Morgunblaðið - 31.12.2011, Blaðsíða 32

32 STJÓRNMÁL
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. DESEMBER 2011
Í
áramótagreinum er venjan að líta yfir
farinn veg og huga að þeim tækifær-
um og úrlausnarefnum sem fram-
undan eru. Hvað þetta varðar hefur
svo lítið breyst undanfarin ár að ég
hefði getað endurbirt áramótagrein ársins
2009. Enn á eftir að grípa til þeirra lausna sem
orðnar voru aðkallandi fyrir þremur árum.
Íslenskt samfélag hefur verið vel til þess
fallið að nýta tækifæri og byggja upp. En nú
hriktir í innviðum samfélagsins. Þjóðin býr við
stjórnvöld sem skilgreina sig sem bylting-
arstjórn. Þau ala því á sundrung og tortryggni
í stað þess að nýta það sem sameinar þjóðina
sem traustan grunn til að byggja á. Nú er svo
komið að jafnvel jólahald Íslendinga er gert að
sundrungarmáli. Vegið er að sjálfri samfélags-
gerðinni til að réttlæta pólitíska öfgastefnu.
Slík stefna er sérstaklega hættuleg nú því
að á komandi árum stöndum við samtímis
frammi fyrir óviðjafnanlegum tækifærum og
ógnunum. Ríki Evrópusambandsins munu
þurfa að takast á við mestu erfiðleika frá
stríðslokum og fyrir vikið mun hagkerfi heims-
ins leika á reiðiskjálfi. Á sama tíma blasa við
Íslendingum meiri tækifæri en við höfum áður
haft innan seilingar.
Í desembermánuði fagnaði Framsókn-
arflokkurinn á 95 ára afmæli sínu. Það er því
vel við hæfi að líta aðeins um öxl. Eftir því sem
tíminn líður og hlutirnir breytast þeim mun
betur sést að sumt breytist ekki. Íslendingar
takast stöðugt á við sambærileg álitamál og
ávallt duga sömu ráðin best, skynsemi, með-
alhóf og trúin að landið og þjóðina.
Jónas
Jónas Jónsson frá Hriflu skrifaði áramóta-
grein í Tímann í ársbyrjun 1938. Þá höfðu Ís-
lendingar búið við afleiðingar heimskrepp-
unnar í átta ár. Átökin höfðu verið mikil í
stjórnmálunum og Jónas lýsti því hvernig
Framsóknarflokkurinn hefði unnið að því að
leiða menn saman til samvinnu um framfara-
mál í þinginu. Það væri eðlilegt hlutverk
miðjuflokks. Hins vegar áréttaði Jónas að
miðjuflokkur gæti aldrei fellt sig við skaðlega
stefnu eða sýnt öfgum umburðarlyndi. Gegn
slíku þyrfti að berjast af öllu afli.
Jónas benti á að eftir erfiðleikaárin væri Al-
þýðuflokkurinn „að hálfu leyti orðinn bylting-
arflokkur og í makki um samsteypu við bylt-
ingarflokk“ en á þeim tíma hafði verið unnið að
því að sameina kommúnista og jafnaðarmenn í
einn flokk. Jónas útskýrði að Framsókn væri
alltaf reiðubúin til að vinna með vinstrimönn-
um að framförum en um leið og þeir færðu sig
yfir í byltingarstefnu myndi Framsókn berjast
gegn því með hverjum sem vildi standa vörð
um réttarríkið.
Nú eins og í heimskreppunni verða Íslend-
ingar og allir stjórnmálaflokkar að standa vörð
um lög og rétt og verja grunnreglur réttarrík-
isins og það samfélag sem byggt hefur verið
upp í landinu. Innviðir samfélagsins eru
grunnur sem við þurfum á að halda svo nýta
megi þau tækifæri sem bíða okkar og byggja
upp samfélag velferðar og jafnræðis.
Hermann
Árið eftir að Jónas frá Hriflu skrifaði ára-
mótagreinina sem vitnað var í hér að ofan
flutti Hermann Jónasson áramótaávarp sem
forsætisráðherra og birti það í Tímanum.
Kreppan hafði þá enn dregist á langinn og
dýpkað með aflabresti og lokun markaða. Við
bættist að mjög ófriðlega horfði í heiminum.
Engu að síður benti Hermann á að Íslendingar
hefðu fulla ástæðu til að vera bjartsýnir ef þeir
gerðu sér grein fyrir kostum landsins og tryðu
á möguleika þess. Trúin á þjóðina og landið er
það sem hefur einkennt stefnu flokksins frá
upphafi en hún er undirstaða hinna miklu
framfara 20. aldar.
Ávarp Hermanns hófst á eftirfarandi vísu:
Ef að væri Ísland
eins með farið og Holland,
held ég varla Holland
hálfu betra en Ísland.
Auðugt mjög er Ísland
af ýmsu er skortir Holland,
eða hví mun Holland
hjálpa sér við Ísland?
Vísan var ort af 18. aldar skáldinu Gunnari
Pálssyni. Í tíð hans var Holland stórveldi og
eitt ríkasta land heims. Ísland hafði hins vegar
mátt þola mikla fátækt og hörmungar um ald-
ir. Samt sá Gunnar að Ísland væri auðugt,
jafnvel af því sem stórveldin skorti og að ef vel
væri á haldið mætti nýta þann auð þjóðinni til
heilla.
