Morgunblaðið - 13.04.2013, Side 12

SVIÐSLJÓS
Ingvar P. Guðbjörnsson
ipg@mbl.is
Ekki er að finna marktækan mun á
framgangi sjálfsáins birkiskógar í
landi sem beitt er hóflega af sauðfé og
á friðuðu landi, samkvæmt niður-
stöðum BS-verkefnis Friðþórs Sóf-
usar Sigurmundssonar, doktorsnema
í landfræði við Háskóla Íslands.
Hann og Höskuldur Þorbjarnarson,
meistaranemi í landfræði við HÍ,
unnu hvor sína BS-rannsóknina á út-
breiðslu og þekju birkiskóga í ná-
grenni Heklubæja. Þeir skoðuðu hvor
sitt svæðið og rannsókn Friðþórs var
gerð fyrir tímabilið 1987 til 2008 en
Höskuldar fyrir tímabilið 1987 til
2012.
Samkvæmt niðurstöðum beggja
virðist sauðfjárbeit á svæðinu ekki
hafa neikvæð áhrif á útbreiðslu birki-
skóga svo framarlega sem aðrir þætt-
ir í umhverfinu eru í lagi og á veð-
urfar þar stóran þátt. Raunar gefa
niðurstöðurnar til kynna að birki-
skógur á svæðinu hafi aukist á þess-
um árum um tæpa 250 hektara.
Mest aukningin í hekturum var í
skógi með yfir 75% þekju eða um
tæpa 113 hektara. Næst mest var
aukningin á svæðum þar sem þekja
er 10-25%. Þar jókst skógur um 84
hektara á þessum árum.
Heildaraukning nemur 27%
Bornar voru saman loftmyndir af
landi bæjanna Næfurholts, Hóla og
Haukadals sem allir teljast til svo-
nefndra Heklubæja. Einnig kort af
Galtalæk og Merkihvoli í Landsveit
en Ytri-Rangá skilur þá að frá Heklu-
bæjum. Í Næfurholti og á Hólum er
sauðfjárbeit en hin svæðin eru friðuð
fyrir beit. Mikið er um hraunlendi á
Heklubæjum og samkvæmt skil-
greiningu dr. Ólafs Arnalds frá árinu
1997 var svæðið þá almennt lítt gróið
og rof áberandi..
Ekki er langt síðan landið í Merki-
hvoli var að stórum hluta auðn, hraun
og vikurflákar. Svæðið ásamt nær-
liggjandi jörðum fór illa árið 1882
þegar gróðurinn flettist af í ofsaroki
sem á sér fáar hliðstæður. Þar er nú
mikil útbreiðsla á birki.
Árið 1987 nam skóglendi á svæðinu
sem rannsóknirnar tóku til 905 hekt-
urum en þegar rannsóknirnar voru
gerðar var skóglendi orðið rúmlega
1.150 hektarar sem er aukning um
27%.
Þeir segja að skógar sem hafi verið
með 50-75% þekju árið 1987 hafi þétt
sig mikið á þessu árabili og þó svo að
merkja megi að sauðféð hafi haft
áhrif á stærstu trén að neðanverðu og
toppar verið bitnir af smærri plöntum
hafi það ekki neikvæð áhrif á út-
breiðsluna sem sé mjög mikil.
Friðþór og Höskuldur segja að
hækkandi meðalhiti sumarmánaða og
öflugt uppgræðslustarf bænda hafi
haft mikil jákvæð áhrif á útbreiðsl-
una, en fræframleiðsla birkis fer sam-
an við sumarhita sem hefur aukist úr
9°C í 10,5°C frá 1987 til 2012. Þau ár
sem meðalhiti er lágur fari fram
meiri útbreiðsla, hlutfallslega, með
rótarskotum sem sé hægari og að svo
virðist sem beit hafi neikvæðari áhrif
þegar svo er.
En fleira kemur til eins og beit-
arstjórnun og friðun svæðis vor og
haust. Þeir félagar segja að í
Hekluhrauninu frá 1845 sé áber-
andi mikil útbreiðsla á birki
sem og í svokölluðu Norð-
urhrauni. Þá telja þeir
að í Suðurhrauni, sem
er á bænum Selsundi,
sé sama þróun að eiga
sér stað og líkur
standa til að þar verði á næstunni
unnið samskonar BS-verkefni þannig
að allt svæðið í heild verði þá rann-
sakað.
