Sagnir - 01.04.1988, Qupperneq 42

Sagnir - 01.04.1988, Qupperneq 42
Lénsveldi eða bændasamfélag Saurbæjarhreppi og í S.-Þingeyjar- sýslu er jarðeignin ekki nærri eins samþjöppuð.22 Ýmislegt gæti bent til þess að á þessu miðsvæði í miðri Eyjafjarðar- sýslu hafi leiguliðar átt erfiðar upp- dráttar en annars staðar í sýslunni. Sérstaklega bendir athugun á bú- setumynstrinu til þess. Aðrir þættir, t.d. þyngd iandskuldar og leigna benda hins vegar til annars. Einnig er ástæða til að velta því fyrir sér hvort leiguliðar hafi sjálfir alltaf vilj- að búa á sama stað, hvort búskapur- inn hefur ekki stundum krafist þess að þeir færðu sig á aðra jörð, stærri eða minni, eftir því sem hjörðin óx eða minnkaði. Hvað olli þessari auðsöfnun um miðbik Eyjafjarðarsýslu? Það er spurning sem gaman væri að fá svar við, en fæst ekki hér.23 A yfirborðinu virðist svo sem í Eyjafirði hafi ríkt suður-amerískt ástand: Meirihluti jarða í einkaeign var í höndum stórjarðeigenda. Þung afgjöld voru greidd af jörðunum og fáir bændur áttu ábúðarjarðir sínar, a.m.k. ef miðað er við Noreg. Greinilegt er að „lénsþjóðfélagið" eða „hin lénsku öfl" voru ekki á undanhaldi. Hvað olli þá því að eftir aldamót- in 1900 virðist svo sem töfrasprota sé veifað? Allt í einu standa íslensk- ir bændur jafnfætis þeim norsku hvað sjálfseign varðar. Þegar kirkja og konungur seldu jarðeignir sínar á íslandi 1905-1907 lentu þærekki í höndum landeigendastéttarinnar sem var enn svo öflug rétt fyrir 1900, heldur í höndum leiguliðanna sjálfra. Ég tel að þessari spurningu verði ekki svarað með tilvísun til eignar á landi. Hún skiptir ekki höfuðmáli í þessu sambandi. Einfaldar formúlur um lénsveldi, landeigendur og leigu- liða duga ekki lengur til að skýra að- stæður í gamla íslenska þjóðfélag- inu. Bændasamfélagið Árið 1966 var bók Rússans Tsjajan- offs frá 1925 um bændaþjóðfélög þýdd á ensku. Eins og ég hef áður fjallað um í grein í Sögnum 8 kom Tsjajanoff fram með nýjar hugmynd- ir um bændasamfélög á grundvelli rannsókna sinna á rússneskum bændum. Síðan hafa þessar hug- myndir verið mikið til umræðu, sér- staklega meðal mannfræðinga.24 Bændasamfélagið, eða „the peas- Stefán Þórarinsson, amtmaður á Möðruuöll- um. Ekkja hans erfði eftir hann miklar jarð- eignir og var annar af stœrstu jarðeigendum í Eyjafirði um miðja 19. öld. ant society", er þjóðfélagsgerð sem hingað til hefur falist á bak við nöfn eins og „lénsveldi" „asískur fram- leiðsluháttur" o.s.frv. Bændasamfé- lagið er mun almennara hugtak en bæði þessi marxisku hugtök. Með því er átt við það samfélag sem myndaðist eftir s.k. „landbúnaðar- byltingu", þegar menn tóku sér fasta bólfestu og fóru að rækta jörðina. Iðnaðarþjóðfélagið tekur við af bændasamfélaginu. Bændasamfé- lög eru eða hafa verið til um allan heim, t.d. í Kína, Mexikó, Evrópu, Indlandi, og í þessu samhengi er evrópska lénsþjóðfélagið aðeins ein týpa eða afbrigði bændaþjóðfélags- ins.25 Athuga ber í þessu sambandi að erlendir fræðimenn nota orðið „pe- asant" um bóndann í bændasamfé- lögunum, en „farmer" um bóndann í iðnsamfélaginu. íslenskan hefur ekki nein orð sem samsvara þessu. í bili verður notast við að kalla „pe- asant“ smábónda, og „farrner" bónda. Skilgreining Shanins Theodor Shanin hefur sett fram al- menna skilgreiningu á smábændum í fimm liðum:26 1. Aðgangur að landi: Aðgangur að landi er aðgöngumiði inn í bændasamfélagið. Landleiga, það að hafa aðgang að landi með því að greiða leigu fyrir það, skilgreinir Shanin sem landareign smábóndans. Þetta kemur íslendingum ókunnug- lega fyrir sjónir, en hafa ber í huga að eign er ekki eins skýrt afmarkað hugtak í bændasamfélaginu og nú er. Eign smábóndans er annars eðlis en sú eign sem landeigandinn gerir tilkall til í sama landi, og rís af kaupum eða arfi landeigandans á landinu. Það að „eignarréttur" smá- bóndans er samt sem áður fyrir hendi sést t.d. af því að hann hefur rétt til að leigja landið út á ný, stofna hjáleigur. 2. Fjölskyldubýlið er grunneining framleiðsluháttar bændasamfélags- ins. Fjölskyldan er grundvöllur eign- ar, framleiðslu, neyslu og samfé- lagslegrar tilveru. Býlið er bæði framleiðslu- og neyslueining. Gróða- hugtakið er óþekkt í borgaralegri mynd sinni, og gegnir litlu hlutverki í bændasamfélaginu. Skilgreining á fjölskyldu í þessu samhengi er víð- ari en nú, fjölskyldan í bændasam- félaginu var sú sem „snæðir úr sama potti“ (Rússland) eða „fólkið sem læst er bak við sama lás“ (Frakk- land). 3. Starf smábóndans er sérstætt. Það felur í sér nálægð við náttúruna og margs konar störf sem vinna þarf á býlinu. Smábóndinn er tiltölulega óháður markaðssamfélaginu. Eftir því sem verkaskipting eykst breytist starf hans, verður æ sérhæfðara, smábóndinn verður að bónda í nú tímaskilningi. 4. Stærra félagslegt samhengi smábóndans er þorpssamfélagið, hér á íslandi hreppurinn eða sveit- in. Þar fer fram samvinna bænd- anna um ýmis sameiginleg mál, s.s. fátækraframfærslu og fjallskil hér á 38 SAGNIR
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.