Morgunblaðið - 20.02.2012, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 20. FEBRÚAR 2012
Á háskóladeginum Það er engu líkara en Katrín Jakobsdóttir menntamálaráðherra sé að messa yfir rektorum stærstu háskóla landsins sem hafa raðað sér fremst meðal áhorfenda.
Golli
Í nýafstaðinni undankeppni
Eurovision var sigurvegarinn,
Greta Salóme Stefánsdóttir, í afar
fallegum kjól sem er greinilega
hannaður undir áhrifum íslenska
upphlutarins. Kjóllinn vakti mig til
umhugsunar um hvort ekki væri
kominn tími til að okkar flinku
hönnuðir myndu hanna nýjan ís-
lenskan kvenbúning sem yrði í takt
við nútímann en jafnframt með til-
vísun í fortíðina. Búningurinn yrði
þannig viðbót við þjóðbúningana
sem fyrir eru; upphlutinn, peysu-
fötin, kyrtilinn og skautbúninginn
sem konur klæddust fyrr á tímum.
Örlítið sögubrot
Upphlutur, peysuföt og skaut-
búningur eiga sér rætur í bún-
ingum íslenskra kvenna allt aftur
til 16. aldar og hafa þróast í gegn-
um tíðina en kyrtillinn er frá 1870.
Upphlutur sem búningur fór ekki
að ryðja sér til rúms fyrr en um
aldamótin 1900 og var orðinn al-
gengur á þriðja áratug 20. aldar.
Um miðja 19. öld var upphlutur
ermalaus bolur sem var notaður
sem nokkurs konar lífstykki undir
peysunni. Þegar konur voru léttklæddar við vinnu voru þær í
upphlutarbolnum einum að ofanverðu eins og Greta Salóme
var í undankeppninni.
Sjaldan til brúks
Þegar íslenska lýðveldið varð 50 ára var efnt til samkeppni
um þjóðhátíðarbúning karla. Þá var lagt upp með að fá stíl-
hreinan og þægilegan alklæðnað sem gæti í senn verið viðhafn-
arbúningur, sambærilegur þjóðbúningi íslenskra kvenna. Bún-
ingurinn varð strax mjög vinsæll og karlar klæðast honum við
ýmis tækifæri – öfugt við þjóðbúning kvenna sem er í fárra
eigu og sjaldan dreginn upp til brúks. Ástæðan fyrir vinsæld-
um hátíðarbúnings karla er eflaust sú að hann klæðir flesta
karla vel. Þjóðbúningi kvenna er hins vegar öfugt farið og
glæsilegustu konum finnst þær verða þunglyndislegar og
bústnar í honum. Skotthúfan hæfir svo betur löngum fléttum
aldamótakynslóðar 20. aldar en þeirrar 21.
Áskorun
Íslensku þjóðbúningarnir hafa verið settir á stall sem
ósnertanlegur þjóðararfur. Skemmst er að minnast þess þegar
fyrrverandi menntamálaráðherra klæddist afbrigði af þjóð-
búningnum við opnun Þjóðminjasafns Íslands um árið og hlaut
bágt fyrir. Það virðist hafa gleymst að búningarnir hafa tekið
breytingum frá einum tíma til annars og vel mætti bæta í hóp-
inn nýjum búningi sem ungar konur teldu klæðilegan. Ég
skora á Þjóðbúningaráð, Heimilisiðnaðarfélag Íslands, Kven-
félagasamband Íslands og Þjóðminjasafnið að hafa forgöngu
um að efna til samkeppni meðal hönnuða um nýjan búning.
Eftir Eyrúnu Ingadóttur
» Búningarnir
hafa tekið
breytingum frá
einum tíma til
annars og vel
mætti bæta í
hópinn nýjum
búningi sem
ungar konur
teldu klæðileg-
an.
Eyrún
Ingadóttir
Höfundur er sagnfræðingur.
Um nýjan þjóð-
búning kvenna
Fjölmörg dæmi má finna
í mannkynssögunni um
harðvítugar deilur um
skuldamál. Slíkar deilur
hafa oft reynt mjög á og
valdið togstreitu og ólgu.
