Morgunblaðið - 26.04.2014, Blaðsíða 26

Morgunblaðið - 26.04.2014, Blaðsíða 26
26 UMRÆÐAN MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. APRÍL 2014 Í upphafi var orð, og það orð var hjá Guði, og Guð var þaðorð. Það sama var í upphafi hjá Guði. Og allir hlutir erufyrir það gjörðir, og án þess er ekkert gjört hvað gjört er.Svo þýddi Oddur Gottskálksson upphaf Jóhannesarguð- spjalls um logos í fjósinu í Skálholti og fékk síðan Danakonung til að rita formála fyrir Nýja testamentinu sem kom út 12. apríl 1540. Þann dag öðlaðist miðaldatungutakið á Íslandi sitt fram- haldslíf, þökk sé rökum Odds um að hér „skilji menn ekki almennt né noti aðrar tungur en þá góðu gömlu norrænu og geti því ekki haft sálarnot af Guðs orði nema þeir eignist það á móðurmáli“, eins og Sigurbjörn Ein- arsson segir í útgáfunni frá 1988. Píslarsagan í guðspjöllunum hefur verið til umþenkingar und- anfarnar föstuvikur og náði hámarki í dymbilvikunni á föstudag- inn langa þegar fólk kepptist við að flytja þá 50 sálma sem Hall- grímur Pétursson orti og sendi Ragnheiði Brynjólfsdóttur að gjöf; hver og einn hefst á stuttri frásögn, þá tekur við útlegging Hall- gríms um hvað megi læra af sögunni, og loks bæn eða lofgjörð: „Dýrð, vald, virðing…“ Orðin eru bindiefnið í þeim tilfinningum sem trúarbrögðin tjá; umhugsun mannsins um guð og lífið frá vöggu til grafar, gleðina og sorgina sem mannkynið hefur ekki fundið betri aðferðir til að glíma við en með orðfæri trúarbragðanna. Sagan hefur hlaðist upp með orðum og fólk hefur tengst henni og nýtt hana til upp- lyftingar og sáluhjálpar öldum saman, frá kyni til kyns. Mikilsverðar frásagnir umlykja páskahátíðina allt frá forneskju. Þegar Kjartan Ólafsson í Laxdælu kemur frá Noregi, þar sem hann hafði þreytt sund við Ólaf Tryggvason og tekið af honum skírn, ríður hann um í tólf manna flokki og verður fyrstur hér á landi til að fasta þurrt langaföstu. Ári síðar fer Kjartan hinn þriðja dag páska í Saurbæ og snýr aftur heim fimmtadag í páska- viku, þann örlagadag sem Laugamenn sátu á svikráðum við hann í Svínadal – og mega lesendur skilja að óvinir Kjartans hafi gert sér vonir um að máttleysi nýliðinnar föstu yki líkurnar á að þeir gætu unnið á honum. Enn meiri atburðir spurðust á föstudaginn langa fyrir þúsund árum. Í Njálu segir að á Katanesi hafi maður sá er Dörruður hét gengið út og orðið vitni að því að konur undu með orðum örlaga- vef þeirra sem tókust á síðar um daginn í Brjánsorustu hjá Dyfl- inni. Í því blóðregni féll Brjánn konungur og hélt velli – eins og Herfinnur draummaður orti samdægurs fyrir Gilla jarl í Suður- eyjum áður en Hrafn hinn rauði kom viku síðar og flutti þeim Flosa tíðindin öll. Uppsöfnuð orð, kraftur og hugmyndir sem þau hafa geymt í þúsund ár gefa næg tilefni um bænadagana til að íhuga gjafir guðdómsins, hlutskipti, þjáningu og upprisu mannsins og eilíft líf. Og verður þá heldur fátæklegt að kjósa fremur að hokra við bingóspil þegar slík auðlegð stendur til boða. „Gefðu að móður- málið mitt …“ Tungutak Gísli Sigurðsson gislisi@hi.is