Morgunblaðið - 25.11.2011, Page 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 25. NÓVEMBER 2011
Hlaðborð Þakkargjörðarhátíð Alþjóðakirkjunnar var haldin í Fíladelfíu í gærkvöldi með tilheyrandi kræsingum líkt og kalkúni, sætum kartöflum, Waldorf-salati og öðru dýrindis góðgæti.
Golli
Mílanó. | Nú þegar
ný ríkisstjórn Marios
Montis tekur við völd-
unum á Ítalíu er mikið
í húfi – fyrir landið,
Evrópu og hagkerfi
heimsins. Ef ekki
verður hægt að koma
á umbótum, ef hrun
verður í ríkisfjármál-
unum og hagkerfið
verður áfram mátt-
vana mun draga úr hollustu Ítala
við evruna þar sem ætlaður kostn-
aður af þátttöku í myntbandalaginu
verður meiri en ávinningurinn. Og
flótti Ítalíu frá evrunni myndi ógna
kjarna evrusvæðisins – ólíkt flótta
smærri ríkja á borð við Grikkland.
Ítalía er stórt hagkerfi, með
landsframleiðslu sem nemur rúm-
um tveimur billjónum dollara á ári.
Opinberar skuldir landsins nema
120% af vergri landsframleiðslu,
eða um það bil 2,4 billjónum dollara,
en þá eru ekki taldar með skuld-
bindingar lífeyriskerfisins sem
þarfnast verulegra breytinga til að
endurspegla fjölgun aldraðra og
aukið langlífi. Ítalía er því orðið
þriðji stærsti ríkisskuldamarkaður
heimsins.
Hækkandi vextir hafa orðið til
þess að greiðslubyrðin er orðin
mjög mikil og pólitískt óviðunandi
til lengri tíma litið. Þar að auki þarf
Ítalía að endurfjármagna 275 millj-
arða evra af skuldum sínum á
næstu sex mánuðum, á sama tíma
og fjárfestar reyna að draga úr
áhættu sinni með þeim afleiðingum
að ávöxtunarkrafa á ítölsk ríkis-
skuldabréf er orðin óviðráðanleg –
yfir 7% eins og staðan er núna.
Þörfin á því að endurfjármagna
skuldirnar er ekki eina erfiða úr-
lausnarefnið. Innlendir og erlendir
skuldabréfaeigendur, einkum bank-
ar, standa frammi fyrir höfuðstóls-
tapi, sem hefur skaðað
efnahagsreikning
þeirra, eiginfjárstöðu
og tiltrú þeirra. Við-
skipta- og vöru-
skiptahalli landsins er
mikill og vaxandi, og
það endurspeglar lík-
lega minnkandi sam-
keppnishæfni og fram-
leiðni miðað við
Þýskaland og Frakk-
land, helstu við-
skiptaþjóðir Ítala. Þar
að auki hefur
hagvöxturinn verið lítill síðasta ára-
tuginn og hann er ekki að aukast,
en það þýðir að erfiðara verður að
minnka greiðslubyrðina.
Lítill hagvöxtur Ítalíu endur-
speglar nokkra þætti, meðal annars
ósveigjanlegan vinnumarkað, of litl-
ar opinberar fjárfestingar í vísinda-
og tæknigeirum efnahagslífsins,
takmarkaða samkeppni á ákveðnum
sviðum og langvinnt tímabil kerfis-
aðlögunar að umhverfi evru-
svæðisins.
En ítalska hagkerfið er tiltölulega
sterkt á nokkrum mikilvægum svið-
um. Heildarskuldirnar á Ítalíu
(skuldir ríkisins, heimila, fyrirtækja
og fjármálastofnana) eru rétt rúm-
lega 315% af vergri landsfram-
leiðslu, álíka miklar og í Sviss
(313%), Frakklandi (323%), Banda-
ríkjunum (296%) og jafnvel Þýska-
landi (285%), en allar tölurnar eru
miðaðar við árið 2009. Skuldir heim-
ilanna eru hins vegar mjög litlar á
Ítalíu, eða tæp 50% af vergri lands-
framleiðslu. Þar að auki hefur
sparnaður heimilanna lengi verið
tiltölulega mikill á Ítalíu, eða um
það bil 17-30% af tekjunum, þannig
að nettóeignir einstaklinga og heim-
ila eru meiri þar en í flestum öðrum
þróuðum hagkerfum heimsins.
Ítalía stendur vel að vígi á fleiri
sviðum. Fyrirtæki á Norður-Ítalíu
og í miðhluta landsins eru öflug,
hafa staðið sig vel á sviði nýsköp-
unar og lagað sig að hnattvæðing-
unni. Og fjárlagahallanum á Ítalíu
var haldið í skefjum fyrir kreppuna
og eftir að hún hófst, ólíkt mörgum
öðrum þróuðum hagkerfum. Þótt
þetta hafi verið nauðsynlegt, í ljósi
mikillar greiðslubyrði, hefur það
auðvitað takmarkað svigrúmið til að
örva efnahaginn á samdrátt-
artímum og hamlað hagvexti.
Á sama tíma og Ítalir takast á við
kreppuna standa mikilvæg ríki
frammi fyrir vaxandi hættu (til að
mynda vegna vísbendinga um harða
lendingu kínverska hagkerfisins og
vegna áframhaldandi mikils at-
vinnuleysis í Bandaríkjunum). Þeg-
ar slíkar hættur eru metnar er
gagnlegt að beina athyglinni að
þremur breytum: bolmagni, hæfni
og vilja. Hefur landið bolmagn til að
takast á við vandamálin sem steðja
að því? Hafa þeir sem bera ábyrgð
á efnahagsstefnunni næga reynslu
og þekkingu til að koma á nauðsyn-
legum umbótum? Átta yfirvöldin sig
á þörfinni á því að sýna harðfylgi og
taka með afgerandi hætti á vanda-
málunum?
