SunnudagsMogginn - 18.03.2012, Blaðsíða 42

42 18. mars 2012
Fyrir nokkrum árum þurftiblaðamaður nokkur að geragrein fyrir listakonunni Mad-onnu. Af einhverjum ástæðum
fannst honum við hæfi að koma því á
framfæri að konan sýndi kynlífi mikinn
áhuga. Það orðaði blaðamaðurinn svo að
hún væri sérlega kynhungruð – sem
verður að teljast áberandi kauðskt orð
yfir ágætan eiginleika manna og kvenna,
enda úr nógu að moða af góðum og
gömlum lýsingarorðum, t.d. karlsöm,
ásthneigð, ástleitin, gröð, vergjörn, laus-
gyrt o.fl.
Svo vill til að í Njáls sögu segir frá konu
einni sem átti umrætt eðli sammerkt með
Madonnu, Gunnhildi, eiginkonu og síðar
ekkju Eiríks blóðöxar konungs í Noregi. Í
Njáls sögu og raunar fleiri Íslendinga-
sögum kemur fram að hún lét fátt koma í
veg fyrir að hún nyti kynlífs í ystu æsar,
ekki síst með íslenskum hetjum sem á
hennar dögum flykktust til Noregs í leit
frægðar og frama, voru sem sé í útrás.
Gunnhildur, sem stundum var kölluð
konungamóðir, var einstaklega fögur
kona, ættstór og stolt og auk þess ramm-
göldrótt. Ekki hafði hún fyrr litið Hrút
Herjólfsson augum en hún kolféll fyrir
honum enda var hann myndarmaður.
Það varð sem sé ást við fyrstu sýn sem er
víst sérlega heit ást. Gunnhildur bauð
Hrúti þegar í herbergi sitt og lokaði á eftir
þeim og læsti.
Sá ljóður var á þessu ráði að Hrútur var
harðtrúlofaður ágætri konu og ættgöfugri
heima á Íslandi. Þar kom því að hann
gerðist hljóður mjög og utanveltu. Gunn-
hildi þótti þetta illt og mælir:
„Ert þú hugsjúkur, Hrútur?“ mælir
hún.
„Það er sem mælt er,“ segir Hrútur,
„að illt er þeim er á ólandi er alinn.“
Þar með lauk ástarsambandi Gunn-
hildar og Hrúts sem nú sneri heim til
ólandsins síns og heitkonu.
Þetta óland, sem Hrútur talar um, hef-
ur verið skýrt á ýmsa vegu. Einar Ólafur
Sveinsson bendir á í skýringum sínum
við Njáls sögu að óland merki framandi
land eða illt land sem þó dregur menn til
sín. Sigfús Blöndal gefur upp merkinguna
„udyrket, uciviliseret land“ og þannig
virðist Jón Þorláksson nota orðið í þýð-
ingu sinni á Messíasi eftir Klopstock:
„bölvat óland / svo at umskapa, / at þat
glíkt gjörist / Guðs veröldum.“ Ljóst er
að í þýðingu Jóns er óland ekki eft-
irsóknarvert land.
Davíð Stefánsson gerir merkingu þessa
að sinni í ljóðinu Moldin angar í Svörtum
fjöðrum:
En þegar svanur svífur yfir dalinn
fer sál mín líka hvíta vængi að fá;
en ég, sem hér á ólandi er alinn,
get aldrei klofið loftin fagurblá / …
Hér er þó ekki öll sagan sögð. Á ofan-
verðri 18. öld ritaði Eiríkur Laxdal
Ólandssögu. Saga hans einkennist af
miklum þjóðsagna- og ævintýraminnum
og þar virðist óland merkja land sem ekki
er til, staðleysa eða sæluríki (útópía).
Því geri ég ólandið hér að umtalsefni að
undanfarin misseri hef ég heyrt fólk
nefna Ísland óland („þetta er nú ljóta
helv … ólandið“). Þá er jafnan átt við að
landið okkar sé illt land, lítt byggilegt al-
mennilegu fólki; landinu hafi verið stýrt
með þeim hætti að við blasi rjúkandi rúst
sem réttast sé að komast sem lengst frá.
Þess vegna verður mér nú starsýnt á
vísupartinn hans Jóns Þorlákssonar þar
sem lýst er hinu bölvaða ólandi sem þarf
að umskapa svo að einn góðan veðurdag
líkist það „Guðs veröldum“.
En það er víst langt í það.
Af ólandi
’
Því geri ég ólandið
hér að umtalsefni að
undanfarin misseri
hef ég heyrt fólk nefna Ís-
land óland („þetta er nú
ljóta helv … ólandið“). Þá er
jafnan átt við að landið
okkar sé illt land, lítt byggi-
legt almennilegu fólki.
Málið
El
ín
Es
th
er
Þetta er nú meira
bölvaða ólandið!
Meinarðu sjór?