Í ávarpi sínu rakti Hermann þá miklu kosti
og tækifæri sem landið veitti en benti á að þótt
kostir landsins ættu að vera Íslendingum aug-
ljósir geti verið gagnlegt að lesa umfjöllun er-
lendra fjölmiðla um Ísland til að gera sér grein
fyrir hinum gríðarlegu möguleikum þess.
Hermann sá mikil tækifæri í því að auka á
matvælaframleiðslu í landinu og lagði til að
gerð yrði vísindaleg rannsókn á mataræði ís-
lensku þjóðarinnar. Um það sagði hann: „En
trúað gæti ég, að þær rannsóknir myndu ekki
leiða til einhliða krafna um innflutning á er-
lendum matvörum, heldur engu síður að við
höfum of mikið af erlendum matartilbúningi,
höfum okkar gamla mataræði of lítið í heiðri
og leggjum ekki næga áherzlu á garðrækt.“
Ég er ekki frá því að þetta sé rétt hjá Her-
manni.
Eysteinn
Við árslok 1962 ritaði Eysteinn Jónsson, þá-
verandi formaður Framsóknarflokksins, ára-
mótagrein í Tímann. Í samræmi við málflutn-
ing flokksins fram að því og þar eftir gekk hún
út á að benda á tækifærin sem við þjóðinni
blöstu og hvað gera þyrfti til að nýta þau.
Mörgum gramdist þá að stjórnmálamenn
skyldu ekki vinna betur saman að lausn þeirra
vandamála sem við blöstu. Um það sagði Ey-
steinn:
„Sumir segja að stjórnmálamenn geri aldrei
annað en rífast og láti sér allt verða að ágrein-
ingsefnum í tíma og ótíma. Ekki tel ég þetta
réttmætan dóm, en hitt er rétt, að minna beri á
því, sem menn eru sammála um en hinu, og fer
það að vonum. Má vera, að menn gætu líka
orðið sammála um fleira en verður, ef öðruvísi
vinnuaðferðir væru viðhafðar og meira sam-
band haft á frumstigi mála en hér tíðkast. Hef-
ur ástandið um skeið farið versnandi í þessu
tilliti, …“
Allt er þetta kunnuglegt. Þá eins og nú mátti
ná betri árangri með betri vinnubrögðum en
aldrei kom til greina að styðja skaðlega öfga-
stefnu, samstarfið þyrfti að snúast um skyn-
samleg viðbrögð við ástandinu. Mestu öfga-
stefnu þess tíma töldu Eysteinn og Hermann
reyndar liggja í hugmyndum um að færa Ís-
land inn í nýtt ríkjasamband Evrópu. Um þær
áhyggjur fjallaði Eysteinn á heilli opnu:
„Ýmsir spyrja sjálfa sig, hvað til komi að
menn gerast talsmenn og það ákafir talsmenn
þess að Ísland gangi inn í Efnahagsbandalagið
og inn í nýtt stórríki Vestur-Evrópu, ef því er
að skipta. Þessir menn virðast magna sig
þeirri fjarstæðu, að Íslendingar geti ekki
tryggt sér góð lífskjör framvegis, ef þeir
standi algerlega á eigin fótum og eigi aðeins
eðlileg viðskipti og samvinnu við aðra. […] Þá
kemur hér til sú múgsefjun, sem ætíð verður
veruleg, þegar stórir atburðir gerast og miklar
hræringar verða – og það jafnvel þótt minni
séu í sniðum en sameining flestra ríkja Vestur-
Evrópu. Þessi sefjun grípur suma föstum tök-
um: Íslendingar verði að vera með, fylgja þró-
uninni — annað sé í raun og veru að bregðast
vestrænni samvinnu og lýðræðinu, það dugi
ekkert hik né hálfvelgja o.s.frv. […] Allar
þessar bollaleggingar um að Íslendingar geti
ekki staðið á eigin fótum og hljóti að græða á
því að sameinast öðrum þjóðum og verða hluti
af þeim, fara gersamlega í bága við aldalanga
reynslu Íslendinga sjálfra og reynslu þá, sem
blasir við allt í kringum okkur.“
Niðurstaðan
Á tuttugustu öld komust Íslendingar í gegn-
um stóráföll og náðu undraverðum árangri við
að byggja upp velferð í landinu. Það hefur æv-
inlega byggst á trúnni á landið og þjóðina og
að beita þeim lausnum sem best eiga við frem-
ur en öfgastefnu. Þjóð sem hefur ekki trú á
sjálfri sér nær ekki miklum árangri. Það er því
frumskylda stjórnvalda við erfiðar aðstæður
að haga reglum þannig að jafnræðis sé gætt og
fólki gefið tækifæri til að byggja upp en einnig
að veita þjóðinni framtíðarsýn, sýna hvers
vegna það er ástæða til að vera bjartsýnn á Ís-
landi.
Eysteinn lauk grein sinni með sömu orðum
og Hermann hafði gert nærri aldarfjórðungi
fyrr, með tilvitnun í aldamótaljóð Einars
Benediktssonar:
Hver þjóð, sem í gæfu og gengi vill búa
á Guð sinn og land sitt skal trúa.
Ég óska landsmönnum öllum velfarnaðar á
komandi ári.
Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, formaður Framsóknarflokksins
Áramót fyrr og nú
Morgunblaðið/Eggert
Sigmundur Davíð Gunnlaugsson „Það hefur ævinlega byggst á trúnni á landið og þjóðina og að beita þeim lausnum sem best eiga við fremur en öfgastefnu.“