Morgunblaðið - 26.04.2014, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. APRÍL 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Tinghir nefn-ist lítillbær við
rætur Atlasfjalla í
Marokkó. Þar
bjuggu fyrr á öld-
um gyðingar og
múslimar í sátt og
samlyndi. Nú er enginn gyð-
ingur eftir í Tinghir og gyð-
ingahverfið í bænum er minn-
isvarði um liðinn tíma. Um
miðja tuttugustu öld voru um
250 þúsund gyðingar í Mar-
okkó, en þeim snarfækkaði
eftir stofnun Ísraelsríkis og
er nú talið að fimm þúsund
gyðingar séu eftir í landinu.
Gerð hefur verið heim-
ildamynd um það þegar gyð-
ingar og múslimar lifðu sam-
an í bænum. „Það ríkti alltaf
skilningur milli gyðinga og
múslima,“ var haft eftir Dao-
ud, öldruðum handverks-
manni, í umfjöllun AFP um
myndina þegar hún var sýnd í
Tinghir í vikunni. „Trúin
skildi okkur að, en góð-
mennskan hélt okkur saman.“
Myndinni hefur ekki verið
tekið þegjandi. Þegar hún var
frumsýnd í Tinghir í fyrra
voru mótmæli og höfundurinn
var sakaður um að vera á
mála hjá Mossad, leyniþjón-
ustu Ísraels.
Það hljómar eins og mót-
sögn í sjálfu sér að tala um að
gyðingar og múslímar búi
saman í sátt og samlyndi þótt
reyndar séu mörg dæmi þess
úr sögunni.
Nú virðist enn einu sinni
vera að fjara undan til-
raunum til að koma á friði
milli Ísraela og Palest-
ínumanna og var ekki hægt
að segja að skriðurinn hafi
verið mikill fyrir.
Það væri vægt til orða tekið
að segja að á milli Ísraela og
Palestínumanna ríkti tor-
tryggni. Traustið er ekkert.
Nú síðast tilkynntu Ísraelar
að þeir hygðust draga sig út
úr viðræðunum, sem John
Kerry, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, hefur verið
að reyna að halda gangandi,
vegna áforma Palest-
ínumanna um að reyna að
mynda sameiginlega stjórn
með samtökunum Hamas inn-
an borðs. Samtökin hafa verið
á skrá Bandaríkjamanna yfir
hryðjuverkasamtök frá árinu
1993.
Kerry fékk Ísraela og Pal-
estínumenn til að hefja við-
ræður, sem skyldu standa í
níu mánuði, í júlí í fyrra. Við-
ræður höfðu þá legið niðri í
þrjú ár. Sá tími er liðinn á
þriðjudag og hefur Kerry
verið að reyna að fá Ísraela
og Palestínumenn til að fall-
ast á að fram-
lengja viðræð-
urnar.
Undanfarnar vik-
ur hafa hins vegar
frekar einkennst
af tilraunum til að
hleypa kergju í
viðræðurnar en að ná ár-
angri.
Þegar Ísraelar neituðu að
virða samkomulag um að láta
29 fanga lausa brugðust Pal-
estínumenn við með því að
undirrita 15 sáttmála Sam-
einuðu þjóðanna til að undir-
strika kröfu sína til að teljast
sjálfstætt ríki. Tilkynning
Ísraela um að reisa 700 íbúðir
í austurhluta Jerúsalem
vöktu litla kátínu Palest-
ínumanna. Palestínumenn
saka Ísraela um að grafa und-
an viðræðunum og Ísraelar
saka Palestínumenn um slíkt
hið sama.
Stuðningsmenn Ísraels
segja að ekki sé hægt að sjá í
gegnum fingur sér við
hryðjuverkamenn og því sé
ótækt að Hamas fái sæti í
stjórn Palestínumanna. Pal-
estínumenn spyrja á móti
hvernig eining meðal þeirra
geti staðið viðræðum fyrir
þrifum og fullyrða að það eitt
vaki fyrir Ísraelum að við-
halda sundrungu Palest-
ínumanna.
Bandarískir ráðamenn hafa
margir reynt að stilla til frið-
ar fyrir botni Miðjarðarhafs
án þess að hafa erindi sem
erfiði og erfitt er að sjá
hvernig það eigi að takast án
þeirra milligöngu. Nú er hins
vegar kominn vonleysistónn í
Kerry, alltaf sé hægt að finna
leið fram á við, en til þess
verði leiðtogar Ísraela og Pal-
estínumanna að gera mála-
miðlanir. Spurningin er hvort
þeir standa nógu traustum
fótum til að taka af skarið.
Hvorki Benjamin Net-
anhyahu, forsætisráðherra
Ísraels, né Mahmud Abbas,
forseti Palestínumanna, virð-
ast tilbúnir að taka neina
áhættu í viðræðunum ef það
gæti orðið til þess að gera
þeim skráveifu heima fyrir.
Fremur mætti ætla að fyrir
þeim hefði vakað að sigla við-
ræðunum í strand.
