Búskapur hins opinbera 1995-1996 - 01.11.1997, Side 30

gagngerðrar endurskoðunar ýmsa starfsemi sem hið opinbera hefur haft með höndum
í því augnamiði að ná tökum á vexti hennar og jafnvel að draga úr umfangi hennar. Þá
hefur sú skoðun orðið háværari samfara aukinni upplýsinga- og tæknivæðingu að
ýmsum opinberum rekstri sé hægt að sinna mun hagkvæmar en áður með aðstoð eða
eftirlíkingu þeirra hvata sem ráða á venjulegum frjálsum markaði. Hér hefur mennta-
kerfið ekki verið undanskilið.
I þessari umfjöllun um menntamál verður í fyrsta hluta farið yfir markmið og leiðir í
menntamálum. I öðrum hluta vikið að Qármögnun og framboði á fræðsluþjónustu og í
því samhengi fjallað um þau fimm menntakerfi sem þar ráða. í þriðja og fjórða hluta
verður vikið stuttlega að lánafyrirgreiðslu og styrkjum og eftirspurn eftir menntun. í
fimmta hluta er síðan farið fáum orðum um hvert stefnir í þessum málaflokki og að
síðustu gerður stuttur talnalegur samanburður á menntamálum í OECD-ríkjum.
8.1 Menntamál: markmið og Ieiðir
Mikið hefur verið fjallað um menntamál á undanfömum árum í ríkjum OECD.
Umræðan hefur beinst að meginþáttum menntakerfisins svo sem frammistöðu,
þjónustustigi, rekstrarformi, fjármögnun og valfrelsi nemenda. Eins og við var að
búast er staða þjóðanna mjög mismunandi. Sumar hafa þurfit að meta stöðuna að nýju,
skilgreina vandann og setja ný markmið og fara nýjar leiðir. Nokkrar þeirra hafa
þegar ráðist í róttækar skipulagsbreytingar en aðrar eru með áform þar um. í þessari
vinnu hefur samanburður milli landa komið að góðu gagni og varpað ljósi á svipuð
vandamál og svipaðar lausnir.
Efnahags- og framfarastofnunin, OECD, hefur ekki látið sitt efitir liggja í þessu
samhengi og safnað og miðlað fróðlegum upplýsingum um samanburð á námsárangri
milli landa o.fl. Slíkur samanburður hefur ýtt við þjóðum og beint kastljósinu að þeim
kerfum sem skilað hafa góðum árangri. En þótt menntakerfi einstakra landa séu um
margt frábrugðin þá eru fjölmargir þættir sameiginlegir og því má hafa gagn af
slíkum samanburði. Með hliðsjón af þessari framvindu er ljóst að stefnumörkun í
menntamálum verður eitt meginmál margra OECD-ríkja á næstu árum.
8.1.1 Markmið í menntamálum
Flestar þjóðir keppa að svipuðum markmiðum í menntamálum. í fyrsta lagi að
jöfnuði, eins og fram hefur komið, sem felst í því að viðunandi lágmarks fræðslu-
þjónusta standi öllum til boða án þess að það ógni efnahag þeirra. Þessi hugsun á
einkum við um grunnmenntun sem yfirleitt er skyldubundin. Þá eru tryggðar leiðir til
æðri menntunar sem hafa svipaðan tilgang.
í öðru lagi er keppt að þjóðhagslega hagkvœmu menntunarstigi15, þar sem kostnaður
við fræðsluþjónustu yfirstígi ekki þann ávinning sem hún gefur. Þetta markmið miðar
'5 Fáir efast um nauðsyn þess að þegnar lands séu læsir, skrifandi og hafi lágmarks reiknikunnáttu
svo að samfélagsheildin fái starfað eðlilega. Góð menntun er grundvallarþáttur í lýðræði og
menningu þjóða. Einnig efast fáir um að nauðsynlegt sé að sérþekking og menntunarstig
samfélagsins sé með þeim hætti að bæði þörfum atvinnulífs fyrir sérhæft starfsfólk sé fullnægt
og sömuleiðis að öflug hvatning sé til nýsköpunar í atvinnulífi af hálfu sérmenntaðs fólks. Að
28