SunnudagsMogginn - 12.08.2012, Blaðsíða 36

36 12. ágúst 2012
Á dögunum lagði á fjórða tugBreta leið sína til Íslands í einskonar pílagrímsferð, í fótsporbreska myndlistarmannsins,
fagurfræðingsins og rithöfundarins Willi-
ams Gershoms Collingwoods (1854-1932).
Collingwood ferðaðist í tíu vikur um Ís-
land sumarið 1897 og málaði hér myndir
af sögustöðum, sem hann gaf út á bók
tveimur árum síðar. Stór hluti mynd-
verkanna er nú varðveittur í Þjóðminja-
safni Íslands og eru ómetanlegar heimildir
um Ísland í lok 19. aldar, auk þess hvað
fagurfræðilegt gildi verkanna er mikið.
Pílagrímarnir eru allir félagar í Cum-
berland & Westmorland Antiquarian and
Arheologial Society, CWAAS, en Coll-
ingwood var forseti félagsins um langt
skeið og ritstýrði bókum þess og tímarit-
um, nánast til dauðadags. Núverandi
stjórnendur félagsins, hjónin Mike og
Kate Lea, höfðu lagt mikla vinnu í und-
irbúning ferðalagsins, og ritstýrðu meðal
annars nýrri bók um ferðalag Coll-
ingwoods hingað með bréfum hans og
úrvali mynda, auk greina eftir aðstand-
endur pílagrímsferðarinnar, en far-
arstjórar voru þau Emily Lethbridge,
starfsmaður Árnastofnunar, og Matthew
Townend, sem hefur ritað bók um störf
W.G. Collingwoods.
Við upphaf pílagrímsferðarinnar var
haldið málþing um verk Collingwoods í
Þjóðminjasafni Íslands, og við það tæki-
færi afhenti einn „pílagrímurinn“, Teresa
Smith, Þjóðminjasafninu til varðveislu
stórt landakort sem Collingwood notaði á
ferð sinni hér og merkti jafn óðum inn á
hvar þeir fóru yfir og hvar hann málaði.
Smith er sonardóttir listamannsins. W.G.
Collingwood átti fjögur börn, þrjár dætur
og soninn Robin George (1889-1943),
föður Teresu, en hann varð afar kunnur
heimspekingur og fræðimaður á fleiri
sviðum – og er án efa mun þekktari en
faðir hans í dag.
Stafli eftir stafla af vatnslitamyndum
Teresa Smith er menntuð í Oxford eins og
faðir hennar og afi. Hún lærði klassísk
fræði, starfaði við forleifauppgröft og
menntaði sig síðan einnig í félags- og
uppeldisfræðum. Hún var um árabil
deildarstjóri við Oxford-háskóla og
vinnur þar enn með doktorsnemum.
Þegar við sitjum í sólinni utan við Þjóð-
minjasafn að lokinni afar vel lukkaðri
pílagrímsferð, segist hún ekki hafa komið
hingað fyrst vegna tengsla afa síns við
landið, heldur til að flytja fyrirlestur á al-
þjóðlegri ráðstefnu um kennslumál í
Kennaraháskólanum sumarið 2006.
„George eiginmaður minn kom með
mér og eftir ráðstefnuna leigðum við bíl
og ókum vestur á land í fjóra daga. Á
þessum tíma vissi ég lítið um ferðalag
W.G. hingað til lands, eða stöðu hans hér
í dag. Ég hafði ekki hugmynd um að W.G.
væri jafn mikilvægur í íslenskri menn-
ingarsögu og ég hef síðan komist að,“
segir hún. Hún bætir við að þau hjón hafi
farið í Þjóðminjasafnið og til Þingvalla og
rekist á báðum stöðum á eftirgerð frægr-
ar myndar Collingwoods af þinghaldi á
Þingvöllum til forna. „Þá fórum við að
átta okkur á því að kannski væri hann
ekki gleymdur hér,“ segir hún.
Í Þjóðminjasafninu var þetta sumar
uppi sýning á ljósmyndum eftir Mark
Watson, sem hafði keypt vel á annað
hundrað verka W.G. Collingwoods úr Ís-
lendsferðinni af Janet Gnosspelius,
frænku Teresu Smith. Teresa komst að
því að Inga Lára Baldvinsdóttir, deild-
arstjóri í Þjóðminjasafninu, hefði sett
sýninguna saman og hún sendi henni
tölvupóst og óskaði eftir fundi. Á leiðinni
út á flugvöll hittu Teresa og George Ingu
Láru í geymslum safnsins.
„Við vorum þar í tvo tíma með Ingu
Láru og það var dásamleg upplifun. Hún
sýndi okkur stafla eftir stafla af inn-
römmuðum vatnslitamyndum afa míns,
og líkan sem hann gerði af Þingvöllum úr
pappamassa. Þarna fór ég að skilja stöðu
hans hér á landi betur.“
Minning Collingwoods lifandi hér
Þau Teresa og George slógust síðan í för
með hóp pílagrímanna sem komu hingað
á dögunum. Þá var hún búin að kynna sér
Íslandskaflann í lífi afa síns vel og hafði
fundið fjölda myndverka hans í dánarbúi
frænku sinnar, eins og kemur fram hér til
hliðar. Pílagrímarnir fóru um Vestur- og
Suðurland og komu víða við þar sem
Collingwood hafði málað. Fararstjórarnir
héldu fyrirlestra, meðal annars um
ferðalag listamannsins og annarra Ís-
landsferðalanga á 19. öld, svo sem Willi-
ams Morris, og um Íslendingasögurnar
sem alls staðar voru miðdepill. Í Stykk-
ishólmi bauð Rakel Oslen pílagrímum til
endurgerðar „al-fresco“ veislu sem
kaupmen þar í bæ héldu Collingwood og
Jóni Stefánssyni ferðafélaga hans á sínum
tíma, og kirkjunni á Borg á Mýrum, þar
sem er einstæð altaristafla eftir Coll-
ingwood, upplýsti Teresa ferðafélagana
um það hverjir væru á myndinni; börnin
sem þar má sjá eru tvær dætur málarans
og faðir hennar, Robin George.