Kerry minnir því á Sýsifus,
sem dæmdur var til að ýta á
undan sér stórum steini upp
brekku til eilífðarnóns án
þess að koma honum nokkurn
tímann alla leið, og hinir ver-
aldarvönu kynnu að segja
streð hans tilgangslaust. Sag-
an af bænum Tinghir í Mar-
okkó minnir okkur hins vegar
á að þótt eitthvað virðist
ómögulegt er ekkert útilokað.
Enn eru viðræður
fyrir botni
Miðjarðarhafs
að renna
út í sandinn}
Sagan endalausa?
Þ
að var mikið áfall þegar afi minn lést
úr krabbameini fyrir um fjórtán ár-
um. Við vorum góðir vinir og hann
hafði óbilandi trú á mér, sem var
mér afar mikilsvert. Í mínum aug-
um var afi alvörumaður; hann var með sjóara-
tattú á framhandleggjunum og blótaði óspart
þegar honum þótti tilefni til en hann hjálpaði
líka til við heimilisstörfin; bjó um rúmin, ryk-
sugaði, skrældi kartöflurnar og þurrkaði leir-
tauið. Og hvatti ömmu til að læra að keyra. Það
þótti mér frábært.
Mér verður oft hugsað til afa og spyr stund-
um sjálfa mig að því hvað honum fyndist um
þær ákvarðanir sem ég hef tekið ef hann væri á
lífi. Hann vildi helst að ég yrði læknir en sagði
það ekki skipta höfuðmáli, svo lengi sem ég
menntaði mig í einhverju sem ég vildi leggja
fyrir mig. Stundum velti ég því líka fyrir mér hvað honum
fyndist um jafnréttisbaráttuna í dag, um femínísk sjón-
armið mín, af því að mér þótti hann frekar framúrstefnu-
legur fyrir mann af hans kynslóð, þótt hann væri ekki full-
kominn frekar en aðrir.
Afa þótti afskaplega vænt um fólkið sitt en eftir að hann
veiktist leyfði hann sér að sýna það í auknum mæli; faðm-
lögin vöruðu lengur og kveðjurnar urðu innilegri. Veikindi
breyta fólki og annað, sem ég hugsa stundum í tengslum
við afa, er hvað það er sorglegt að stundum þarf stór áföll
til að fólk horfist í augu við tilfinningar sínar og sjái mik-
ilvægi þess að tjá þær áður en það verður um seinan.
Rétt eins og ég held að það verði konum til
góðs þegar karlremban heyrir sögunni til
held ég að það verði mikil blessun fyrir karl-
menn að losna undan oki karlmennskunnar,
eða ímynd karlmennskunnar, réttara sagt.
Það er samfélagsmein að mörgum karl-
mönnum finnist þeir ekki geta stigið fram og
tjáð tilfinningar sínar og líðan á opinberum
vettvangi, og jafnvel hvorki við ættingja né
vini.
Úti í samfélaginu, og inni á heimilunum,
eru menn sem eru plagaðir af ótta við að geta
ekki séð fjölskyldu sinni farborða, menn sem
þurfa að berjast fyrir því að fá að umgangast
börnin sín, menn sem veigra sér við að taka
fullt fæðingarorlof vegna þess að starfið leyfir
það ekki og menn sem kljást við alls kyns
djöfla í hljóði, af því að þeir eiga að vera karl-
menn; grjótharðir og töff. Samt er sárasjaldan sem maður
verður var við að menn beri þessar hversdagslegu áhyggj-
ur á borð. Þar höfum við konur forskot, við sem „hið veik-
ara kyn“ höfum meira frelsi til að sýna okkar viðkvæmu
hliðar, jafnfáránlegt og það er.
Jafnréttisbaráttan er okkar allra og rétt eins og konur
þurfa að standa vörð um hugtakið femínismi, sem ýmsir
leitast við að troða í svaðið, held ég að karlmenn ættu að
taka slaginn fyrir „karlmennska“ og byrja að tala. Því það
er engum til góðs að karlmenn sitji eftir í viðjum þess
kúltúrs sem konur hafa varið áratugum í að berjast gegn.
holmfridur@mbl.is
Hólmfríður
Gísladóttir
Pistill
Alvörukarlmennska
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Hólmfríður Gísladóttir
holmfridur@mbl.is
Ílok síðasta mánaðar tók hæsti-réttur Bandaríkjanna fyrirtvö mál er varða nýlega heil-brigðislöggjöf ríkisstjórnar
Baracks Obama. Samkvæmt lög-
unum eru stærri fyrirtæki skyldug
til að sjá starfsmönnum sínum fyrir
sjúkratryggingum sem ná m.a. til
getnaðarvarna en þetta hafa fyrir-
tækin tvö, sem koma við sögu í mála-
rekstrinum, og fjöldi annarra harð-
lega gagnrýnt og segja ólögmætt að
skikka aðila til að greiða fyrir þjón-
ustu sem stríðir gegn trúarsannfær-
ingu þeirra.