Bolmagnið kemur fyrst. Ef bol-
magnið er ekki nægilegt verður
niðurstaðan slæm, óháð hæfni eða
vilja, nema til komi aðstoð annarra.
Ennfremur er pólitískur vilji gagns-
laus án getunnar til að fylgja honum
eftir og knýja fram nauðsynlegar
umbætur.
Mér sýnist að í nokkrum mikil-
vægum löndum, meðal annars Ítal-
íu, Bandaríkjunum og Kína, geti
niðurstaðan orðið annaðhvort til-
tölulega hagstæð þróun eða miklu
alvarlegri, en það ræðst einkum af
því hversu áhrifarík viðbrögð
stjórnvaldanna verða. Ólíkt Grikk-
landi, þar sem bolmagnið er ekki
nægilegt (sem þýðir að horfurnar
geta aðeins verið slæmar), hafa öll
þessi ríki burði til að leysa vand-
málin, en vafi leikur á annaðhvort
hæfninni eða pólitíska viljanum (eða
hvoru tveggja), þótt mat sérfræð-
inga á þessum þáttum sé mjög mis-
munandi.
Hvað Ítalíu varðar þýðir þetta að
hægt er að nota hagstæðan efna-
hagsreikning í bland við umbætur
og breytingar á lífeyriskerfinu til að
tryggja stöðugleika í ríkisfjár-
málum og auka hagvöxt til lengri
tíma litið. Til þess þarf þrennt: um-
fangsmikla umbótaáætlun þar sem
tekist er á við vandamálin, pólitísk-
an stuðning við áætlunina og tíma
til að koma nógu miklu af henni í
framkvæmd til að endurheimta
tiltrú fjárfesta og lækka ávöxt-
unarkröfuna á ítölsk ríkis-
skuldabréf.
Þar sem tveir fyrstu þættirnir
eru undirorpnir mikilli óvissu vegna
pólitísks umróts á Ítalíu eru fjár-
festar æ tregari til að veðja á til-
tölulega hagstæða þróun, en það
þýðir að Ítalía hefur ekki nægan
tíma. Hærri ávöxtunarkrafa gæti
grafið undan stöðugleika í ríkisfjár-
málum og efnahagsáætluninni áður
en hægt yrði að koma henni í fram-
kvæmd til fulls. Og þegar ávöxt-
unarkrafan hækkar getur það talist
hæpið eða jafnvel útilokað að landið
hafi næg úrræði til að takast á við
vandann.
Það sem þarf er nokkurs konar
efnahagslegur straumrofi, í formi
lánveitanda til þrautavara. Það
myndi gera umbótaáætluninni
mögulegt að breyta áhættumati
fjárfesta og auka líkurnar á hag-
stæðri þróun.
Það er hins vegar annar áhættu-
þáttur sem getur haft úrslitaáhrif.
Hugsanlegt er að ekki komi til af-
gerandi íhlutunar til að hindra
hærri ávöxtunarkröfu, vegna þess
að í kjarna evrusvæðins, undir for-
ystu Þýskalands, hafa menn
áhyggjur af því að skilyrðislaus af-
gerandi aðgerð af hálfu lánveitanda
til þrautavara myndi grafa undan
hvatanum – og þar með pólitíska
viljanum – til að ráðast í nauðsyn-
legar umbætur.
Vandamálið sem af þessu hlýst er
augljóst: skuldbinding, sem er háð
því skilyrði að umbætur beri árang-
ur, tryggir ekki tafarlausa tiltrú
fjárfesta, vegna þess að það minnk-
ar ekki hættuna á verulegum póli-
tískum hindrunum sem komi í veg
fyrir nauðsynlegar umbætur. Að-
eins djarfar og að mestu skilyrð-
islausar skuldbindingar af hálfu
Evrópusambandsins annars vegar
og Ítalíu hins vegar geta leyst þetta
hættulega vandamál. Án slíkra
skuldbindinga af hálfu beggja verð-
ur áfram mikil hætta á því að efna-
hagsvandi evrusvæðisins versni enn
og efnahagur heimsins dragist sam-
an.
Eftir Michael
Spence » Aðeins djarfar og að
mestu skilyrðis-
lausar skuldbindingar af
hálfu Evrópusambands-
ins annars vegar og Ítal-
íu hins vegar geta leyst
þetta hættulega vanda-
mál. Án slíkra skuld-
bindinga af hálfu beggja
verður áfram mikil
hætta á því að efnahags-
vandi evrusvæðisins
versni enn og efnahagur
heimsins dragist sam-
an.
Michael Spence
Höfundur fékk Nóbelsverðlaunin í
hagfræði árið 2001. Hann er prófess-
or í hagfræði við New York Univers-
ity, félagi í hugveitunni Council on
Foreign Relations og fræðimaður við
Hoover-stofnun Stanford-háskóla.
Nýjasta bók hans er „The Next Con-
vergence – The Future of Economic
Growth in a Multispeed World“
(www.thenextconvergence.com).
© Project Syndicate, 2010.
www.project-syndicate.org
Er hægt að bjarga Ítalíu?