Helgafell - 01.04.1943, Side 66

202
HELGAFELL
kvarða fyrir augum, án þess að vera vel heima í sálarfræði, og ekki einungis
þeirri, sem kennd er í skólum !
Amyntas er foreldralaus, en dvelur fyrstu bernskuárin hjá afa sínum og
ömmu, er segja honum sögur, hvort á sinn hátt. Hann á engin leiksystkini, en
hugmyndaflug hans skapar þau, meðal annars litla stúlku, sem stelur eplum
handa honum í stórum aldingarði. Ymsar kynjaverur myndast. Og í heimi
þessa einmana barns, þar sem yztu andstæðurnar mótast af blíðu telpunnar,
dreymdu og grimmdarlegu öskri nautanna í skóginum. Hann lifir í bernsku
sinni hluta af frumsögu mannkynsins. Æskuumhverfi hans er frumstæð hirð-
ingjaþjóð, sem er að byrja að safnast í borgir, farin að glata sinni eigin menn-
ingu og gleypa við erlendum áhrifum, auðvitað gagnrýnislítið. Amyntas hefur
ákaflega órótt blóð, en jafnframt þráir hann mest af öllu kyrrlátt líf. Hann er
gáfaður og mikilhæfur í eðli sínu, fíngerður og dreyminn, stoltur og einlægur,
svo að stappar nærri einfeldni, hugrakkur og hugdeigur í senn, með mjög
sterkan vilja, er herðist við hverja raun. Skapið er mikið, en jafnframt er
hann svo þýðlyndur og meyr, að til vandræða horfir oft og einatt. Eins og öll
foreldralaus börn hefur hann ákafa þörf fyrir ástúð, og mótar hún þrár hans,
lyndiseinkunnir og framkomu þegar í bernsku. Hann samrýmist auðvitað eins
illa og frekast má verða því fólki, er hann kynnist í borgum lands síns. Það
er ruddalegt í siðum sínum, milli vita í menningarlegu tilliti, smámunasamt,
kjöftugt, hrekkjótt og meinfýsið. Þeir, sem eitthvað eiga undir sér, eru fullir
af hroka og undirmatstilfinningu, — er ávallt fer saman! — Auðvitað eru
frá þessu ýmsar undantekningar í Makedóníu eins og annars staðar, og margt
gott fólk til í landinu; en gott fólk verður fjarska sjaldan á vegi munaðar-
lausra barna, hvernig sem á því stendur. Þó kynnist Amyntas einum manni
merkum, að minnsta kosti, sem hefur mikilsvarðandi áhrif á hann og verður
honum fyrirmynd lengi frameftir ævi.
Geði Amyntas er þannig háttað, að hann mundi aldrei geta sætzt við þetta
umhverfi og orðið því samdauna. Hann hlýtur þvf annað hvort að berjast við
það alla ævi eða leita út fyrir það. Orlög hans virðast þegar frá öndverðu hafa
valið honum síðari kostinn. Er hann gætti fjár í hlíðum Pangæos, dreymdi
hann konu eina bjarta, sem tók á móti honum á fjarlægri strönd; það er út-
þráin, er sameinast þránni eftir ástúð og tekur því eðlilega á sig konugervi.
Krít er auðvitað óskadraumur allra, sem vilja út, þótt Troija og Mýkenæ séu
einnig freistandi. Amyntas vill til Krítar, því allt, sem hann hefur heyrt um
landið, samsvarar hans eigin þrá eftir fegurra og bjartara lífi. En það kost-
aði fé að ferðast í þá daga, engu síður en nú, og það er ekkert útlit fyrir, að
hann komist nokkru sinni til hinna þráðu stranda. Auk þess er hann mjög
hræddur við ferðalagið. En óskir hans eru ákaflega sterkar og viljinn feyru-
laus; hann kann ekki að gefast upp. Það, sem knýr hann áfram, er hið sama
og skapað hefur alla menningu : fegurðarhugur mannsandans, sem er svo yfir-