Búskapur hins opinbera 1995-1996 - 01.11.1997, Blaðsíða 35

þjóðhagslega hagkvæmt menntunarstig verður ekki náð. Með hliðsjón af þeim
menntunarmarkmiðum sem fram komu hér að framan er Ijóst að víðtæk notkun þess á
ekki upp á pallborðið hjá aðildarríkjum OECD, að minnsta kosti ekki í almennu námi
á lægri skólastigum. Kerfíð er því aðeins í litlum mæli notað á þeim skólastigum en
aftur meira á hærri skólastigum. Yfirleitt á kerfið þó við gagnvart einkaskólum sem
bjóða mjög sérhæfða þjónustu. En til að draga úr óæskilegum áhrifum ójafnaðar og
þjóðhagslegri óhagkvæmni hafa komið tii skjalanna lánastofnanir sem veita
nemendum langtíma fyrirgreiðslu. Sömuleiðis hafa komið til vissar undanþágur í
skattgreiðslum í sama tilgangi.
Hvað öðrum menntunarmarkmiðum líður þá ýtir þetta menntakerfi vel undir val-
frelsi nemenda og stuðlar að rekstrarhagkvæmni skólastofnana. Þá styrkir slíkt kerfi
bæði fjölbreytni og sérstöðu í skólaþjónustu og ýtir undir faglegt sjálfstæði kennara.
Líkur eru hins vegar á í þessu kerfi að eftirspurn eftir menntun taki mun meira mið af
vilja einstaklinga en vilja samfélagsins þar sem einstaklingamir greiða kostnaðinn að
fullu. Því eru líkur á ónógri fjárfestingu í menntun en getur talist þjóðhagslega hag-
kvæmt eins og áður segir þótt fjölbreytnin sé ef til vill meiri.
Mynd8.2 Frjálst beingreióslukerfi
8.2.1.2 Þvingað beinsreiðslukerfi
Hægt er að útvíkka ofangreint menntakerfi með því að taka upp beinar greiðslur af
hálfu hins opinbera sem fylgja á hverjum nemenda24. Með því móti flyst
Qármögnunin frá nemendum yfir til hins opinbera. í þessu fyrirkomulagi er dregið
verulega úr þeim ójöfnuði og þeirri þjóðhagslegu óhagkvæmni sem var til staðar í
hinu frjálsa beingreiðslukerfi. Þá getur nemandinn áfram valið milli skólastofnana og
skapað samkeppni milli þeirra og stuðlað að hagkvæmni í rekstri þeirra. Valfrelsi
hans er til staðar og sömuleiðis Qölbreytni og sérstaða í skólaþjónustu sem ýtir undir
faglegt sjálfstæði skóla og kennara.
Líkur eru hins vegar á að um vissa offjárfestingu verði að ræða á efri skólastigum
þessa kerfis, miðað við það hvað telst þjóðhagslega hagkvæmt, komi ekki til vissrar
beinnar greiðsluþátttöku nemenda. Þá eru líkur á að aðhald nemenda að
þjónustuframboði skólastofnana og gæðum þess verði ekki eins öflugt og í frjálsu
beingréiðslukerfi. Til að auka aðhald má hins vegar búast við að greiðandi
þjónustunnar, þ.e. hið opinbera, þrói eitthvert form gæðaeftirlits.
24 í svokölluðu voucher-kerfi er markaðssamspil neytenda og framleiðenda um bæði verð og magn
enn til staðar. Þeir framleiðendur sem standa sig betur verða ofan á. Utfærsla á voucher-kerfi getur
að sjálfsögðu verið mismunandi. Hægt er að eftirspumartengja það, tekjutengja, árgangurstengja,
námsskrártengja, námsefnatengja og svo framvegis. Einn meginókostur þessa er dýr stjómunar- eða
eftirlitskostnaður.
33