Morgunblaðið - 20.02.2012, Qupperneq 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 20. FEBRÚAR 2012
–– Meira fyrir lesendur
PÖNTUN AUGLÝSINGA: Fyrir kl. 16, mánudaginn 5. mars.
FERMINGAR
Fermin
g
SÉRBLAÐ
Föstudaginn 9. mars kemur út
hið árlega Fermingarblað
Morgunblaðsins.
Fermingarblaðið hefur verið eitt af vin-
sælustu sérblöðumMorgunblaðsins
í gegnum árin og verður blaðið í ár
sérstaklega glæsilegt.
NÁNARI UPPLÝSINGAR GEFUR:
Katrín Theódórsdóttir
Sími: 569 1105
kata@mbl.is
MEÐAL EFNIS:
Veitingar í veisluna.
Mismunandi fermingar.
Fermingartíska.
Hárgreiðslan.
Myndatakan.
Fermingargjafir.
Fermingar erlendis.
Hvað þýðir fermingin?
Viðtöl við fermingarbörn.
Nöfn fermingarbarna.
Eftirminnilegar fermingargjafir.
Fermingarskeytin.
Boðskort.
Ásamt fullt af spennandi efni.
Hafin er löngu tíma-
bær umræða um fram-
tíð lífeyriskerfisins.
Ekki svo að skilja að
hún sé ný af nálinni því
áratugum saman hafa
lífeyrismálin brunnið
heitar á samtökum
launafólks en flest önn-
ur mál. Ekki að undra,
öll viljum við eiga
tryggt ævikvöld og þar
skiptir öllu að vita að við getum geng-
ið að lífeyri vísum. Þess vegna erum
við viljug að leggja til hliðar drjúgan
hluta af tekjum okkar og geyma til
efri áranna.
Ekki sparigrís
Fyrir nokkrum árum var mikil um-
ræða, bæði hér á landi og víða um
heim, um breytta aldurssamsetningu
þjóðarinnar og þjóðanna. Menn höfðu
áhyggjur af því að vinnandi fólki færi
fækkandi, öldruðum fjölgandi og
spurning hvort verðmætasköpun yrði
nóg til að rísa undir öllu bákninu, það
er að segja með góðum lífskjörum
fyrir aldraða. Eftir tilkomu lífeyr-
issjóðanna þagnaði þessi umræða hér
á landi. Menn voru jú farnir að leggja
fyrir. Vandinn var – og er – hins veg-
ar sá að peningar geymast illa í því
hagkerfi sem við búum við. Einmitt
það gerði ég að umræðuefni í sept-
ember árið 2004 og skrifaði þá m.a.:
„Það má hins vegar ekki gleymast
að það er enginn sparigrís sem safnað
er í. Lífeyrissjóðirnir fjárfesta í at-
vinnulífinu og vandinn er nákvæm-
lega sá sami nú og hann var áður.
Hvort sem verðmætin eru tekin út úr
atvinnulífinu í gegnum skatta, svo-
kölluð gegnumstreymislífeyriskerfi
eða í gegnum arðtöku lífeyrissjóða er
verið að framkvæma nákvæmlega
sama hlutinn: Að flytja til verðmæti í
efnahagskerfinu. Spurningin er
hvernig efnahagslífið rís undir því á
hverjum tíma að greiða arð sem nem-
ur því að framfleyta fjölmennri eldri
kynslóð lífeyrisþega … Það er ekki
nóg að sýna jákvæðar arðsemistölur
núna, spurningin er hvernig efna-
hagslífið verður í stakk búið þegar að
því kemur að standa sína plikt.
Dæmi: lífeyrissjóðirnir fjárfesta
grimmt í KB banka, hann sýnir núna
bullandi arð. Allir kátir. Síðan kemur
að því að innheimta þennan arð ef við
gefum okkur áframhaldandi eign-
arhlut lífeyrissjóðanna. Hvernig
verður bankinn í stakk búinn til að
borga út eftir þrjátíu ár? Rís hann
undir væntingum okkar?“
Hámarksávöxtunar
krafist
Við vitum nú hvernig fór um sjó-
ferð þá. En sjóferðinni er ekki lokið.
Kerfið er nákvæmlega hið sama og
það hefur verið síðan 1997 þegar líf-
eyrislögunum var breytt og allir sjóð-
irnir markaðsvæddir og gert að leita
jafnan hámarksávöxtunar að teknu
tilliti til áhættu. Sá skilningur var
lagður í kröfuna um hámarksávöxtun
hjá flestum sjóðum að þeim bæri
skylda til að vera stöð-
ugt á skimi eftir þeim
kostum sem bestir gæf-
ust, nánast þann dag-
inn. Lífeyrissjóðir urðu
í þeim skilningi ekki
hinir þolinmóðu lang-
tímafjárfestar sem
margir ímynduðu sér að
þeir væru, heldur vakr-
ir skammtímafjárfestar
sem ávöxtuðu sitt pund
sem best þá stundina.
