Morgunblaðið - Sunnudagur - 30.03.2014, Blaðsíða 56

56 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30.3. 2014
Fjórir söngvarar koma fram á tvennum tón-
leikum á sunnudag og flytja lög skagfirskra
tónskálda. Tónleikarnir verða í Seltjarnar-
neskirkju klukkan 16 og Hveragerðiskirkju
klukkan 20.30. Söngvararnir eru Margrét S.
Stefánsdóttir sópran, Ásgeir Eiríksson bassi,
Sigurjón Jóhannesson tenór og Helga Rós
Indriðadóttir sópran. Með þeim leikur Gróa
Hreinsdóttir á píanó.
Flutt verða einsöngslög, dúettar og kvart-
ettar eftir Eyþór Stefánsson, Jón Björnsson
og Pétur Sigurðsson; lög eins og Lindin, Hall-
arfrúin, Myndin þín, Bikarinn, Ætt́ég hörpu
og Erla.
TÓNLEIKAR SUNNAN HEIÐA
SKAGFIRSK LÖG
Söngvararnir sem flytja skagfirsku lögin, ásamt
píanóleikaranum Gróu Hreinsdóttur.
Ella Vala Ármannsdóttir leikur á horn með
kammerhópnum Nordic Affect á sunnudag.
Á sunnudagskvöld klukkan 20 heldur kamm-
erhópurinn Nordic Affect sína fyrstu tónleika
í samstarfi við Listasafn Reykjavíkur en hóp-
urinn var útnefndur tónlistarhópur Reykjavík-
ur árið 2014.
Tónleikarnir kallast „Af 5 metra færi“ og
beinist kastljósið að horninu þar sem spurt er
hvernig það horn hafi litið út sem Bach og
Händel skrifuðu fyrir og hvernig leikið sé á
það. Náttúruhornleikarinn Ella Vala Ármanns-
dóttir kemur fram með hópnum og leikur
nokkur af fyrstu kammerverkunum sem rituð
voru fyrir horn. Einnig eru á efnisskránni verk
eftir Händel, Couperin og Philidor.
Aðgangur að tónleikunum er ókeypis.
TÓNLEIKAR NORDIC AFFECT
HORNVERK
„Djúp og Breið“ er heiti
sameiginlegrar hátíðar
kirknanna í Breiðholti sem
hefst í dag, laugardag, og
stendur til 5. apríl. Hátíðin
spratt af hugmyndum um
samstarf kóra kirknanna
og vatt upp á sig.
Hátíðin verður sett í
Breiðholtskirkju í dag,
laugardag kl. 16. Þá lesa
skáldin Sjón, Sigurður Pálsson, Sigurbjörg
Þrastardóttir og Vilborg Dagbjartsdóttir úr
verkum sínum, kunnir tónlistarmenn koma
einnig fram og kór hátíðarinnar. Hann er
samsettur úr fjórum kirkjukórum auk Lög-
reglukórsins í Reykjavík.
Á mánudagskvöldið sýnir Möguleikhúsið
Eldklerkinn í Seljakirkju kl. 20 og sama kvöld
halda Spilmenn Ríkínis tónleika í Breiðholts-
kirkju og hefjast þeir einnig kl. 20. Þá sýna
nemendur í FB myndlistarverk í kirkjunum.
HÁTÍÐ Í KIRKJUM BREIÐHOLTS
DJÚP OG BREIÐ
Vilborg
Dagbjartsdóttir
Menning
Þ
etta eru mörg lög sem voru samin
fyrir rúmlega fjörutíu árum og
það þurfti eitthvað að punta upp
á þau,“ segir Megas, Magnús Þór
Jónsson, um lögin fimmtíu sem
hann samdi flest árið 1973, við alla Passíu-
sálma séra Hallgríms Péturssonar, þann
merka kvæðabálk um pínu og krossfestingu
Jesú Krists sem hefur lifað með þjóðinni um
aldir. Nú eru fjögur hundruð ár frá fæðingu
sálmaskáldsins og af því tilefni hyggst Megas,
í samstarfi við fjölmennan hóp listamanna,
flytja í apríl öll lög sín við sálmana í þremur
hlutum á þrennum tónleikum í Grafarvogs-
kirkju. Tvennir fyrri tónleikarnir verða
fimmtudagskvöldin 3. og 10. apríl en loka-
tónleikarnir á föstudaginn langa, 18. apríl.
