Morgunblaðið - 20.08.2012, Blaðsíða 17

Nokkur umfjöllun
hefur verið um grein
lögmannanna Lúðvíks
Bergvinssonar og Sig-
urvins Ólafssonar um
vanskil á því sem þeir
kalla ólögmæt lán. Í
greininni er m.a. fullyrt
að bankarnir hafi vís-
vitandi brugðið á það
ráð að dulbúa lánveit-
ingar sínar sem lán í er-
lendum myntum „í þeim tilgangi að
lagfæra gjaldeyrisstöðu sína. Þeir
hafi sérstaklega beint þessum geng-
istryggðu lánum að viðskiptavinum
þó þeim væri vel kunnugt um yfirvof-
andi lækkun og fall krónunnar, enda
gerendur á því sviði Þá eru fjármála-
fyrirtækin gagnrýnd fyrir að fylgja
ekki fordæmi Hæstaréttar og taka
sér sjálfdæmi um innheimtu lána“.
Loks er kallað eftir því að stjórnvöld
grípi inn í þessa atburðarás ella
kunni ríkið að verða bótaskylt vegna
vanrækslu. Hér verður fjallað um
þessi sjónarmið enda er málið ekki
jafn einfalt og framsetning tvímenn-
inganna gefur tilefni til að ætla.
Enginn dulbúningur
Í fyrsta lagi er rétt að skoða for-
sendur dómstóla. Niðurstaða Hæsta-
réttar hefur byggt á því að orðalag í
lánssamningi ráði því hvort samn-
ingur telst erlent lán. Ef orðalagið er
nægjanlega skýrt skiptir ekki máli
hvort lánið hafi verið greitt út í ís-
lenskum krónum eða erlendum
myntum. Það er því sérkennileg full-
yrðing að bankarnir hafi vísvitandi
farið að dulbúa lánveitingar sínar
sem erlend lán. Slíkur dulbúningur
gat fyrst og fremst haft þau áhrif að
lögmæt erlend lán urðu lán með ólög-
mætri gengistryggingu sem tæpast
var markmið fjármálafyrirtækjanna.
Í öðru lagi er einnig rétt að undir-
strika að dómstólar hafa aldrei dæmt
að lánveitingin sem slík sé ólögmæt
heldur verðtrygging láns í formi
tengingar við erlendar myntir. Þetta
skiptir miklu máli. Ágreiningur hefur
síðan staðið um vaxtakjör á slíkum
lánum og hvernig eigi að end-
urreikna fyrri greiðslur.
Áhættuvarnir ekki stöðutaka
Þá fær sú fullyrðing ekki staðist að
fjármálafyrirtæki hafi beint þessum
lánum að viðskiptavinum sem ein-
hvers konar stöðutöku gegn íslensku
krónunni. Möguleikar fjármálafyr-
irtækja til að taka gengisáhættu er
takmarkaður, en lög gera kröfu um
ákveðið jafnvægi á milli gjaldmiðla í
útlánum fjármálafyrirtækisins og
fjármögnun þess sjálfs. Fyrir fjár-
málafyrirtækin skiptir því engu
hvort lánveiting á sér stað í íslensk-
um krónum eða erlendri mynt.
Ávinningurinn felst í vaxtamun og
ýmsum þóknunum. Það skiptir hins
vegar máli fyrir áhættustýringu og
reglur um gjaldeyrisjöfnuð að fjár-
mögnun fjármálafyrirtækja í er-
lendri mynt sé lánuð áfram til við-
skiptavina í erlendri mynt. Raunar
byggði málflutningur fjármálafyr-
irtækjanna að verulegu leyti á því að
sýna fram á að lánin hefðu verið fjár-
mögnuð í erlendri mynt og ættu því
að teljast erlend lán. Því hafnaði
Hæstiréttur með vísan til þess að
orðalag samningsins yrði lagt til
grundvallar.
Vinsældir myntlána
Það hefur gleymst í umræðunni að
fjármálafyrirtæki og stjórnendur
þeirra vöruðu viðskiptavini sína við
áhættu vegna umræddra lána. Við-
brögð við slíkum aðvörunum létu hins
vegar ekki á sér standa. Þannig segir
Vilhjálmur Bjarnason háskólakenn-
ari í viðskiptafræðum í viðtali við
Morgunblaðið í febrúar 2007:
„Mér finnst hræðsluáróður ís-
lensku bankanna um að Íslendingar
verði að hafa tekjur í erlendum mynt-
um undarlegur því öll höfum við
tekjur í íslenskum krón-
um sem fylgja erlend-
um myntum þegar til
lengri tíma er litið. Þær
leiðbeiningar bankanna
um að viðkomandi lán-
takandi verði að hafa
tekjur í erlendum gjald-
eyri til að geta tekið er-
lent lán eru að hluta til
réttar, en byggjast á því
að viðkomandi ein-
staklingur sé asni. Sá
hinn sami hlýtur að geta
stýrt fjármálum sínum
og notfært sér í ofanálag lægri vexti í
erlendum myntum en bjóðast hér
heima.“
Fleiri gerðust fjármálaráðgjafar að
þessu leyti og t.a.m. ráðlagði Egill
Helgason fólki að taka erlend lán í
desember 2007 „því það væri nánast
eins og kraftaverk hve hratt gengi á
höfuðstólinn.“
Oftrú á fordæmisgildi dóma
Að því er varðar fordæmisgildi
dóma og afskipti stjórnvalda, þá
verður almennt að gjalda varhug við
því að stjórnvöld hafi afskipti af
einkaréttarlegum samningum
manna, sérstaklega eftir á. Slíkt get-
ur m.a. varðað við stjórnarskrár-
bundin réttindi um eignarrétt og
bakað ríkinu skaðabótaskyldu.