Þetta var líka tíðarand-
inn.
En lífeyrissjóðirnir voru líka trúir
þeirri köllun sinni að ávaxta pund
sjóðsfélaga. Ég sagði einhverju sinni í
sjónvarpsþætti á árum áður, að
ástæðan fyrir því að lífeyrissjóðirnir
högnuðust öllum fjárfestum betur í
þeirri kaup- og söluhrinu á eign-
arhlutum í bönkum sem þá gekk yfir
væri að þeir væru einu alvörubrask-
ararnir; hugsuðu um það eitt að há-
marka gróða en fyrir þeim vekti ekki
að ná undirtökum eða völdum í at-
vinnulífi eins og vildi brenna við hjá
ýmsum öðrum fjárfestum!
Og lífeyrissjóðirnir græddu vel.
Hagnaður Lífeyrissjóðs starfsmanna
ríkisins af fjárfestingum sjóðsins á
árunum 2003 til ársloka 2007 nam 145
milljörðum króna! Þetta er talsvert
umfram tapið hrunárin tvö sem síðan
fóru í hönd. En hrunið var mörgum
áfall og vonandi til skilningsauka á
eðli fjárfestinga lífeyrissjóðanna á
markaði. Þar eru þeir að sjálfsögðu
undirseldir þeim sveiflum sem hag-
kerfið tekur. Það er ekkert bundið við
Ísland. Norski olíusjóðurinn tapaði
fjórðungi eigna sinna árið 2008! Og
ein ástæðan fyrir því að ávöxtun LSR
árið 2007 var nærri núllmarkinu þrátt
fyrir mikinn fjárfestingargróða hér
innanlands var að hlutafjáreign sjóðs-
ins erlendis tók þá tímabundna dýfu á
fjölþjóðlegum hlutabréfamörkuðum.
Höggið sem við fengum í efnahags-
hruninu gefur að mínu mati tilefni til
umhugsunar um eftirfarandi spurn-
ingu: Rís íslenska hagkerfið undir því
að lífeyrissjóðir fjárfesti sextíu til
áttatíu milljarða árlega? Samtals fjár-
festa þeir um eitt hundrað og tuttugu
milljarða en helminginn hafa þeir
heimild til að fara með úr landi. Hér
dugar ekki að spyrja hvort faðmurinn
sé opinn fyrir slíkum fjárfestingum,
heldur hvort þær séu líklegar til að
gefa af sér þann arð sem lífeyrissjóð-
irnir telja sig þurfa til að rísa undir
því réttindakerfi sem sjóðirnir hafa
skuldbundið sig til að veita.
Til samfélagslegrar
uppbyggingar
Þetta tengist öðrum þætti, nefni-
lega þeirri ósk margra að lífeyrissjóð-
irnir verði notaðir í ríkari mæli en
gert hefur verið um skeið til að fjár-
magna samfélagslega verðug verk-
efni, uppbyggingu á innviðum sam-
félagsins. Því er ég mjög eindregið
fylgjandi. Ef þetta er hins vegar gert
án milligöngu ríkis eða sveitarfélaga
er hætt við að þessi góði ásetningur
snúist upp í að verða tæki til mark-
aðsvæðingar á þessum sömu inn-
viðum. Lífeyrissjóðirnir eru nefnilega
– og því má ekki gleyma – fjárfestar
sem horfa til hámarksávöxtunar.
Hætt er við því að þeirrar ávöxtunar
verði ekkert síður krafist af hjúkr-
unarheimilinu en öðrum fjárfest-
ingum. Ef við förum út á þessa braut
er líka hætt við því að fjárfesting-
arsólgnir lífeyrissjóðir verði þrýstiafl
fyrir einkavæðingu. Það hefur gerst
víða erlendis. Verkalýðssamtök hafa
fundið sig í þeirri kostulegu stöðu að
krefjast annars vegar hárrar ávöxt-
unar og hvetja síðan til mótmæla á
einkavæddum stofnunum þar sem
kjörum er haldið niðri og þjónustu að
sama skapi, til að fá sem mestan arð.
Í þessu samhengi öllu verður að
sjálfsögðu að halda því til haga að ís-
lensku lífeyrissjóðirnir hafa að veru-
legu leyti staðið undir íbúðarlánum til
landsmanna, með beinum lánum til
sjóðfélaga og með því að fjármagna
Íbúðalánasjóð. Þá hafa lífeyrissjóðir
óbeint fjármagnað ýmsar fram-
kvæmdir á vegum ríkis og sveitarfé-
laga með skuldabréfakaupum af
þeim. Loks má nefna að lífeyrissjóðir
hafa óbeint fjármagnað stóran hluta
af byggingum elliheimila fyrir aldr-
aða með því að kaupa skuldabréf af
Íbúðalánasjóði, sveitarfélögum og
Lánasjóði sveitarfélaga.