Megas og Magga Stína taka þátt í flutn-
ingnum á öllum tónleikunum – hún syngur
hlutverk Jesú. Á fyrstu tónleikunum hljóma
fyrstu 17 sálmarnir í nýjum útsetningum tón-
skáldsins Þórðar, sonar Megasar, fyrir
strengi, blásturshljóðfæri og slagverk. Caput-
hópurinn og stúlknakór undir stjórn Hilmars
Arnar Agnarssonar flytja, en hann er list-
rænn stjórnandi tónleikanna.
Tónleikarnir 10. apríl eru kynntir sem „tón-
leikar unga fólksins“ en þá verða fluttir Pass-
íusálmar númer 18 til 33 og hafa fæst lögin
heyrst áður. Megas og Magga Stína syngja þá
ásamt ungmennakórnum Vox Populi og
hljómsveitinni Moses Hightower.
Á föstudaginn langa tekur rokkið síðan
völdin. Píslarbandið, rokkhljómsveit skipuð
einvala liði, leikur þá ásamt strengjakvartett
með Megasi og Möggu Stínu, og Söngfjelag-
inu, 60 manna kór sem Hilmar Örn stjórnar,
og verður þá botninn sleginn í píslarsöguna á
kraftmikinn hátt.
Hrifinn af miðaldakveðskapnum
Þetta verður í áttunda sinn sem lög Megasar
við Passíusálmana hljóma á tónleikum en í
fyrsta sinn sem öll fimmtíu verða flutt í heild.
Nokkur þeirra heyrðust fyrst opinberlega árið
1973 en frá árinu 2001 hafa Megas og Hilmar
Örn flutt Passíusálmalög saman á nokkrum
tónleikum, meðal annars í Skálholti og í báð-
um Hallgrímskirkjunum, í Reykjavík og í
Saurbæ.
„Nú koma margir hópar að flutningnum og
það þarf að samræma allt saman. Þau lag-
anna sem helst hafa verið flutt hafa alltaf
bætt einhverju við sig við hvern flutning, en
þessi sem lágu kyrr og söfnuðu ryki þurfti að-
eins að punta til,“ segir Megas og bætir við
að það sé að einhverju leyti tilviljun hver hafi
áður verið valin til flutnings.
„Sum hafa legið betur við en önnur. 1. og
50. sálmur eru alltaf fluttir, svo eru önnur lög
sem sitja á varamannabekknum á einum tón-
leikum, eru leikin næst, meðan einhver hefur
alltaf verið hlaupið yfir. En þetta er allt samið
á sama tíma og er af svipuðum gæðastandard,
seventís-músík …“
Þegar spurt er hvernig hafi staðið á því að
hann réðst í þetta mikla verk, að semja lög
við alla sálmana, kveðst Megas ekki geta gefið
neina absalút skýringu á því.
„Ég var að ræða þetta við Viðar Víkingsson
og get tekið undir það sem hann sagði, að
sem krakki fór lesturinn á Passíusálmunum í
útvarpinu í dymbilvikunni í taugarnar á
manni, og foreldrarnir gátu ekki hugsað sér
að slökkva á þeim. Þegar maður komst síðan
til vits og ára þá opnuðust augu manns fyrir
því að það var eitthvað í þessu, að þetta væri
meiri perla en mann hafði órað fyrir. Þetta er
það öflug textagerð að hún hlaut að affektera
mann einhvern veginn. Svo komst maður á
kommastig og hallaðist að skemmtilegum lín-
um eins og þessari …“ Megas teygir sig í vel
lesið eintak af sálmunum sem hann hefur við
höndina og les úr síðasta erindi 2. sálms:
Jesú, þín grátleg grasgarðspín / gleður ör-
þjáða sálu mín. „Þetta er ansi djúpt tekið í ár-
inni,“ segir hann svo og brosir. „Textinn er
svo samansaumaður og flottur. Og einhvern-
veginn æxlaðist það nú þannig að ég hef alltaf
orðið hrifnari og hrifnari af íslenska miðalda-
kveðskapnum, frá gullöldinni og fram á renes-
ansinn á nítjándu til tuttugustu öld. Það er
svo mikið um slettur í þessu og allar hljóma
vel! Hljómur í texta hefur svo mikið að
segja.“
Samdi lögin í tómarúmi
Það var árið 1969 sem Megas gerði lag við
fyrsta Passíusálminn og flytur það enn.
