Helgafell - 01.04.1943, Qupperneq 50

ÞORST. ÞORSTEINSSON:
Bókasöfnun og bókamenn
I.
ÁKugi íslendinga fyrir því að lesa og eignast bækur hefst mjög snemma.
Auk hinna kirkjulegu rita, sem hingað berast, þegar kennimenn vorir höfðu
lært bóklestur, hefst hér þegar á 12. öld bókagerð. Lög voru skrásett og
sagnir um forfeðurna færðar í letur. Voru þá þegar tekin afrit af hinum skrá-
settu lögum, og hafa skrifararnir ýmist selt slík handrit eða höfðingjar ráðið
þá gegn föstu kaupi til skrifstarfa þessara. Á 13. öld færast mjög í vöxt hand-
ritagerðir, og taka þá slík handrit þegar að safnast fyrir í eigu einstakra
manna og sumra klaustranna, en þó sérstaklega á biskupsstólunum. Þegar
fram líða stundir, verður efni það, sem um er ritað, margbreytilegra, því að
auk guðfræðibóka, lögbóka og íslendingasagna koma nú til fornaldarsögur,
ævintýri, rímur o. fl. Höfðingjar halda sem áður skrifara til að afrita bækur
og til bréfagerða. Lærðir menn vinna og mjög að bókritun, einkum klaustra-
menn. Hin fornu skinnhandrit eru lánuð til lesturs og til afritunar. Þegar
farið var að flytja pappír hingað til lands varð hægara um vik. Pappírinn
var miklu ódýrari en kálfsskinnið, en það var meir en önnur skinn notað til
bóka- og bréfagerða. Virðist svo, að allmikið handrita hafi verið til af ýmis
konar bókmenntum hér á landi, áður en prentaðar bækur bárust hingað á
16. öld, og hélzt það við líði allt fram að síðustu aldamótum.
Þegar prentsmiðja kom hingað voru nær eingöngu prentaðar guðsorða-
bækur, en þrátt fyrir það var mikið gert að afritun sálmasafna og annars guð-
rækilegs efnis. Þá var og afarmikið gert að afritun bóka um veraldleg
efni; ýmsir fræðimenn og afritarar fengu handrit hvaðanæva frá, og stund-
um prentaðar bækur, og skrifuðu allt upp á vetrum við kerta- eða koluljós,
stundum í framhýsum eða verbúðum, með fingur stirðnaða af kulda, en bæk-
ur eignuðust þeir, þótt skrifaðar væru, og mörgu björguðu þeir frá algerðri
glötun. Misjöfn voru handrit þessi vitanlega að gæðum og rithönd, en mikill
og virðingarverður var áhugi þessara manna, er unnu að verndun fróðleiks
við slík skilyrði. En nú eru nöfn margra þeirra fallin í gleymsku og bækur
þeirra komnar á víð og dreif.
Þá voru aðrir, sem tóku hinu mesta ástfóstri við prentaðar bækur íslenzkar,
önnuðust þær eins og dýrgripi, og ánöfnuðu þær þeim afkomenda sinna, er
þeir höfðu sérstakar mætur á. Einkum átti þetta sér stað um biblíur og aðrar
hinar stærri guðsorðabækur, auk Passíusálmanna. Urðu bækur á þennan