„Þessi ferð var gríðarlega skemmtileg;
upplifunin hefur öll verið yndisleg!“ seg-
ir Teresa og breitt brosið segir sitt. „Það
var svo gaman að hitta allt þetta áhuga-
sama fólk í hópnum og allir sem við hitt-
um hér voru svo vinsamlegir og gjaf-
mildir. Og það að finna hvað minning
Collingwoods er lifandi hér, og hvað
framlag hans til menningarinnar er talið
mikils vert, hreyfði afskaplega mikið við
mér. Og að fá að fara upp að altaristöfl-
unni á Borg ásamt sóknarprestinum,
Þorbirni Hlyni Árnasyni, var einstök
upplifun. Þar sagði ég frá börnunum á
Fann fjölda
mynda eftir
Collingwood
Teresa Smith segir merkilegt að upplifa hvað
minning afa hennar, myndlistarmannsins W.G.
Collingwoods, er sterk hér á landi.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Á tíu vikna ferðalagi sínu um Ísland sum-
arið 1897 málaði William Gershom Coll-
ingwood um 300 til 330 vatnslitamyndir,
einkum af stöðum sem koma fyrir í Íslend-
ingasögunum. Eftir heimkomuna hélt
hann þrisvar sinnum sýningar á úrvali
verkanna en seldi aðeins nokkur. Áður en
hann afhenti kaupendum myndirnar virðist
hann hafa gert eftirmynd fyrir sig.
Eftir heimkomuna hóf Collingwood að
vinna að bók um sögustaðina ásamt
ferðafélaga sínum, dr. Jóni Stefánssyni.
Þurfti Collingwood að endurgera þorra
myndanna í bókinni í svarthvítu, því ein-
ungis var unnt að prenta 13 litmyndir, sök-
um þess hve dýrt það var, en hinsvegar
eru 146 svarthvítar myndir í bókinni A
Pilgrimage to the Saga-Steads of Iceland,
sem kom út árið 1899 í 500 eintökum.
Enski Íslandsvinurinn Mark Watson
keypti stóran hluta vatnslitamynda Coll-
ingwoods frá Íslandsferðinni af Janet
Gnosspelius, dótturdóttur listamannsins,
og gaf íslensku þjóðinni árið 1964. Alls af-
henti hann Þjóðminjasafni Íslands 163
myndir og hefur verið sagt að Gnosspelius
héldi einungis nokkrum eftir fyrir sig. Þá
fundust 38 til í dánarbúi rithöfundarins
Jóns Sveinssonar, Nonna, í Þýskalandi og
eru þær einnig varðveittar í Þjóðminja-
safninu, auk nokkurra mynda sem Coll-
ingwood gaf fólki hér á landi.
Á liðnum árum hafa menn reynt að
grennslast fyrir um það hvar afgangur
myndanna frá sumrinu 1897 sé niður kom-
inn, auk meginþorra svarthvítu endurgerð-
anna. Nokkrar hafa fundist í einkaeigu,
hér og í Danmörku. Þá hafa fáeinar ratað á
uppboð erlendis. Loks eru 38 myndir, bæði
fummyndir og eftirgerðir listamannsins í
lit og svarthvítu, með dagbókum hans í
skjalasafni á Englandi. En hvar skyldu ein-
hverjir tugir vatnslitamynda, meðal ann-
ars af sumum kunnustu sögustöðunum,
og meginþorri svarthvítu endurgerðanna,
vera niður kominn? Við þeirri spurningu
fundust fá svör – þar til í liðnum mánuði.
„Frænka mín Janes Gnosspelius lést
fyrir tveimur árum og eftir andlát hennar
báðu lögmennirnir mig um að fara í gegn-
um eigur hennar og flokka þær eins og
erfðaskráin mælir fyrir um,“ segir Teresa
Smith. Gnosspelius bjó í litlu húsi í Liver-
pool, þar sem hún starfaði sem arkitekt.
Allrahanda gögnum um William Gershom
Collingwood ánafnaði hún The Coll-
ingwood Society í Cardiff í Wales. Það er
helgað minningu og verkum sonar lista-
mannsins, heimspekingsins kunna Robin
George Collingwoods, en hann var faðir
Teresu Smith.
„Stór hluti skjala um W.G. afa minn er
því nú í Cardiff. Þau hafa verið forflokkuð
en enn er mikil vinna eftir. Þar er til dæmis
nokkuð af gögnum frá Íslandsferðinni og
dagbækur konu hans.“
Meðal þess sem Gnosspelius mælti fyrr
um að skyldi sent til Cardiff var lokuð stór
„Í möppunni er einnig bunki af svart-
hvítu myndunum sem hann gerði“