Morgunblaðið - 13.04.2013, Side 34

34 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. APRÍL 2013
Lengi hefur verið fjallað
um þörf á gerð lands-
skipulags fyrir Ísland. Var
gerð tilraun um að koma
þessu inn í skipulagslögin
2010 en útvatnaðist í það
sem kallað er lands-
skipulagsstefna. Með
þessu glataðist tilgangur
landsskipulags þ.e. að
skapa landsyfirlit og búa
til yfirlit um framtíð-
arþróun landsins. Um-
hverfisráðherra lagði fram
frumvarp um landsskipulagsstefnu
á Alþingi í vor, en það komst ekki
til umræðu.
Yfirgnæfandi vald
umhverfisráðherra
Skipulagsmál á Íslandi falla undir
umhverfisráðherra, og í skipulags-
lögum segir: „leggur (ráðherrann)
fram á Alþingi tillögu til þingsálykt-
unar um landsskipulagsstefnu til
tólf ára“. Þar með er vald umhverf-
isráðherrans um mótun framtíðar
Íslands orðið yfirgæfandi. Við þetta
bættist svo í reglugerðinni 2011,
geysiafdrifarík málsgrein sem seg-
ir: „(Umhverfiráðherra) setur fram
hverjar áherslur landsskipulags-
stefnu skuli vera.“
Í bók undirritaðs og Birgis Jóns-
sonar Ísland hið nýja er fjallað um
landsskipulag er bent á mikilvægi
þess að landsskipulaginu sé stjórn-
að af forsætisráherra en í stýrihópi
séu líka fulltrúar stjórnarandstöðu.
Með því að umhverfisráðherrann
var gerður stjórnandi mótunar
framtíðarstefnu fyrir Ísland, urðu
verndunaráherslur í landsskipulags-
vinnunni ríkjandi, sbr. stefnumót-
unarbréf ráðherrans til Skipulags-
stofnunar: „Mikilvægar forsendur í
því sambandi eru aukin áhersla á
náttúruvernd, þar sem m.a. er tekið
mið af útbreiðslu tegunda og vist-
gerða, vistfræðilegu ástandi þeirra
og verndargildi, náttúruvernd-
aráætlun, væntanlegri stefnu um
útivist og ferðamennsku.“ Sem
sagt: Áherslan skal vera á hinar
ýmsu bremsur á framtak, líkt og
verið hefur í starfi ráðherrans að
rammaáætlun, nema að nú skal
landsskipulagsstefnunni beitt á
ennþá markvissari hátt til að úti-
loka möguleika fyrir framtíðinni.
Gerð landsskipulagsstefnu
Umhverfisráðherra fól Skipulags-
stofnun að gera fyrstu lands-
skipulagsstefnuna með verndunar-
áherslur sínar að leiðarljósi. Fékk
stofnunin til þess aðeins eitt ár.
Auglýsti Skipulagsstofnun Tillögu
um landsskipulagsstefnu 2013- 2024
sl. haust.
Athugasemdir komu frá 66 að-
ilum, margar mjög alvarlegar.
Stofnunin skilaði umsögnum sínum
um athugasemdirnar í desember.
Mörgu er þar ónákvæmlega eða
ekki svarað. Á grundvelli þessara
gagna lét umhverfisráðherra búa til
þingsályktunartillögu um lands-
skipulagsstefnu sem lögð var fram á
þinginu stuttu fyrir þinglok.
Dæmi um athugasemdir: „Suður-
orka hefur almennt áhyggjur af
áhrifum landsskipulagsstefnu. Suð-
urorka hefur efasemdir um að
Skipulagsstofnun sé rétti aðilinn til
að fara með skipulagsvald miðhá-
lendisins“. Vegagerðin bendir m.a. á
alvarleika eftirfarandi ákvæðis:
„Grannsvæði Vatnajökulsþjóðgarðs
og Þjórsárvera njóti a.m.k. hverf-
isverndar.“. Um þetta ákvæði segir
Vegagerðin: „Orðalag þess er afar
opið og matskennt og skapar óvissu
um stöðu svæða sem eru í nágrenni
friðlýstra svæða.“
Fólk áttar sig ekki á hversu stór-
pólitískar ákvarðanir þær eru sem
umhverfisráðherra hefur ætlað sér
að koma fram með landsskipulags-
stefnunni. Um þetta sagði Eiríkur
Bjarnason verkfræðingur, á ráð-
stefnu um landsskipulagsstefnu sl.
haust: „… (hún) er stórpólitískt
plagg og til þess greinilega ætlað
m.a. að hindra gerð virkjana, há-
spennulína og vega á hálendinu.
