nýja og gamla afbrigðisins. Þá er gripið til
annarra ráða. Eitt ráðið er að áætla breytingar á framleiðslukostnaði milli nýja og gamla
afbrigðisins. Aðferðir af þessu tagi eru þó ýmsum annmörkum háðar. Þannig má segja,
að þær taki ekkert tillit til þess, sem neytandinn vill né heldur til hugsanlegra gæða-
breytinga, sem ekkert kosta. Þótt hér sé vissulega um grófar nálgunaraðferðir að ræða er
auðvelt að réttlæta þær með því að hinn kosturinn væri sýnu lakari, það er að líta fram-
hjá þessum gæðabreytingum en þær kæmu þá ranglega fram sem verðbreyting.
Hér hafa nú verið rakin ýmis álitaefni varðandi mat á gæðabreytingum á þeim
vörum, sem þegar eru til. Auk þess skapast vandamál í sambandi við meðferð á nýjum
vörum. Með nýjum vörum er átt við vörur, sem eru það frábrugðnar öllum eldri vörum
að magn þeirra metið, í einhverjum þyngdar- eða rúmmálseiningum eða stykkjaijölda,
verður ekki tengt eldri vörum. Af þessari skilgreiningu leiðir, að magn hinnar nýju vöru
hefur verið núll á grunnári. Efitir stendur hins vegar það vandamál, að ákveða verð á
vörunni á grunnári, þegar varan var ekki til. Ein lausn þessa vandamáls er sú, að gefa
sér þá forsendu, að verðþróun þessarar nýju vöru hefði orðið sú sama og hún varð í
reynd íyrir skyldar vörur, sem framleiddar voru bæði á grunnári og líðandi ári. Hér þarf
að taka afstöðu til þess, hvað eru „skyldar“ vörur. Réttara er talið að leggja þá til
grundvallar skyldleika í framleiðslutækni og þeim hráefnum sem notuð eru við fram-
leiðsluna, fremur en skyldleika að því er tekur til notkunarsviðs.
Önnur lausn þessa vandamáls væri sú, að kanna hvort hin „nýja“ vara hafi áður
verið framleidd í öðrum löndum, og á grundvelli markaðsverðs þar mætti áætla, hvert
hefði orðið líklegt innflutningsverð hinnar „nýju“ vöru á grunnári, ef hún hefði þá verið
á boðstólum.
Það sem af er þessum kafla hefur eingöngu verið Qallað um gæðabreytingar á
vörum. Hér á efitir verður hins vegar Qallað um þjónustu og helstu vandamál, sem upp
koma við mat á magn- og gæðabreytingum á hvers konar þjónustu. Vandamálin eru hér
að sumu leyti annars eðlis en varðandi vörumar. Avallt liggur ljóst fyrir hvert er efnis-
legt magn vöru í þyngd, rúmtaki eða stykkjafjölda, en síðan geta komið upp önnur álita-
71