Nýtt Helgafell - 01.04.1956, Blaðsíða 41

LEIÐ OSS EKKI I FREISTNI
35
verða á vegi þeirra. Sé of mikið á lagt, er
meira í húfi en stjórn efnahagsmála ein, því
að hætt er við, að viðringarleysi fyrir öllum
lögum og rétti fylgi fljótt á eftir.
Það er hægt að hugsa sér sem svo, að
hver þjóð geti tekið við einhverjum ákveðn-
um skammti af efnahagslegu aðhaldi án
þess að tjón verði af. Hversu mikill sá
skammtur er, fer eftir erfðavenjum og félags-
legum þroska þjóðarinnar. Það hefur til
dæmis sýnt sig, að Bretar og Norðurlanda-
þjóðimar þola furðumikið í þessum efnum,
en Frakkar og Italir miklu minna. Islendingar
standa áreiðanlega ekki vel að vígi að þessu
leyti, svo að hætt er við, að hinn siðferðilegi
varasjóður þeirra ganga brátt til þurrðar, ef
ekki er gát á höfð, en án slíks varasjóðs fær
ekkert þjóðfélag staðizt til lengar.
En félagslegar dyggðir dafna ekki af sjálfu
sér án tillits til umhverfisins, og ekki er leng-
ur unnt að treysta á vald trúarinnar í þess-
*
um efnum. Það er því höfuðnauðsyn, að
þjóðfélagið sé þannig skipulagt, að heiðar-
leiki og skyldurækni borgi sig og ekki séu
lagðar í götu hvers manns ógurlegar freist-
ingar til lögbrota. Hið frjálsa markaðshag-
kerfi er í mörgum efnum heppilegasta leiðin
að þessu markmiði.
Ef rétt er á haldið sameinar það hagsmuni
einstaklingsins og þjóðfélagsins á hinn hag-
felldasta hátt. Með þessu er ekki sagt, að
einkarekstur sé ætíð bezta skipulagið. Opin-
ber rekstur og þó einkum samvinnurekstur
geta vel samrýmzt frjálsum markaði. Mönn-
um hefur orðið það ljósara á síðari árum,
að hinar gömlu deilur um eignarrétt atvinnu-
fyrirtækjanna eru ekki höfuðariðið, heldur
skiptir hitt meira inála, hvernig þau eru
skiplögð. Reynslan bendir að ví.su til þess,
að heppilegt sé, að afkoma þeirra, sem
stjórna fyrirtækjum, sé bundin hag þess: En
því marki má ná með ýmsu móti, og hitt er
ekki síður mikilvægt, að gefa öllu starfsfólki
fyrirtækja hlutdeild í afrakstri þeirra, eins og
tíðkazt hefur í sjósókn á íslandi um langan
aldur. Mest er um vert að nýta þann afl-
gjafa, sem eiginhagsmunir einstaflingsins
eru, í stað þess að skipuleggja efnahags-
málin þannig, að mikill hluti af orku þjóð-
félagsins fari til einskis í fánýtu eftirliti og
löggæzlu.
Það er ekki tilgangur þessara lína, að ræða
skipulag efnahagsmálanna né þær mörgu
forsendur, sem uppfylla þarf til þess að frjálst
og heilbrigt hagkerfi geti þróazt, en stjórn
þess mundi áreiðanlega krefjast ekki minni
árvekni en haftabúskapurinn. Tilgangur
þeirra er hins vegar sá að drepa á nokkrar
hliðar þessara mála, sem oft er tekið minna
tillit til en skyldi í stjórn þjóðarbúskaparins.
Þjóðfélagið er allt ein órofa heild, og með-
ferð efnahagsmála hefur ekki áhrif á afkom-
una eina, heldur á lífsskoðun manna og sið-
gæði, list þeirra og trú. Með hverri stjórnar-
athöfn er lagður steinn í þá byggingu, sem
er íslenzkt samfélag. Jafnvel hið hversdags-
legasta mál verður ekki vel af hendi leyst
nema menn geri sér grein fyrir, hvernig þeir
vilja, að hún verði í framtíðinni.
J. N.