Búskapur hins opinbera 1995-1996 - 01.11.1997, Page 13

hefur hann verið að meðaltali rúmlega 3% af landsframleiðslu. Sú staðreynd segir
með öðrum orðum að hið opinbera hefur sótt til annarra aðila hagkerfísins um 136
milljarða króna á verðlagi ársins 1996 á þessu tímabili. Þrálátur hallarekstur á að hluta
rætur að rekja til skipulagsvanda í opinbera búskapnum. Tekjuöflun hins opinbera
hefur einfaldlega ekki nægt fyrir útgjöldum við eðlilegar aðstæður í þjóðar-
búskapnum. Orsakanna er einnig að leita í erfíðum þjóðhagslegum skilyrðum í lok
síðasta áratugar og byrjun þess tíunda. Þjóðartekjur drógust saman eða stóðu í stað og
atvinnuleysið jókst. Niðurstaðan ársins 1996 og framvinda ársins 1997 gefa hins
vegar vonir um að rekstur hins opinbera sé nú í betra jafnvægi en um langt árabil.
Mynd 2.1 Tekjuhalli og hrein lánsijárþörf hins opinbcra 1980-1996
% sem hlutfalI af landsframleiðslu %
Tekjuafgangur/halli að viðbættri kröfu- og hlutafjáraukningu sýnir hreina lánsfjár-
þörf. Hún mælir hversu mikið fé hið opinbera þarf að taka að láni frá öðrum aðilum
hagkerfisins til að geta staðið straum af öllum útgjöldum sínum, þar með talinni
aukningu kröfu- og hlutafjár, eða m.ö.o. hina hreinu eftirspum hins opinbera eftir
lánsfé. Á árinu 1996 varð hrein lánsQárþörf hins opinbera um 11 milljarðar króna eða
2,2% af landsframleiðslu og hafði minnkað um ríflega 2 prósentustig af landsfram-
leiðslu frá árinu áður. Uppsöfnuð lánsQárþörf síðasta áratugar mælist um 170
milljarðar króna á verðlagi ársins 1996.
3. Umfang hins opinbera
Við athugun á umfangi hins opinbera þarf fyrst að afmarka eða skilgreina hið
opinbera, þ.e. hvað er opinber starfsemi og hvað ekki. Hin hefðbundna skilgreining á
hinu opinbera samkvæmt SNA' afmarkar það við þá starfsemi sem tekna er aflað til
með álagningu skatta en ekki með sölu á vöru og þjónustu á almennum markaði.
Undir þetta heyra m.a. opinber stjómsýsla, fræðslumál, heilbrigðismál og almanna-
tryggingar. Hér er því um tiltölulega þrönga skilgreiningu að ræða og takmarkast hún
við A-hluta ríkissjóðs, almannatryggingar og sveitarsjóði. í þessu felst að opinber
1 Þjóðhagsreikningakerfi Sameinuðu þjóðanna eða SNA (A System of National Accounts).
11