Þjóðhagsreikningar 1945-1992 - 01.08.1994, Blaðsíða 74
efni, eins og um gæðabreytingar, sem áður var lýst. Að því er þjónustu varðar þá er ekki
um áþreifanlegt magn að ræða. Þannig mætti spyrja hvert sé magn þeirrar þjónustu sem
læknir veitir?
Álitaefnin eru hér mörg, en þó nokkuð mismunandi eftir eðli þjónustunnar sem veitt
er. Af þessum sökum er þjónustunni oft skipt í flokka eftir því, hve náin tengslin eru við
„vörur“ í almennri merkingu þess orðs. Þannig er talað um efnislega (material) og
óefnislega (non-material) þjónustu. Dæmi um efnislega þjónustu er viðgerðastarfsemi,
vörudreifmg og hreinsun. Auðveldara er að greina magn þessarar þjónustu en óefnis-
legrar þjónustu. Þetta er þó nokkuð misjafnt, því sum óefnisleg þjónusta hefur nokkuð
skýrt afmarkaðan magnþátt. Sameiginlegt allri óefnislegri þjónustu er hins vegar að hún
er veitt einstaklingum. Þessa þjónustu má hins vegar flokka í tvo undirflokka efitir því
hve magnþáttur þjónustunnar er skýrt afmarkað. Fyrri flokkinn mætti kalla hlutkennda
þjónustu. Dæmi um hana væri þjónusta tannlækna, skurðlækna og hárskera. Hinn flokk-
inn mætti kalla óhlutkennda þjónustu. Dæmi af því tagi væri þjónusta sálfræðinga.
Ljóst er, að torvelt kann að reynast að meta magn þeirrar þjónustu sem veitt er í
hvorum þessara flokka um sig. í báðum tilvikum á þó við sú almenna regla, að magnið
á ekki að meta eftir einhverju óljósu huglægu mati á árangri eins og því, hve margir
læknast. Þess í stað á að meta magnið efitir þeirri þjónustu sem veitt er, það er fjölda
lækna í fullu starfi og svo framvegis. Hér er í reynd um hliðstæðu að ræða við vörurnar.
En magn vöru er metið eftir því, hve mikið er framleitt eða selt, en ekki huglægu mati
eins og því notagildi, sem hinn endanlegi notandi kann að hafa af vörunni.
Ein tegund þjónustu hefur nokkra sérstöðu, en það er opinber þjónusta. Sérstaða
hennar er sú að hún er ekki seld á markaðnum, heldur að jafnaði látin í té endurgjalds-
laust. Af því leiðir að verðhlutföll á markaðnum geta ekki orðið til vísbendingar um
innbyrðis magnbreytingar einstakra þjónustugreina. Opinber þjónusta getur verið með
tvennu móti. Annars vegar er það sú þjónusta, sem einstökum þegnum þjóðfélagsins er
Iátin í té en þá er ljóst hverjir verða aðnjótandi þjónustunnar og hverjir ekki. Dæmi um
þessa þjónustu er menntun og heilbrigðisþjónusta. Magnbreytingar þjónustu af þessu
tagi má nálgast með ýmsu móti, til dæmis með því að kanna fjölda nemenda eða
kennara, fjölda lækna eða sjúklinga og svo framvegis.
Öðru máli gegnir um hina tegund opinberrar þjónustu, en það er sú þjónusta, sem
allir þegnar þjóðfélagsins njóta góðs af. Dæmi um þessa þjónustu er opinber stjómsýsla
og réttargæsla. Hér er magn þeirrar þjónustu sem veitt er mjög óljóst því engin bein
tengsl fást við viðtakandann. Ein leið er sú að meta magn þjónustunnar í einhverju hlut-
falli við fjölda þeirra starfsmanna, sem sinna henni, svo og við það hvernig starfs-
mennirnir eru tækjum búnir. Aðferðir af þessu tagi eru að því leyti hæpnar, að þær taka
ekkert tillit til þess hvort þegnamir yfirleitt æskja meiri eða minni þjónustu af þessu
tagi, né heldur taka þær tillit til gæðabreytinga vinnuaflsins. Um þann þátt er nánar
fjallað í grein 6.2.2 hér á efitir.
72