Fyrir um 2.500 árum setti
Sólon lög í Aþenu sem léttu
oki af skuldurum og frels-
aði þá sem hnepptir höfðu
verið í þrældóm vegna þess
að þeir gátu ekki greitt
skuldir sínar. Ekkert er
nýtt undir sólinni og þau átök sem nú eru
í okkar samfélagi á milli þeirra sem eiga
peninga og þeirra sem skulda fara harðn-
andi. Reyndar flækir það málin að það
fyrirkomulag sem við höfum á lífeyr-
iskerfi okkar gerir það að verkum að þeir
sem skulda eru um leið fjármagnseig-
endur.
Lækkun skulda kostar peninga
Vandi þeirra sem hafa séð eignir sínar
rýrna eftir hrun bankakerfisins er tilfinn-
anlegur. Staða þeirra sem tóku verð-
tryggð lán í íslenskum krónum hefur eðli
máls samkvæmt versnað vegna mikillar
verðbólgu. Þessi hópur er stór en staða
einstaklinga innan hans er mjög misjöfn.
Sumir eru velmegandi, sumir hafa það
ágætt, aðrir eru verulega illa stæðir.
Sumir eiga auðvelt með að standa í skil-
um með lánin, öðrum er það orðið lífsins
ómögulegt. Það er við því að búast að það
æri alla og særi að horfa á að þeir fái
helst leiðréttingar sem tóku hin ólöglegu
gengistryggðu lán. Sú óánægja mun eðli-
lega vaxa eftir nýjan dóm Hæstaréttar.
Engum þarf að koma á óvart að þessi
hópur láti í sér heyra og krefjist úrbóta.
Vandinn er því miður sá að ekki liggur
nema takmarkaður hluti af verð-
tryggðum lánum til íbúðakaupa hjá bönk-
unum. Meginstabbinn liggur hjá Íbúða-
lánasjóði og lífeyrissjóðunum. Sú
staðreynd hefur það í för með sér að ef
ákveðið verður að færa með almennum
hætti niður lán sem þessir aðilar hafa
veitt mun þurfa að greiða fyrir það með
hærri sköttum og/eða með því að skerða
lífeyrisgreiðslur.
Ósanngjarnar lausnir
leysa ekki vanda
Slík almenn niðurfærsla yrði í besta
falli mjög umdeilanleg. Hún myndi meðal
annars leiða til þeirrar ósanngjörnu nið-
urstöðu að skuldir jafnt vel stæðra sem
illa stæðra yrðu lækkaðar og reyndar eru
líkur á því að þeir fyrrnefndu fái mest
niðurfellt, þar sem þeir skulda gjarnan
meira en hinir síðarnefndu. Fjármögnun
á niðurfærslunni myndi síðan enn auka á
þetta óréttlæti, þar sem allir
skattgreiðendur og ellilíf-
eyrisþegar þyrftu að bera
kostnaðinn. Nærtækara er
að skoða þá möguleika sem
fyrir hendi eru í vaxtabóta-
og skattkerfinu almennt, ef
færa á til fjármuni til að
bæta stöðu illa staddra lán-
takenda. Slíkar aðgerðir
verða að rúmast innan
þeirra hefða og viðmiða sem
víðtæk samfélagssátt er um.
Hver er vandinn?
Ég hef hér á síðum Morg-
unblaðsins bent á að það skortir betri
gögn um raunverulega skuldastöðu
heimilanna. Um þá stöðu hefur verið
deilt og er slíkt ófært. Á undanförnum
misserum hefur verið gripið til ýmissa
úrræða og nýgenginn hæstaréttardómur
mun bæta stöðu þúsunda heimila. Þess
vegna er nauðsynlegt að t.d. Seðlabank-
anum verði falið að stýra rannsókn á
þessu og hann ætti að hafa um hana víð-
tækt samráð við stjórnmálaflokka, hags-
munasamtök og aðra þá sem láta málið
sig varða. Þannig myndi bankinn fá at-
hugasemdir úr mörgum áttum um hvað
það er sem þarf að rannsaka og því lík-
legra að sátt náist um þær niðurstöður
sem hann kæmist að. Þetta er mikilvægt
að gert verði hið snarasta, því næstu
skref í þessum málum verða að byggjast
á traustum grunni.