Raunar hafa stjórnvöld reynt að
grípa inn í þessa atburðarás með
lagasetningu á grundvelli fordæmis
sem þau töldu sig lesa út úr dómi
Hæstaréttar. Hæstiréttur hefur
staðfest að slík lög geti ekki með aft-
urvirkum hætti breytt reglum um
efni og greiðslu skulda, frá því sem
gilti þegar til þeirra var stofnað og af
þeim greitt. Þá má taka undir um-
mæli forstjóra FME að óraunhæfar
væntingar séu uppi um fordæm-
isgildi dóma á Íslandi. Nýlega féll t.d.
dómur í Héraðsdómi Vesturlands
þar sem ekki var fallist á gildi svo-
kallaðrar fullnaðarkvittunar.
Andstætt Evrópureglum
Það hefur einnig horfið í um-
ræðunni að EES-samningurinn
kveður á um frjálst fjármagnsflæði.
Undir það hugtak falla lán sem tengd
eru við erlenda mynt. Eftirlits-
stofnun EFTA hefur sent íslenskum
stjórnvöldum áminningarbréf vegna
réttarstöðunnar hérlendis.
Úrræði lántaka
En er lántaki berskjaldaður ef
hann telur innheimtu kröfu ekki rétt-
mæta? Svarið er nei. Ef lántaki telur
að lánveitandinn eigi ekki lögmæta
kröfu á hendur sér, getur hann ein-
faldlega neitað að greiða og leitað úr-
lausnar dómstóla. Ef að slík synjun
byggir ekki á lögmætum grundvelli
getur hún að sjálfsögðu leitt til tjóns
fyrir lántakann í formi dráttarvaxta
og innheimtukostnaðar, auk þess
sem hann getur þurft að greiða fyrir
lögfræðiaðstoð, ef hann ákveður að
nýta sér slíka þjónustu. Fyrir lán-
taka getur því verið skynsamlegra að
greiða inn á skuldbindingar með fyr-
irvara ef hann er í einhverjum vafa
um réttmæti kröfunnar. Í réttarríki
leita menn til dómstóla en stjórnvöld
grípa ekki inn í þegar gerða einka-
réttarlega samninga. Slík vinnu-
brögð stjórnvalda myndu ekki ein-
ungis veikja réttarríkið heldur auka
enn frekar en orðið er pólitíska
áhættu á því að eiga viðskipti við Ís-
land eða vera í viðskiptum hérlendis.
Einföldun umræð-
unnar um myntlán
Eftir Brynjar
Níelsson
» Það hefur gleymst í
umræðunni að fjár-
málafyrirtæki og stjórn-
endur þeirra vöruðu við-
skiptavini sína við
áhættu vegna um-
ræddra lána.
Brynjar Níelsson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
UMRÆÐAN 17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 20. ÁGÚST 2012
Tilvalið fyrir heimilið og sumarbústaðinn
PLÍ-SÓL
GARDÍNUR
Álnabær
Allt fyrir gluggann… úrval, gæði og þjónusta.
Síðumúla 32, Reykjavík ▪ Tjarnargötu 17, Keflavík ▪ Glerárgötu 32, Akureyri
alnabaer.is ▪ Opnunartími: mán -fös 11-18
Ef þú staðg
reiðir
sendum vi
ð frítt
hvert á lan
d sem er
Opið 9-18 alla daga nema sunnudaga • Sími 553 1099
– Meira fyrir lesendur
PÖNTUNARTÍMI AUGLÝSINGA:
er fyrir klukkan 16 mánudaginn
20.ágúst.
NÁNARI UPPLÝSINGAR GEFUR:
Katrín Theódórsdóttir
Sími 5691105
kata@mbl.is
Morgunblaðið gefur út sérblað um
Heilsu og Lífstíl föstudaginn 24.ágúst.
• Ný og spennandi námskeið
í heilsuræktarstöðvum.
• Hreyfing og líkamsrækt.
• Hvað þarf að hafa í ræktina.
• CrossFit
• Þríþraut.
• Reiðhjól.
• Skokk og hlaup.
• Dans og heilsurækt.
• Andleg vellíðan.
• Svefn og þreyta.
• Skaðsemi reykinga.
• Fljótlegar og hollar uppskriftir.
• Ásamt fullt af fróðleiksmolum
og spennandi efni.
SÉRBLAÐ
Þetta er tíminn til að huga að heilsu
sinni og lífstíl og stefna í nýjar áttir á
því sviði. Í blaðinu Heilsa og lífsstíll
verður kynnt fullt af þeim mögu-
leikum sem í boði eru fyrir þá sem
stefna á heilsuátak og bættan lífsstíl
haustið 2012.
MEÐAL EFNIS: