Helgafell - 01.04.1943, Síða 79

DÝRTÍÐARMÁLIN
215
virði. Síhækkandi verðlag kennir því
að hik sé sama og tap, og því sé bezt
að lúra ekki á aurunum. Allt er keypt
og allt er selt. Hin öra eftirspurn
hækkar verðið. í fyrstu kunna óþrosk-
aðir kaupsýslumenn þessu vel, en hinir
gætnari og reyndari vita, hvert stefnir.
En æðið grípur um sig og að lokum
fer svo, að fólkið gerir áhlaup á búð-
irnar og heimtar vörur, vörur. Þá
renna tvær grímur á kaupsýslumenn-
ina og alla, sem eitthvað hafa til að
selja. Þeir vilja þá með öllum ráðum
komast hjá að selja og reyna loks að
fela varning sinn, svo að þeir þurfi ekki
að láta hann af hendi fyrir vitaverð-
lausa peninga. En þegar svona langt
er komið, verður við ekkert ráðið.
Hrunið verður ekki umflúið og neyðin,
en ekki skynsemin, er látin lækna.
Þrjú styrjaldarár.
Eins og fyrr getur, gerðust engin
stórtíðindi í kaupgjalds- né verðlags-
málum eftir að stríðið hófst, til ársloka
1939. Kaupgjaldið var óbreytt. Verð-
lag á landbúnaðarvörum innanlands
mátti heita óbreytt líka, en aðrar vörur
hækkuðu nokkuð, og var verðlagsvísi-
tala þeirra 114 1. desember 1939.
Er leið á sumarið 1940 var fram-
kvæmda setuliðsins farið að gæta
nokkuð. Eftirspurnin eftir vinnuafli fór
vaxandi og tekjur verkafólks jukust
yfirleitt vegna stöðugrar vinnu og eftir-
vinnu. Verðlag erlendra nauðsynja
hækkaði nokkuð sem eðlilegt var, og
landbúnaðarafurðir hækkuðu einnig í
verði um haustið, svo að verðlagsvísi-
tala þeirra var 163 1. desember, en
vísitala annarra nauðsynja var þá 135,
og vísitala framfærslukostnaðar í heild
sinni var 142. Launþegar þeir, sem
lægst voru launaðir, fengu dýrtíðina
bætta ársfjórðungslega eftir á að %
hlutum, en aðrir að minna leyti.
Frá ársbyrjun 1941 var launafólki
bætt dýrtíðin að fullu, öðrum en þeim,
er höfðu yfir 650 kr. mánaðarlaun.
Engin dýrtíðaruppbót kom á það, sem
var umfram. Verðlagsvísitala landbún-
acSarafurða Var 235 í árslokjn, en ann-
arra nauðsynja 158 og framfœrsluvísi-
ta'.an Var þá /77. Þetta hlutfall Var fest
með gerðardómslögunum.
Árið 1942 var viðburðaríkt bæði um
kaupgjalds- og verðlagsmál. Hvort-
tveggja hækkaði stórum, er kom fram
á sumarið. Verðlagsvísitala landbún-
aðarafurða var 453 1. desember, vísi-
tala annarra nauðsynja 212, en vísitala
framfærslukostnaðar varð 272 sam-
kvæmt því verðlagi.
í árslok 1941 var gerð tilraun til að
stöðva dýrtíðina, og gerðardómslögin
voru sett í ársbyrjun 1942. Framfærslu-
vísitalan var óbreytt að kalla í 7 mán-
uði, um 183 stig, og var nokkru fé
varið úr ríkissjóði til að halda henni
niðri. En í júlí var mjólk hækkuð úr
92 aurum lítrinn í krónur 1.15 (mæld
mjólk) og mjólkurafurðir að sama
skapi. Verð garðávaxta var einnig
mjög hátt, og hækkun þessara tveggja
vöruflokka í júlí hleypti vísitölunni
upp um rúm 10 stig, en aðrar vörur um
ca. 2 stig, svo að framfærsluvísitalan,
sem byggð var á verðlaginu 1. ágúst,
varð 195 stig.
Verkalaun hækkuðu almennt mjög
mikið í Reykjavík þann 21. ágúst, að
undangengnum hörðum , .smáskæru-
hernaði", og síðan um land allt. —
Flestar stéttir fengu grunnkaup sitt
hækkað til mikilla muna. Verkamenn
fengu viðurkenndan 8 stunda vinnu-
dag. Tímakaup í dagvinnu hækkaði
úr kr. 1.45 (Dagsbrúnarkaup) í kr.
2.10 (45% hækkun). Dagvinnukaup