Verndinni er ætlað að verða svo
mikil að vandséð er hvernig nýta á
landið og auðlindir þess…“.
Landsskipulagsstefnu
þarf að móta í sátt
Mikilvægasta atriðið í gerð lands-
skipulagsstefnu er að hún sé unnin í
sátt. Í þessu felst að lands-
skipulagsstefnu beri að setja fram
sýn sem ekki er aðeins mótuð af
þeim sem eru við stjórnvölinn
hverju sinni.
Ég undirritaður setti fyrstur
manna fram hugmyndir um lands-
skipulag fyrir um 38 árum og hef
unnið að þeim alla tíð síðan. Ég tel
að nálgunin við viðfangsefnið í fyr-
irliggjandi tillögu um lands-
skipulagsstefnu sé í mörgum grund-
vallaratriðum óheppileg eða röng.
Einn af göllunum við núverandi
tillögu um landsskipulagsstefnu er
að hún er í þremur hlutum: 1)
miðhálendi, 2) búsetumynstur í
dreifbýli og 3) haf- og strandsvæði,
allt aðeins með sýn til 12 ára, og
margt er unnið í smáum mæli-
kvarða sem tilheyrir svæðis- eða að-
alskipulagsvettvangi. Með þessu
tapast grundvallartilgangurinn með
gerð landsskipulags; að móta
skematíska heildarsýn til langs
tíma.
Mat á áhrifum
hnattrænnar hlýnunar
Í landsskipulagsstefnunni vantar
að gera grein fyrir hve miklu hnatt-
ræn hlýnun mun breyta um for-
sendur byggðar á Íslandi. Dæmi:
Ýmis láglendissvæði munu verða í
hættu vegna hækkunar sjávar. Þá
munu bæði gróður- og snjólínurnar
færast ofar. Gróður mun því aukast
á hálendi. Með þessu breytast hin
„ósnortnu“ víðerni; þau verða
grænni og líkari svæðum á láglendi.
Hugmyndir um verndun á hálendi
þurfa að taka mið af þessu.
Með hnattrænni hlýnun munu
snjóalög einnig minnka, sem þýðir
að vetrarumferð á hálendisvegum
verður auðveldari. Því er undarlegt
að landsskipulagsstefnan leggi til að
gerð vega á miðhálendinu skuli ein-
göngu miðast við þarfir sum-
arumferðar.
Landsskipulagsstefnan nýja
þýðir mikla þróunarfjötra
Eftir Trausta
Valsson
Trausti
Valsson
» Þörf er á gerð lands-
skipulags fyrir Ís-
land. Tilraun til að koma
þessu í skipulagslög út-
vatnaðist í það sem kall-
að er landsskipulags-
stefna.
Höfundur er prófessor í skipulags-
fræði við HÍ.
Yfirlitskort um verndun á miðhálendinu
Friðlýst svæði og
þjóðgarðar
Svæði á náttúru-
verndaráætlun
Svæði á náttúru-
minjaskrá
Náttúruverndar-
svæði samkvæmt
svæðisskipulagi
Almenn
verndarsvæði
samkvæmt
svæðisskipulagi
Myndin sýnir samsöfnun hina ýmsu tegunda verndunar á miðhálendinu, og eru ekki
mörg svæði utan þeirra. Við bætast síðan „ósnortin víðerni“ sem ná til um helmings
landsins og „verndunarheildir“ landsskipulagsstefnunnar, sem ná til alls miðhálend-
isins, fyrir utan tvö mjó mannvirkjabelti.
Yfirlit um svæði skilgreind hafa verið sem „ósnortin víðerni“ á Íslandi
Myndin sýnir svæði sem skilgreind hafa verið sem „ósnortin víðerni“ á Íslandi.
Hér eru nær allar framkvæmdir, vegalögn osfrv. útilokaðar.
Jarðvarmavirkjun
Vatnsaflsvirkjun
Ósnortin víðerni skv. UST 2009
Hvalá Þeistareykir - Vestursvæði
Þeistareykir
Krafla II, 1. áfangi
Krafla II, 2. áfangi
Krafla I - stækkun
Bjarnarflag
Blönduveita
Hágönguvirkjun, 2. áfangi
Hágönguvirkjun, 1. áfangi
Gráuhnúkar
Hvammsvirkjun
Skrokkölduvirkjun
Holtavirkjun
Urriðafossvirkjun
Eldvörp (Svartsengi)
Hverahlið
Meitillinn
Stóra-Sandvík
Reykjanes
Sandfell
Sveifluháls
Þorsteinn Pálsson,
jámaður Evrópusam-
bandsins, skrifar
reglulega pistla um
mikilvægi þess að Ís-
lendingar afsali sér
sjálfstæði sínu en
njóti þess í stað for-
sjár embættismanna
Evrópusambandsins.
