Nýtt Helgafell - 01.04.1956, Qupperneq 48

42
NÝTT HELGAFELL
Tvísöngur raunsæis og fjarstæðna
Guðmundur Daníelsson: Blindings-
leikur. Skáldsaga. Helgafell, 1955.
Guðmundur Daníelsson hefur verið einn
afkastamesti rithöfundur á íslenzka tungu
síðustu tvo áratugi. Síðan hann kvaddi sér
hljóðs með sögunni Bræðumir í Grashaga
fyrir tuttugu árum, hefur hann sent frá sér
að meðaltali hér um bil eina bók á ári:
skáldsögur stórar og smáar, leikrit, ljóð og
ferðasögur. Þó hefur hann aldrei getað helg-
að sig ritstörfunum óskiptur fremur en flestir
aðrir rithöfundar hér á landi. Sumum hefur
sýnzt, að hann hefði að skaðlausu mátt
skrifa nokkm minna, ef hann hefði að því
skapi vandað betur vinnu sína. En vera má,
að hann hafi stundum hraðað skriftum sínum
meira en góðu hófi gegndi, af því að hann
hafi orðið að „skrifa til að lifa." Tökum þá
við því sem okkur er gefið!
Blindingsleikur segir frá ungri stúlku, sem
hefur vaxið upp hjá gömlum blindum sjó-
manni og þrælað fyrir hann fram á tvítugs-
aldur. 1 sögubyrjun er hún orðin södd á því
lífi og leggur á flótta í leit að nýjum sama-
stað. En leit hennar verður lengi árangurs-
laus. Hún finnur ekki hæli hjá sóknarpresti
sínum, og ekki heldur hjá fermingarbróðurn-
um, sem endur fyrir löngu hafði líkt henni
við drottninguna af Saba eða Rakel í
Kanaan. Auðkýfingurinn er myrtur, nóttina
sem hún leitar skjóls undir þaki hans. En í
sögulok skilst henni, að hún hefur leitað langt
yfir skammt, bindið losnar frá augum hennar
í faðmi únnustans, og þau finna bæði þá
hamingju, sem þau hafa lengi þráð, í vinnu
og fórnfýsi.
Blindmgsleikur er læsileg bók, menn munu
ógjarna sleppa af henni hendi fyrr en lestr-
inum er lokið. Hún er miklu betur gerð en
þær tvær bækur Guðmundar, sem ég hef
lesið yngstar, Mannspilin og ásinn og Must-
eri óttans, en það eru raunar ekki stór orð.
Guðmundur hefur að ýmsu leyti góða frá-
sagnargáfu og skrifar lipurt mál og viðfelld-
ið. Hann er menntaður maður og vel viti bor-
inn, og í þessari nýju sögu hans er margt
frumlegt og fallega sagt. Ég nefni til dæmis
frásögnina af bræðrunum tveim. Sá eldri átti
að deyja er hann fyllti sitt tuttugasta og fyrsta
aldursár, og allir báru hann á höndum sér;
hinn átti að lifa ,,og þótti lítt athyglisverður
sem von var."
En hér er ekki allt jafn ágætt. Það hefur
verið sagt á prenti að Blindingsleikur sé tákn-
ræn saga, sem lýsi leit manneskjunnar að
nýju og betra lífi. Ég er ekki frá því, að höf-
undur hafi raunar ætlað sér að segja aðra
sögu að baki þessarar, því að sumt sem
miður fer í sögunni er skiljanlegt og jafnvel
fyrirgefanlegt, ef gert er ráð fyrir því. En sé
þessu svo farið þá er táknmyndin að vísu
þannig gerð, að ég kem ekki auga á hana.
Vera má, að glámsýni minni sé um að
kenna, en ég hlýt að lesa þessa bók eins
og hverja aðra skáldsögu og dæma hana
samkvæmt því; ég læt öðrum eftir að finna
boðskapinn. En skáldskapnum er að ýmsu
leyti ábótavant. Persónur eru óskýrar vegna
þess að höfundur stendur um of á milli þeirra
og lesandans. Sögufólkið segir ávallt það,
sem hann vill segja, en það á ekki alls stað-
ar heima; ég nefni til dæmis sumt af því, sem
haft er eftir ungu mönnunum Theódóri og
Torfa. Og þarna er einhver tvísöngur raun-
sæis og fjarstæðna, sem ekki hljómar sam-
an. Athafnir sögufólks eru ekki mótíveraðar,
en hins vegar eru persónur of venjulegar
manneskjur til þess, að við sættum okkur
við að þær séu eins og leikbrúður, sem
stjórnað er með ósýnilegum þráðum. Tökum
til dæmis ferðalag ungu stúlkunnar, sem fyrr
er getið. Hún biður prestinn að taka sig til
altaris og hreinsa sig af Jóni blinda. Hann
neitar því ekki, en svarar fáeinum kurteis-
legum orðum, — og hún er undir eins rokin
í burtu. Síðar hvarflar hún á sama hátt furðu
sviplega á milli bræðranna Goða og Torfa.
Ungur maður í plássinu, sem hvorki virðist
tiltakanlega heimskur né illviljaður, drýgir
ófagran glæp af mikilli fávizku og rær síðan
af bragði út í hafsauga og lýkur ferð sinni
í vetrarborg hrognkelsanna, — þægilegt að