Helgafell - 01.04.1943, Qupperneq 28

164
HELGAFELL
ingakyn, niðja Helga magra, fjalla auk Kennar að meira eða minna leyti
Ljósvetninga saga, Reykdæla saga og Valla-Ljóts saga. í Eyjafjarðarsveit
hefur gerzt hin týnda Esphælinga saga. Kvað þar hafa verið mikið rætt um
Þórð Hrafnsson á Stokkahlöðum. Hann var þriðji maður í beinum karllegg
frá Þóri snepli að Lundi. Um Þórarin, son Þórðar, er sérstakur þáttur, sem
fylgir Ljósvetninga sögu. Má segja, að bæði Ljósvetninga saga og Reyk-
dæla saga hefjist með frásögnum af dætramönnum Þorkels hins svarta. En
hann var afi Þórðar á Stokkahlöðum og sonur Þóris snepils. Á þessi kyn-
kvísl að vera komin frá Hrafnistumönnum, svo sem Mýramenn. Hefur
óvenjulega mikil sagnfesta verið í ættbálk þeim, og má óhætt telja niðja
þeirra Þóris snepils og Helga magra mestar sagnmenntaættir á Norðurlandi
austan Vatnsdals. Af mývetnsku landnámsmönnunum, Þorkeli háa og Geira
austmanni svo og niðjum þeirra, hafa farið allmiklar sagnir. Reykdæla saga,
Víga-Glúms saga og Laxdæla saga bera því vitni.
Nú dregur aftur að leiðarlokum. Við yfirgefum hinar þingeysku og ey-
firzku sögusveitir með sínum mörgu austrænu gripum og höldum til Fljóts-
dalshéraðs. Ennþá einu sinni erum við komnir í sögusveit, sem vert er um
að tala. Héðan munu runnar Droplaugarsona saga, Brand-Krossa þáttur,
Hrafnkels saga og Saga Gunnars Þiðrandabana. Hér á slóðum hefur
Þiðrandakynið öðrum ættum framar sett svip sinn á menntalífið allt frá
landnámsöld. Dæmi Þiðrandaniðja um það, hvernig ætt hefur lagt undir sig
austfirzka fornsögu, varpar skarpri birtu á einn af helztu þáttum íslenzkrar
fornmenningar. Einstakar höfðingjaættir hafa sérstaklega mikinn áhuga fyrir
ljóðagerð og sagnageymd. Að sjálfsögðu hafa minningar um forfeður þeirra
sjálfra setið í fyrirrúmi. Af sagnavali fornrita okkar getum við markað,
hverjar ættir þessar voru. Það eru ættirnar, sem leika höfuðhlutverkin á
sögusviðinu. Auðvitað er ekki þar með sagt, að þær hafi verið riðnar við
mikilfenglegri eða minnisverðari viðburði en margar aðrar kynkvíslar, sem
nú eru að mestu eða öllu gleymdar.
Varla verður það véfengt með rökum, að austrænn smekkur og tízka
hefur í heiðni einkum verið ríkjandi í helztu sagna- og skáldahéruðum
landsins. Ég læt það liggja á milli hluta, hvort hinir sænsk-baltisku gripir
hafi verið heimaunnir eða aðfluttir. Það atriði skiptir ekki miklu máli í
þessu sambandi. Kjarni málsins er sá, að austrænn listasmekkur hefur
hlotið að vera eitt af höfuðsérkennum hinna stóru skáldaætta. Ég hef áður
sýnt fram á, að skáldmenntin hefur hingað borizt með frjósemisdýrkendum.
Nú hefur ennfremur komið í ljós, svo ekki má um villast, að minjar í
sögnum og örnefnum um Freysblót eru nær undantekningarlaust bundnar
við nágrenni fundarstaða austrænu gripanna. Allra mikilvægust er þó ef til
vill sú staðreynd, að flestir gripirnir eru fundnir í nágrenni við bústaði þeirra
landnámsmanna, sem berlega eru austmenn kallaðir eða taldir vera af aust-