Auðlindasjóður fjármagni
almannatryggingar
Ef lífeyrissjóðirnir eiga að nýtast
samfélaginu vel til uppbyggingar
verða ríki og sveitarfélög að annast
milligöngu með fjárfestingar. Lífeyr-
issjóðirnir gætu lánað fjármagn til
uppbyggilegra verkefna en á mjög
hagstæðum kjörum. Þarna færum við
að nálgast gegnumstreymishugsun
sem hugmyndin var að fjarlægjast
með kerfisbreytingunum 1997.
Reyndar áttu þær kerfisbreytingar
sér miklu lengri aðdraganda því í
reynd voru það bara opinberu sjóð-
irnir sem voru að hluta til gegn-
umstreymissjóðir þegar hér var kom-
ið sögu. En hugsunin á árunum 1996
og 1997 þegar þessi mál voru til um-
ræðu var að smám saman tækju líf-
eyrissjóðirinr meira og minna yfir
hlutverk almannatrygginga í lífeyr-
iskerfi landsmanna. Ég er í reynd að
leggja til að þessi áform verði end-
urkoðuð. Sjóðshluti lífeyriskerfisins
verði minnkaður og fundinn stakkur
sem betur hæfir vexti og nýtir pen-
inga okkar í meira mæli í samfélags-
lega þágu.
Síðan mætti hugsa sér að nýr Auð-
lindasjóður, sem nú er í burð-
arliðnum, fengi það sérstaka hlutverk
að fjármagna almannatryggingakerfi
landsmanna.
Framtíð lífeyriskerfisins
Eftir Ögmund
Jónasson »Ef lífeyrissjóð-
irnir eiga að nýt-
ast samfélaginu vel til
uppbyggingar verða
ríki og sveitarfélög að
annast milligöngu
með fjárfestingar.
Ögmundur Jónasson
Höfundur er innanríkisráðherra.
Það er afar mikilvægt að hjálpa öðr-
um þjóðum með þróunaraðstoð. Sér-
staklega þeim þjóðum sem við þekkj-
um vel til og eru
með lýðræðislega
stjórnarhætti. Ís-
lendingar eyða
meira en fimm
milljörðum á ári
vegna þróun-
araðstoðar í gegn-
um Þróunarsam-
vinnustofnun
Íslands, ESB,
Sameinuðu þjóð-
irnar, Rauða krossinn, Hjálp-
arstofnun kirkjunnar og aðra.
Víða er pottur brotinn hjá hinu op-
inbera þegar kemur að þróun-
araðstoð. Hægri grænir, flokkur
fólksins, vilja loka umdæmis-
skrifstofum Þróunarsamvinnustofn-
unar Íslands sem hafa stöðu sendi-
ráðs í viðkomandi ríkjum: Malaví,
Mósambík, Namibíu, Úganda og Srí
Lanka. Þessum verkefnum vill flokk-
urinn hætta og beina fjárútlátum til
brýnni verkefna og íslenska velferð-
arkerfisins. Í framhaldinu endur-
skoða rekstur Þróunarstofnunar Ís-
lands. Flokkurinn hefur lýst því yfir
að hann vilji sameina Þróunarsam-
vinnustofnun Íslands og Íslandsstofu
í sparnaðarskyni. Ekki er verið að
segja með þessu að það standi til að
hætta allri þróunarhjálp heldur end-
urskipuleggja þetta kerfi. Flokknum
finnst að íslensk þróunaraðstoð eigi
að einskorðast við þá sérþekkingu
sem Íslendingar hafa á nokkrum
sviðum eins og í sjávarútvegi, stoð-
tækja- og gervilimaaðstoð, nýtingu
jarðvarma og í matvælaframleiðslu.
Íslendingar eiga mjög góð fyrirtæki
sem eru á heimsmælikvarða í þessum
greinum og eigum við að láta þau
njóta góðs af því. Þróunaraðstoð á að
vera sjálfsprottin og sjálfbær þar
sem því er viðkomið og vilja Hægri
grænir leita til einkageirans, sjálf-
boðaliðasamtaka (NGO’s), Rauða
krossins og kirkjunnar í því tilliti.
GUÐMUNDUR F. JÓNSSON,
viðskiptafræðingur og formaður
Hægri grænna, flokks fólksins.
Þróunaraðstoð
Frá Guðmundi F. Jónssyni
Guðmundur F.
Jónsson
Bréf til blaðsins