Skógarbeit styrkir skógbotninn
Mikil umræða hefur verið í þjóð-
félaginu undanfarið um áhrif sauð-
fjárbeitar á svæði sem ekki eru
fullgróin og á skógarsvæðum.
Nýlegust er umræðan um þá
ákvörðun að hefja aftur upprekstur á
Almenninga innan við Þórsmörk, en
þar eru birkiskógar í vexti.
Dr. Anna Guðrún Þórhallsdóttir,
prófessor við Landbúnaðarháskóla
Íslands, segir að niðurstöður rann-
sókna Friðþórs og Höskuldar komi
sér ekki á óvart. Hún segir um-
ræðuna einkennast of mikið af „ofbeit
eða friðun“ og að ekki sé hægt að hafa
umræðuna svo svarta eða hvíta.
„Erlendis er beit í dag víðast hvar
notuð markvisst í náttúruvernd-
arskyni. Þetta er gjörbreyting frá því
ég var í námi á sjöunda og áttunda
áratugnum. Það er mikið búið að
rannsaka síðan og mat á því hvaða
áhrif beitin hefur í vistkerfinu hefur
gerbreyst,“ segir Anna Guðrún.
Hún segir æskilegt að beita skóga
og sér í lagi ef þeir eigi að vera til úti-
vistar. Þar tryggi búféð að aðgengi sé
auðvelt og styrki skógarbotninn með
fjölbreyttari flóru.
Skógar vaxa með sauðfjárbeit
 Rannsókn sýnir 27% aukningu birkiskóga með sauðfjárbeit  Ekki marktækur munur þar sem
friðað var  Hröð útbreiðsla í Hekluhrauni frá 1845  Hærri sumarhiti og beitarstjórn skipta mestu
Útbreiðsla birkiskóga í nágrenni Heklubæja frá 1987 til 2008/2012
Þekja skóglendis 1987 Þekja skóglendis 2008/2012
Heimild: Friðþór Sófus Sigurmundsson og Höskuldur Þorbjarnarson
Ljósmynd/Friðþór Sófus Sigurmundsson
Birki Á myndinni má sjá uppgræðslusvæði á Heklubæjum. Skóglendi á
svæðinu hefur vaxið um 250 hektara á 25 árum þrátt fyrir sauðfjárbeit.
12 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. APRÍL 2013
„Það eru heilmiklir skógar í
Næfurholti og mikill fræforði en
ekki eins mikill skógur á Al-
menningum og minna af fræi að
berast yfir. Svo er þetta lægra
yfir sjó og miklu stærra svæði
sem þær [ærnar] hafa úr að
velja í Næfurholti,“ segir Hreinn
Óskarsson, skógarvörður á Suð-
urlandi, spurður út í mun á
áhrifum beitar á vöxt birkiskóga
á Almenningum og í Næfurholti.
Hreinn er mótfallinn beit
á Almenningum og
segir nauðsynlegt að
skógurinn fái að
vaxa þar betur áður
en landið verður beitt.
Hann segir rannsóknir
sýna að dilkar geti
verið 35%
þyngri úr
þéttum
skógi en af
berangri.
Fræforðinn
skiptir mestu
SKÓGAR OG SAUÐFJÁRBEIT
Hreinn
Óskarsson
Rau›arárstígur 14 · sími 551 0400 · www.myndlist.is
Opið virka daga 10–18, laugard. 11–16, sunnud. 14–16
Listmunauppboð
Erum að taka á móti verkum á næsta uppboð
Síðustu forvöð til að koma með verk á
uppboðið er mánudaginn 15. apríl
Vefuppboð
Silfuruppboð
lýkur 29. apríl
Myndlistaruppboð
lýkur 30. apríl
Áhugasamir geta haft
samband í síma 551-0400
VIÐ VILJUM VITA
MÖGULEG INNGANGA ÍSLANDS Í
EVRÓPUSAMBANDIÐ SNÝST UM HAGSMUNI
ALMENNINGS – UM LÍFSKJÖR – UM FRAMTÍÐ.
KLÁRUM VIÐRÆÐURNAR OG SJÁUM
SAMNINGINN.
JAISLAND.IS