Tungutak
Þórður Helgason
thhelga@hi.is
Í sýningarsal Kling & Bang við Hverf-isgötu eru fjórir bleikir skúlptúrar ágljámáluðu gólfinu. Höfuð tveggjakarla hafa stungist niður í gólfið, eða
vatnið sem heiti sýningarinnar vísar til,
Gengið á vatni, og kona baðar út höndum
og hrópar þar sem hún er sokkin upp að
mitti. Þá eru tvær hendur það eina sem
sést af fjórðu mannverunni, en sú lyftir
straubretti upp úr gólfinu. Þetta eru nýj-
ustu verk Magnúsar Pálssonar, og að auki
eru í innra rými verk á pappír frá árinu
1965. Magnús hefur verið atkvæðamikill í
íslensku myndlistarlífi allar götur síðan á
sjöunda áratugnum, sem listamaður og
kennari, og hér sýnir hann okkur fólk í
krísu. Einhverjir hafa túlkað þessi verk
sem viðbrögð listamannsins við þjóð-
félagsástandi, er þetta krísulist?
„Nei, þetta átti að vera hlægilegt,“
segir Magnús og kímir. Hann segir ekkert
óeðlilegt við það að fólk lesi aðstæður í
samfélaginu inn í listina en hann segist alls
ekki stilla þjóðfélagsgagnrýni up í sínum
verkum. „Sumir gera það, kannski með
góðum árangri, en ég forðast það. Ef ef það
er einhver alvara, eitthvað ekta í verkum,
þá spegla þau á einhvern hátt viðhorf
listamannsins og hann getur bara end-
urspeglað sitt eigið umhverfi.“ Magnús
hugsar sig um, lítur yfir verkin og bætir
svo við: „Mér datt aldrei neitt hrun í hug í
tengslum við þessi verk, síður en svo.
Þetta átti að vera hlægilegt. Er þetta ekki
svolítið grín? Fæturnir svona upp í loft?“
– Þetta eru furðulegar aðstæður. En
það er ekki bara hálfsokkið fólkið heldur
vekur straubrettið spurningar.
„Jú, það brýtur upp og gefur hinu líf.
Í staðinn fyrir að koma með annan skúlp-
túr þar sem lappir stingast upp úr vatninu,
þá kemur þarna uppbrot sem ég var að
sækjast eftir.“ Magnús segist hafa átt
„tvær hendur aflögu“ og notaði þær á
þennan hátt, með straubrettinu.
„Allt svona er frekar tilviljanakennt
en ef maður er heppinn ná hlutirnir að
verða góðir eða skemmtilegir – oftast er
maður þó óheppinn og þeir verða hund-
leiðinlegir.
Það er erfitt fyrir sjálfan mig að tengja
verkin mín hvert við annað eða sýna fram
á einhvers konar framhald, en aðrir þykj-
ast sjá eitthvað slíkt og það finnst mér gott
og vel. En maður breytist andskotann ekki
neitt. Maður er faktískt alltaf að gera það
sama.“
Hálfgerður vandræðagemlingur
Við Magnús yfirgefum þessar hálfsokknu
mannverur í nauðum og göngum yfir á
nálægt öldurhús; þar hrópar enginn á
hjálp og glaðlegt fönk hljómar í hátöl-
urunum. Talið berst að bakgrunni Magn-
úsar í leikhúsinu, en á sjötta áratug lið-
innar aldar skapaði hann sviðsmyndir.
Hann telur þennan bakgrunn hafa haft
mótandi áhrif á listferil sinn.
„Mér fannst gaman í leikhúsinu þessi ár
sem ég var þar. Það var slítandi en gaman.
Stundum var samstarfið ánægjulegt – en
ekki alltaf. Oft fór ég fokreiður út af gene-
ralprufu!“ Hann skellir upp úr. „Í leikhús-
inu verður til skemmtilegt ferli. Fyrst þarf
að velta verkinu fyrir sér, hvað á að gera
með það, þá verða til teikningar og módel,
og gera þarf sviðið í fullri stærð. Svo færist
verkið upp á sviðið. Það er gaman þegar
leikararnir fara í búninga og heimurinn
tekur á sig mynd.“
– Leikhús byggist á hópvinnu en starf
myndlistarmannsins er hins vegar iðulega
merkt einsemdinni.
„Já, en ég hef alltaf unnið mikið með
fólki. Í leikhúsinu var ég hálfgerður vand-
ræðagemlingur, í raun djöfulsins frekju-
dallur. Ég þoldi enga afskiptasemi og leik-
stjórum fannst það stundum kalt að fá
ekki að skipta sér af því sem ég var að
gera. Leikstjórar vilja gjarnan ráða því
hvernig umgjörðin er, og mér finnst það
eðlilegt, en ég áttti erfitt með að taka af-
skiptasemi.“ Magnús brosir og bætir við:
„Stundum horfði til slysa.“
„Þessi verk
eru mitt
hugglundur“
„Þetta átti að vera hlægilegt,“ segir Magnús
Pálsson um sýningu sína í Kling & Bang gallerí
og segist ekki gera krísulist. Hann ræðir hér um
bakgrunn sinn í leikhúsi, list augnabliksins, og
segist faktískt alltaf vera að gera það sama.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Lesbók