Búskapur hins opinbera 1995-1996 - 01.11.1997, Blaðsíða 41

menntunar í þjóðfélagi framtíðarinnar þar sem tæknin mun gerbreyta innviðum þess.
Sumar þeirra hafa jafnvel nú þegar tekið stór skref í þessa átt.
Miklar líkur eru því á að vissir meginþættir í menntastefnu þjóða þróist í svipaða átt.
Alþjóðavæðingin, alþjóðlegur samanburður og svipaðar velferðarkröfur neytenda
ólíkra landa kalla á slíka þróun. Þjóðir munu vinna markvisst að því að styrkja
lýðræðislega innviði samfélaga sinna og sömuleiðis að því að námsframboðið taki í
ríkara mæli en áður mið af námseftirspurn þegnanna og atvinnulífsins. Menntastefnan
mun því leitast við að þróa menntakerfi og stuðningsstofnanir sem fullnægi þessum
þáttum sem best, að styrkja lýðræðislega innviði og hlusta eftir þeim hvötum sem
ráða á fræðslumarkaðnum. Frelsi fræðslustofnana mun því að líkindum aukast og
sömuleiðis valfrelsi nemenda.
Frá hagfræðilegu sjónarhorni þýðir þetta að samþætt kerfi séu frekar á undanhaldi
en að þvinguð samningskerfi og jafnvel þvinguð beingreiðslukerfi með einhverri
greiðsluþátttöku neytenda sjálfra sæki á. Þá má búast við að stuðningsstofnanir tengist
markaðnum í auknum mæli. Þessi þróun felur í sér að tilskipunarstjórnun víkur íyrir
markaðsstjómun. Segja má að meðal þjóða sé að verða til ákveðin verkaskipting milli
opinbera geirans og einkageirans. Þannig ábyrgist hið opinbera að einhverju leyti
Qármögnun fræðsluþjónustunnar en þó með vissri greiðsluþátttöku nemenda. Einnig
tryggir það viðunandi jöfnuð og góðan aðgang að þjónustunni, setur reglur um
starfsemi fræðslumarkaðarins og tryggir að nauðsynlegar upplýsingar um menntamál
almennt séu tiltækar. Markaðurinn eða einkageirinn ber hins vegar ábyrgð á og sinnir
öðrum þáttum eins og dreifmgu fjármagns og framboði á fræðsluþjónustunni.
8.6 Menntamál: Alþjóðasamanburður33
Útgjöld flestra OECD ríkja til fræðslustofnana34 voru á bilinu 5 til 7% af landsfram-
leiðslu árið 1993 (sjá mynd 8.8 og töflu 9.1). Meðaltalsútgjöldin voru 6,1% af lands-
framleiðslu. Hér á landi voru útgjöldin lítið eitt hærri eða 6,2% og eru útgjöld vegna
leikskóla þá talin með. Annars staðar á Norðurlöndum mældist samsvarandi hlutfall
7,3%.
Séu einungis útgjöld hins opinbera til þessarar stofnana talin kemur í Ijós að meðal-
talsútgjöld OECD ríkja voru um 5% af landsframleiðslu, annarra Norðurlanda 7,1%
og íslands 5,1%. Þá er ljóst að innan OECD ríkjanna er þátttaka heimilanna í fjár-
mögnun stofnana afar mismunandi. í Bandaríkjunum mældist hún til dæmis 1,7% af
landsframleiðslu en aftur á móti óveruleg í Finnlandi.
Heildarútgjöld til grunn- og framhaldsskólastigs voru 4,2% af landsframleiðslu hér á
landi árið 1993 (sjá mynd 8.10). Meðaltal OECD ríkjanna var 3,9% og hlutfall
annarra Norðurlanda 4,6%. Opinber fjármögnun er mun víðtækari á þessu skólastigi
meðal OECD ríkja heldur en á háskóla- eða leikskólastigi, en árið 1993 mældist
opinber ljármögnun þeirra 3,5% af landsframleiðslu að meðaltali. Norðurlöndin
33 Stuðst er við ritið Education at a Glance, OECD Indicators, sem gefíð var út á árinu 1996.
34 Hér eru einungis borin saman útgjöld til fræðslustofnana. Útgjöld til framfærslu nemenda o.fl. eru þá
ekki talin hér með.
39