Búskapur hins opinbera 1995-1996 - 01.11.1997, Blaðsíða 34

í einhverjum mæli og tengja jafnvel skólastigi. Varðandi framboð eða framleiðslu á
fræðsluþjónustu þá er sú þjónusta í mismiklum mæli veitt af einkaaðilum og
opinberum aðilum eftir löndum. En þrátt fyrir þennan mismun milli landa má þó
greina þrjár megintegundir kerfa eða líkana fyrir fræðsluþjónustu. Einkenni hvers
kerfís ræðst af samspili þeirra aðila sem í slíku kerfi starfa, en þeir eru: (a) nemendur,
(b) skólastofnanir22, (c) frœðslusamtök og (d) stjórnvöld. Samskipti milli þessara
aðila taka á sig eftirfarandi mynd: (1) eftirspurn eftir þjónustu, (2) framboö af
þjónustu, (3) greiðsla fyrir þjónustu, (4) mismunandi reglugerðir af hálfu hins
opinbera.
8.2.1 Mismunandi menntakerfi
Við nánari skoðun á uppbyggingu menntakerfa, einkum með tilliti til íjármögnunar
þeirra og greiðslna til framleiðenda, er ljóst að annars vegar er um að ræða frjálsa
fjármögnun og hins vegar þvingaða. Þá er um þrenns konar samskiptaferli er að ræða
milli greiðenda og framleiðenda. I fyrsta lagi má nefna svokallað beingreiðslukerfi
þar sem framleiðandinn setur verðið og fær greitt fyrir hvem nemanda eða tiltekna
fræðsluþjónustu. I öðru lagi svokallað samningskerfi þar sem greiðandinn og
framleiðandinn gera með sér samning um kaup og framleiðslu á tiltekninni þjónustu.
Og að síðustu svokallað samþœtt kerfi þar sem sami aðili býður fram og greiðir fyrir
fræðsluþjónustuna.
Mynd 8.1 Frjáls jjármögnun: Þvinguð jjármögnun:
1. Beingreióslukerfi 2. Beingreióslukerfi
3. Samningskerfi 4. Samningskerfi
5. Samþœtt kerfi
Samkvæmt þessu verða kerfm fimm eins og lesa má af mynd 8.1. Eitt þeirra dettur
út þar sem frjáls samþætt kerfi þar sem nemandinn greiðir og býður fram þjónustuna
stenst ekki. í eftirfarandi texta verður gerð grein fyrir hverju kerfi fyrir sig, göllum
þeirra og kostum.
8.2.1.1 Friálst beinsreiðslukerfí
Mynd 8.2 sýnir einfaldasta form menntakerfis. Nemandinn greiðir sjálfur fyrir alla
menntun sína úr eigin vasa. Hann getur valið á milli skólastofnana sem skapar
samkeppni23 milli þeirra. Greiðslur verða hins vegar háðar getu hans til að greiða.
Ljóst er að aðgangur að menntun verður ójafn í þessu kerfi og einnig að markmiði um
22 Skólastofnanir hafa yfirleitt ekki arðsemismarkmið að leiðarljósi, en eins og aðrar framleiðsluein-
ingar þurfa þær að taka efnahagslegar ákvarðanir, s.s. að lágmarka kostnað miðað við tiltekið fram-
boð. Hagfræði fyrirtækjana á því einnig við hér, svo sem varðandi rekstrarform skólastofnana,
markmið, kostnað og árangursmat.
23 Á mynd 8.2 og eftirfarandi myndum er samkeppni sýnd með samliggjandi ferhymingum.
32