„Fljótlega samdi ég síðan lag við 36. sálm,
„Um skiptin á klæðunum Kristí“. Það var nú
af skætingi út í yfirvöldin fyrir ránskap
þeirra … Svo var það 1973, einhverntímann
þegar sonur minn var væntalegur í heiminn,
að ég settist við, fór yfir alla sálmana og skoð-
aði bragarhætti, og sá að ef ég ætlaði að
flytja þá sem tveggja til þriggja mínútna hitt-
ara þá dygði ekki að fara með öll erindin. Ég
vinsaði því beint úr Ritningunni, til að segja
söguna, og valdi erindi að semja við. Þetta er
því reykurinn af réttunum hjá mér. Ég bjó til
einhverskonar lógík, eins og að flytja fjögur
fyrstu erindin í hverjum sálmi og svissa svo
yfir í það síðasta. Aðeins einn sálmur er sung-
inn alveg heill, nú í seinni tíð, og það er sá 25.
sem er fjórtán erindi. Hann er öxullinn í
Passíusálmunum. Eiginlega allt sem er komið
í þeim fram að honum, og kemur á eftir, er í
þeim sálmi. Hann er það sem allt snýst um:
Ecce homo“ – sjáið manninn.
Það er sálmurinn „Um útleiðslu Kristí úr
þinghúsinu“ og endar á erindinu sem hefst
með línunni Son guðs ertu með sanni…
„Ég samdi þetta í tveggja ára tómarúminu
milli fyrstu plötunnar minnar og Millilend-
ingar. Þegar sú fyrsta var komin á þrykk en
ég fékk engan til að gefa meira út, þá nýtti ég
tækifærið. Ég hafðist þá við í einhvers konar
Ágíasarfjósi sem þurfti að moka út úr til að
það gæti orðið áframhald. Ég hefði getað gert
margt annað en lög við Passíusálmana en þeir
sóttu á mig. Það mátti rokka þá upp. Mér
leiddist alltaf þessi slómó sálmasöngur sem
svipti þá öllum karakter og tilfinningu.
Og ef ég fékk aðgang að músíköntum sem
ekki heimtuðu peninga, þá nýtti ég mér það
líka út í æsar. Haustið 1972 var ég fenginn til
að koma fram á árshátíð Framtíðarinnar í
Menntaskólanum í Reykjavík. Ég féllst á að
taka það að mér gegn því að ég fengi einfalt
rokkband til að koma fram með mér og þá
fundust drengir í skólanum, einn á bassa,
annar á gítar og sá þriðji á trommur. Ég æfði
með þeim prógramm fyrir árshátíðina og í
mars hóaði ég aftur í þá til að leika með mér
þessa nýsömdu Passíusálma. Það var í SÚM-
salnum og ég fékk mikla og góða fyrirgreiðslu
hjá yfirvöldum þar.“
Stal mjög kirfilega
„Þessi lög voru samin árið 1973 og þá var se-
ventís-músíkin í eyrunum á manni,“ segir
Megas. „En síðan hefur maður heyranlegan
baksýnisspegil og ennþá eru uppáhaldslögin
frá fiftís og sixtís í fullu gildi. Inn á milli eru
ballöður, sem ekki er hægt að greina að teng-
ist einum tíma frekar en öðrum, en önnur lög
hafa ákveðin efnistök; til dæmis var ég með
tónlist kanadísku hljómsveitarinnar The Band
í huga þegar ég samdi nokkur, og einhverjum
lögum stal ég mjög kirfilega, svoleiðis að eng-
inn hefur áttað sig á því,“ segir hann og glott-
ir skelmislega. „Jafnvel hinir spökustu menn
hafa ekki áttað sig á þeim efnistökum, sem ég
er hreykinn af, því skussarnir fá bara lánað,
en hagir smiðir taka sér til nytja og án þess í
raun að svipta eigandann neinu.“
Þá segir Megas nokkur laganna byggð á
blúsnum en þegar hann notar rokkið þá fleyg-
ar hann oft taktinn í 4/4 með milliköflum í þrí-
skiptum takti. „Rímsýstemið á sálmunum er
stundum nokkuð einhæft og það dregur
stundum úr þeirri tilfinningu þegar nýr taktur
tekur völdin í laginu.