Hópur í verulegum vanda
Áhyggjur mínar lúta einkum að þeim
hópi sem þrátt fyrir niðurfærslu í 110%
af verðmæti fasteignar getur ekki staðið í
skilum, eða rétt skrimtir við óþolandi
þröngan kost. Í þessum hópi er til dæmis
ungt fólk, gjarnan barnafólk sem keypti
sína fyrstu eign þegar bólan var sem
mest. Framfærsla þessa fólks er þung,
tekjur hafa oft dregist saman og það get-
ur trauðla selt eignina sína vegna þess að
hún er yfirveðsett. Ég tel að þessum hópi
verði að hjálpa með einhverjum ráðum.
Reynsla annarra þjóða af efnahagshruni
er meðal annars sú að mikil félagsleg
vandamál koma síðar í ljós vegna þess að
börn þeirra sem verst fóru út úr hruninu
nutu ekki sömu möguleika og önnur
börn. Það má ljóst vera að ef hver einasta
króna sem eftir stendur þegar búið er að
borga matar- og fatareikninga fer í að
greiða af húsnæði, þá er ekkert eftir til
að standa undir kostnaði við tónlistarnám
eða íþróttaiðkun fyrir börnin svo dæmi
séu tekin. Niðurstaðan getur orðið fé-
lagsleg einangrun og langtímaafleiðing-
arnar geta orðið mjög slæmar og kostn-
aðarsamar fyrir samfélagið. Þetta varð
raunin í Finnlandi í byrjun tíunda ára-
tugar síðustu aldar.
Lyklafrumvarpið
Við verðum því að vita nákvæmlega
hversu stór þessi hópur er, þ.e. þeir sem
ekki geta staðið undir greiðslum af 110%
veðsetningunni. Þessi hópur getur ekki
beðið eftir því að launin batni og hús-
næðið hækki í verði en sú þróun mun
bæta hag þeirra sem eiga fasteignir og
skulda verðtryggð lán í þeim. Eitt af því
sem ég tel að við getum gert er að leiða í
lög hugmyndir okkar sjálfstæðismanna
um svokallað lyklafrumvarp. Með því
fengi skuldari þann rétt að geta skilað
húsnæði sínu og fengið þar með allar þær
skuldir sem á henni hvíla felldar niður.
Fyrir þá sem eiga ekkert í húsnæði sínu
og geta ekki staðið í skilum myndu slík
lög breyta samningsstöðunni við fjár-
málastofnanir. Ef ekki er hægt að semja
um viðunandi greiðslubyrði getur skuld-
arinn gripið til sinna ráða – rétt bank-
anum lykilinn. Það jafnar samningsstöðu
skuldara og fjármálastofnunar. Þetta úr-
ræði myndi með öðrum orðum neyða
fjármálastofnanir til að horfast í augu við
þann vanda sem nánast gjaldþrota fólk
er í og annaðhvort semja eða fella niður
skuldir umfram verðmæti eignarinnar.
Engar einfaldar lausnir
Það eru engar einfaldar lausnir til á
skuldavanda heimilanna. Í gegnum tíðina
hafa miklar eignir færst með ógagn-
sæjum hætti á milli fjármagnseigenda og
skuldara hér á landi og sama hefur gerst
milli kynslóða. Hin mikla skuldsetning
sem nú hvílir á íslenskum heimilum gerir
vandann erfiðari en áður. Lausnin á hon-
um má ekki skapa önnur vandamál
stærri og verri og ekki má gleyma því
meginsjónarmiði að hver maður er
ábyrgur fyrir sínum fjármálum.
Aldrei verður hægt að leysa þessi
vandamál þannig að allir verði ánægðir
og eina varanlega lausnin felst í því að
tekjur hækki, atvinnuleysið minnki og
fasteignamarkaðurinn taki við sér. En
við þurfum að horfast í augu við vanda
þeirra sem nú eru verst staddir og finna
skynsamleg og raunhæf úrræði fyrir
þann hóp. Ef við gerum það ekki mun það
koma í bakið á okkur.
Eftir Illuga
Gunnarsson » Áhyggjur mínar lúta
einkum að þeim hópi
sem þrátt fyrir niðurfærslu
í 110% af verðmæti fast-
eignar getur ekki staðið í
skilum, eða rétt skrimtir
við óþolandi þröngan kost.
Illugi
Gunnarsson
Höfundur er alþingismaður.
Gömul saga og ný