Forsvarsmenn Hobby Lobby,
sem reka 500 föndurverslanir víðs-
vegar um Bandaríkin og hafa 13.000
manns í vinnu, vilja hvorki greiða
fyrir svokallaðar daginn-eftir-pillur
né lykkjuna fyrir starfsmenn sína.
Þeir segjast þeirrar skoðunar að líf
verði til við getnað og líta á viðkom-
andi getnaðarvarnir sem tæki til
fóstureyðingar. Það sem liggur fyrir
hæstarétti er m.a. að ákveða hvort
trúarsannfæring eigenda Hobby
Lobby og skápaframleiðandans
Conestoga Wood Specialties geti tal-
ist trúarsannfæring viðkomandi fyr-
irtækja og hvort ákvæði stjórnar-
skrárinnar og laga sem fjalla um
trúfrelsi taki yfirhöfuð til fyrirtækja.
Vekur margar spurningar
Við málflutninginn virtist rétt-
urinn, líkt og oft áður, klofinn í af-
stöðu sinni. Sonia Sotomayor og
Elena Kagan þráspurðu málflutn-
ingsmann fyrirtækjanna tveggja
hvort röksemdafærsla hans opnaði
ekki á að fyrirtæki neituðu að greiða
fyrir aðra þjónustu, s.s. blóðgjafir
eða bólusetningar á trúarlegum for-
sendum. Þá benti Kagan á að úr-
skurður fyrirtækjunum í hag gæti
jafnvel leitt til þess að fyrirtæki ve-
fengdu aðra löggjöf á sömu for-
sendum, t.d. þá er varðar réttindi
samkynhneigðra.
Hæstaréttardómararnir John
G. Roberts jr. og Samuel A. Alito
bentu hins vegar á að hið opinbera
hefði þegar veitt ýmsar undanþágur
frá viðkomandi ákvæðum heilbrigð-
islöggjafarinnar, t.d. vegna starfs-
manna kirkna og trúarlegra góð-
gerðarstofnana, en Donald B. Verilli
Jr., lögmaður ríkisins, sagði kirkjur
ávallt hafa notið sérstakra undan-
þága og að ríkisvaldið hefði fundið
leiðir til þess að starfsmenn góðgerð-
arstofnananna væru tryggðir að
fullu, án þess að þær þyrftu að greiða
fyrir það með beinum hætti.
Myndi takmarka valið
Málið er margslungið en meðal
þeirra atriða sem horfa þarf til er
réttur starfsfólks fyrirtækjanna til
trúfrelsis og til að velja það form
getnaðarvarna sem hentar þeim
best, m.a. út frá læknisfræðilegum
forsendum.
Hæstiréttur hefur áður komist
að þeirri niðurstöðu að lagaákvæði
um málfrelsi nái til fyrirtækja og
verði það niðurstaða dómstólsins að
sama eigi við um lög er varða trú-
frelsi verður ríkisvaldið að sýna fram
á að það hafi umtalsverða hagsmuni
af því að halda getnaðarvarnaskil-
yrðinu til streitu og að það gangi ekki
með verulegum hætti gegn réttinum
til trúariðkunar.
Stuðningsmenn heilbrigðis-
löggjafarinnar segja mikið í húfi en
hagfelld niðurstaða fyrir fyrirtækin
mun að óbreyttu takmarka val fjölda
bandarískra kvenna þegar kemur að
getnaðarvörnum. Lykkjan og upp-
setning hennar getur til að mynda
kostað á bilinu 50-100 þúsund krónur
og rannsóknir sýna að ein af hverjum
þremur konum í Bandaríkjunum
myndi skipta um getnaðarvörn ef
kostnaður skipti ekki máli.
Vilja ekki greiða fyrir
ákveðnar varnir
AFP
Hitamál Ein af þeim spurningum sem menn velta fyrir sér er hverra trúar-
skoðanir eigi að ráða; eigenda eða stjórnar t.d. Og hvað um starfsfólkið sjálft?
Erfitt er að spá fyrir um af-
leiðingarnar ef hæstiréttur
kemst að þeirri niðurstöðu að
fyrirtæki geti neitað að fara
að lögum vegna trúarsannfær-
ingar forsvarsmanna þeirra en
ljóst er að afstaða Banda-
ríkjamanna til kynfrelsis
kvenna, eins og hún end-
urspeglast í dómum hæsta-
réttar og stefnu stjórnvalda,
hefur áhrif langt út fyrir land-
steina Bandaríkjanna.
Í stjórnartíð George W.
Bush voru t.d. allar fjárveit-
ingar til Mannfjöldastofnunar
Sameinuð þjóðanna felldar
niður á þeim forsendum að
stofnunin starfaði í Kína, þar
sem konur væru þvingaðar í
fóstureyðingar. Þá hafa síð-
ustu forsetar skipst á að fella
niður og endurvekja svokall-
aða „global gag rule“ sem
bannar fjárveitingar til er-
lendra aðila sem koma með
einhverjum hætti að fram-
kvæmd eða fræðslu um fóst-
ureyðingar.
Stefnan hef-
ur áhrif víða
KYNFRELSI