Svo nota ég annað sem er meira rokk og
ról en klassík, að hljómsveitin slær hljóm og
klippir strax á hann en röddin heldur áfram
og syngur frasann til enda. Á síðasta atkvæð-
inu sem er sungið tekur hljómsveitin aftur við
með miklum slætti og látum.“
Nú ríkir einveldi upplýsingar
Talið berst aftur að hljómnum í sálmum Hall-
gríms Péturssonar, sem Megas hrífst af.
„Hvernig orðin hljóma, sem hljóð, er svo
flott,“ segir hann. „Þessi miðaldakveðskapur
er mjög brogaður, það er ekki Fjölnis-
mállýska á honum. En einhvernveginn er það
skemmtilegra, með öllum slettunum úr
dönsku og þýsku, heldur en „robespierríska“
Fjölnismálið. Það hefði getað orðið æði
kauðskt að reyna að þýða þetta yfir á „hrein-
ræktaða“ íslensku, enda fara góðir hlutir oft
fram úr sér. Eins og upplýsingin; nú ríkir
orðið einveldi upplýsingar. Hvernig kemur
fólk út úr því? – Enginn veit nokkurn skap-
aðan hlut! Hindurvitni og hjáguðadýrkun eru
með öllu bönnuð, sem er lífsessens, og þarna
hefur upplýsingin snúist alveg við og er eig-
inlega ekki lengur til að upplýsa fólk heldur
til að halda því í svo mikilli lýsingu að það sjái
ekki nokkurn skapaðan hlut. Einræði upplýs-
ingar …“
Eftir þessa ádrepu segir Megas að í seinni
tíð séu lesarar farnir að fara sífellt verr með
rímið við upplestur á Passíusálmunum. „Allir
góðir lesarar sem hafa vitað hvað þeir væru
að gera, eins og Halldór Laxness og Jón
Helgason, hafa haldið flámælinu til streitu.
Svo hafa komið til einhverjir vel menntaðir
krakkar sem telja sig þurfa að leiðrétta það,
og þar með fellur út rím og fleira, sem er að-
eins rétt með flámælinu.
Í okkar flutningi er lögð áherslu á að allir
ÖLL FIMMTÍU LÖG MEGASAR VIÐ PASSÍUSÁLMANA FLUTT Á ÞRENNUM TÓNLEIKUM
„Textinn er svo saman-
saumaður og flottur“
„ÉG HEF ALLTAF HAFT ÞÁ TRÚ AÐ ÞAÐ SÉU ALLIR TRÚAÐIR EN BRÖGÐIN VELKJAST FYRIR MÖRGUM,“ SEGIR
MEGAS ÞEGAR RÆTT ER UM PASSÍUSÁLMANA OG LÖG HANS VIÐ TEXTA HALLGRÍMS PÉTURSSONAR.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Megas flutti hluta Passíusálmanna í Hallgríms-
kirkju, ásamt kór og hljómsveit, fyrir þremur
árum. Nú verða allir fluttir í Grafarvogskirkju.
Morgunblaðið/Ómar