Nýtt Helgafell - 01.04.1956, Blaðsíða 17

ALÞINGISHÁTÍÐIN 1430
11
um kosti hefði verið óþarft að rifja hér upp
hina alkunnu sögu þessa ógæfumanns.
Þegar frá er tekin saga Laurentius Hóla-
biskups, eru annálarmr einu sögurit fslend-
ínga um samtíðarviðburði á 14. öld. Yfir-
leitt eru þeir heldur fátæklegir, bæði að
efnisvali og frásagnarhætti. Samt bregður
þar fyrir smásprettum, eins og þar sem sagt
er frá Grundarbardaga (1362) í annál Flat-
eyjarbókar, með vísum Snjólfs, og þeir eru
hlutlausar og skilorðar beimildir, það sem
þeir ná. En jafnvel þessi frumstæða sagna-
ritun fjarar út undir lok aldarinnar. Ann-
ál Einars Hafliðasonar (Lögmannsannál)
þrýtur 1 392, binn gamla stofn Gottskálks-
annáls og annál Flateyjarbókar báða 1 394.
Aðeins einn maður hirti um að skrá árbók
helztu tíðinda hér á landi og fáeinar fregn-
ir af öðrum löndum fram yfir það ár, svo
að vitað sé. Hann virðist hafa verið klerk-
ur og átt heima í Skálbolti eða þar í grennd.
Rit hans er nú venjulega nefnt Nýi annáll.
Það tekur við af Lögmannsannál og nær
yfir árin 1393 til 1430.
Ekki verður Nýi annáll talinn til meiri
báttar sagnfræðirita. Yfirsýn höfundarins
er býsna áfátt og skynbragði á það, sem
fréttnæmast sé. Hann getur t. d. ekki
Kalmarsambandsins með einu orði. Eigi að
síður er annállinn mikilsverð heinuld, með-
al annars um pláguna nuklu (svartadauða),
og finnum vér það bezt, þegar honum
sleppir og um langt skeið er ekki öðrum
samtíðarheimildum en fornbréfum til að
tjalda. — Höfundur lætur sjaldan, fremur
en aðrir annálaritarar, skoðanir sínar bein-
línis í ljós, en ýmsar athugasemdir sýna þó
skilning hans á því, sem fram var að fara.
Norðmenn eru farnir að kenna á því, að þeir
lúta erlendu valdi: „Vígður biskup Áslák-
ur til Osló, en drottning Margrét setti hann
til Björgvinjar, en biskup Jakob til Osló,
því hún veitti honum hið betra biskups-
dænuð, er hann var danskur.“ (1407).
Islendingar eru í úlfakreppu milli útlendra
og ínnlendra ofbeldismanna. Englendingar
sóttust þá mjög eftir verzlun við ísland, en
kaupbann konungs stóð á móti. Höfðu
hirðstjórar hinn versta hlut af þeim mál-
um, espuðu kaupmenn til ránskapar og
hervirkja með afskiptasenu sinni, en reistu
lítt rönd við þenn, ef í odda skarst, og létu
sínum eigin sveinum haldast uppi yfirgang
og íllræði. I Nýja annál er sagt frá því, er
Englendingar tóku hirðstjórana Balthasar
og Hannes Pálsson höndum í Vestmanna-
eyjum 1423 og höfðu utan með sér.
,.Hörmuðu það fáir.“ Þar er og getið
norðurreiðar Guðmundar Arasonar (ríka á
Reykhólum) til Húnvetninga 1427, en
hann hafði þá sýsluvöld í því héraði. ,,Þótti
mörgum þungt að verða fyrir henni af
þeirra manna framferði, er með bóndanum
(þ. e. sýslumanninum) riðu.“ — Þjóð-
rækm höfundarins kemur meðal annars
fram í lofi hans um Erlend Fihppusson
(1407), norskan höfðingja, sem trúði
„betur Islendingum en öðrum norrænum
mönnum og hafði þá jafnan í sinni þjón-
ustu“. En ekkert hefur hann ritað af slíkri
tilfinmngu sem þennanjkafla í annálsgrein-
inni um 1430: „Andlát Einars prests
Haukssonar, ráðsmanns af Skálholti . . .
Hafði áðurnefndur síra Einar ráðsmanns-
stétt í Skáiholti seytján ár samfleytt og
hálft ár betur. Eigi hefur hér á landi á
vorum dögum vinsælli maður venð og meir
harmdauði verið almenningi en síra Einar.
Hóldu þar til margir hlutir, þótt hér sé
eigi greindir, því vant er að lofa menn í