Hugtakið „samstarf
við aðrar þjóðir“,
gjarnan skilgreindar „vinaþjóðir“
eru svo umbúðirnar utan um títt-
nefndan „pakka“ sem þorsteinar
þessa lands eru hálfnaðir með að
kíkja í eftir fjögurra ára áhorf.
Sjálfstæðismenn sem telja að nafn
flokksins eigi að hafa einhverja
merkingu eru svo í huga Þorsteins
„einangrunarsinnar“. Í nýlegum
pistli sem ber titilinn „hug-
myndafræði á haus“ kemst Þor-
steinn að þeirri niðurstöðu að inni-
hald pakkans sé „andstaða við
óreiðu“ þeirra ríkja sem „spilað
hafa rassinn úr buxunum“.
Hugtök á haus
Íslendingar hafa löngum verið
þátttakendur í alþjóðlegu „sam-
starfi“ á sviði alþjóðlegrar lög-
gæslu, NATO, Schengen-landa-
mæraeftirlits,
alþjóðaglæpadómstóls að ógleymd-
um selskap Norðurlandaráðs á
hverju ári. Með því að skilgreina
andstæðinga sína sem „einangr-
unarsinna“ er Þorsteinn að gera
því skóna að þeir sem eru honum
ósammála vilji loka landinu. Þessi
tugga telur Þorsteinn að verði trú-
verðug ef hún verði nógu oft tugg-
in. Fullveldisafsal á hinsvegar ekk-
ert sammerkt með samstarfi.
„Vinaþjóðir“
Þegar hugtakinu „vinaþjóðir“ er
flaggað fylgir ekki með, hverra vin-
ir þær þjóðir eru, frekar en hvað
felist í frasanum um „samevr-
ópskar hugsjónir“. Í Icesave-
málinu kom í öllu falli vel í ljós
hverra vinir Norðurlöndin og ESB
voru og gilti þá einu þó að „vina-
þjóðirnar“ Bretland og Holland
héldu uppi löglausum kröfum á
hendur Íslandi sem að auki hefðu
sett þjóðina í gjald-
þrot hefðu jámenn
fengið að ráða. Þor-
steinn er uppveðraður
yfir heimsókn Carls
Bildt hingað til lands
og telur að koma hans
sé „tilefni til að skoða
ýmsar hliðar Evrópu-
sambandsumræð-
unnar“. Þorsteinn
virðist telja að upp-
hefðin komi að utan
og telur óþarft að
minnast á hlut stórmennisins Carls
Bildt í að kúga Íslendinga til und-
irgefni gagnvart Bretum og Hol-
lendingum. Carl Bildt fór fyrir
hópi norrænna vinaþjóða Breta og
Hollendinga í ræðu og riti með því
að skilyrða lán frá AGS við að Ís-
lendingar undirgengjust löglausar
kröfur sinna vinaþjóða. Á sama
tíma sagði Uffe Elleman-Jensen að
veruleikaskynið virtist hafa yf-
irgefið Íslendinga og tók undir
með varaformanni VG um að for-
seti þjóðarinnar væri fífl. „Þetta
segi ég, sem hef lengi verið Ís-
landsvinur. Ímyndið ykkur þá
hvernig aðrir upplifa þessar að-
stæður.“
Það er sjálfsagt að eiga í sam-
starfi við vini sína og gaman þegar
erlend fyrirmenni klæðast íslensk-
um lopapeysum en Icesave-málið
sýnir að enginn lítur jafn vel eftir
hagsmunum íslensku þjóðarinnar
og hún sjálf. Þess vegna er það
eitt að vilja alþjóðlegt samstarf og
allt annað að styðja fullveld-
isframsal.
Vinaþjóðir?
Eftir Arnar
Sigurðsson
Arnar Sigurðsson
» Það er sjálfsagt að
eiga í samstarfi við
vini sína og gaman þeg-
ar erlend fyrirmenni
klæðast íslenskum lopa-
peysum en Icesave-
málið sýnir að enginn
lítur jafn vel eftir hags-
munum íslensku þjóð-
arinnar og hún sjálf.
Höfundur starfar á fjármálamarkaði.