Nýjar fréttir frá Bretlandi benda til þess, aðdregið hafi úr sölu áfengra drykkja vegnaþess að verð á áfengi hafi hækkað veru-lega umfram kaupmátt launa fólks. Jafn- framt eru vísbendingar um að dregið hafi úr ofbeldi gagnvart öðru fólki með minnkandi sölu á áfengi. Það er óneitanlega eftirtektarvert ef hægt er að sýna fram á að draga megi úr neyzlu áfengis með því að hækka verð á þessum drykkjum. Og enn athygl- isverðara ef hægt er að sýna fram á að beint sam- hengi sé á milli áfengisdrykkju og ofbeldisverka. Fátt sýnir betur tvískinnung í samfélögum sem telja sig þróuð og þroskuð en að sum vímuefni eru bönnuð en önnur gerð að tekjulind fyrir samfélagið í heild og jafnvel hampað sem menningarlegu fyr- irbæri. Áfengi er böl, þótt það sé meira böl fyrir suma en aðra. Einn þeirra þjóðfélagshópa sem verða illa fyrir barðinu á því böli, sem fylgir áfengi eru börn alkóhól- ista. Og þau eru mörg, bæði á barns- og unglingsaldri en líka á fullorðinsaldri. Sá sem hefur alizt upp í umhverfi sem þrúgað var af ofneyzlu áfengis ber þess merki alla ævi og skil- ar þeim áhrifum frá sér til næstu kynslóðar. Fyrir rúmum tveimur vikum gengu börn alkóhólista á fund tveggja ráðherra, Eyglóar Harðardóttur og Kristjáns Þórs Júlíussonar og sögðu: „Við erum ekki vandamálið en við glímum við það.“ Þetta eru orð að sönnu. Þau glíma við það alla ævi. Hópurinn sem gekk á fund ráðherranna tveggja var sérfræðihópur umboðsmanns barna, Margrétar Maríu Sigurðardóttur. Um hópinn segir á heimasíðu um- boðsmanns barna: „Ofneyzla áfengis og vímuefna er vandamál, sem snertir líf margra barna. Áætlað er að það séu yfir 20.000 börn á Íslandi, sem alast upp við alkóhólisma, þ.e. búa með eða eiga að minnsta kosti einn náinn fjölskyldumeðlim sem er alkóhólisti. Oft ríkir mikil þöggun um neyzlu innan veggja heimilisins og eru börn alkóhólista því oft falinn hópur. Þessi börn upplifa gjarnan mikla skömm og halda að þau ein búi við slíkt vandamál. Umboðsmaður barna taldi mikilvægt að ná fram röddum barna sem búa við áfengis- og vímuefnavanda og leitaði því eftir samstarfi við SÁÁ. Komið var á fót sérfræðihópi barna, sem öll eiga það sameiginlegt að eiga foreldri sem glímir við alkóhólisma. Vinna hóps- ins hefur staðið yfir í nokkra mánuði og höfðu börnin margt að segja sem þau vildu koma á framfæri. Því var ákveðið að gefa út skilaboð barna alkóhólista ann- ars vegar til fjölskyldu og hins vegar til fagfólks.“ Þetta framtak er til mikillar fyrirmyndar hjá um- boðsmanni barna og SÁÁ en þau samtök hafa unnið algert þrekvirki í áfengismálum þjóðarinnar og með þeim hætti að þau verðskulda viðurkenningu í því formi að rekstrargrundvöllur þeirra verði tryggður til langrar framtíðar svo að þau þurfi ekki að berjast fyrir fjárhagslegu lífi sínu á nokkurra ára fresti. En hvernig á að ná til barna, sem standa frammi fyrir þessum vandamálum? Það er ekki auðvelt. Þau tjá sig ekki um alkóhólisma föður eða móður – og sú þögn stendur kannski alla ævi. Gunnar Helgason, rit- höfundur og leikari, hefur farið athyglisverða leið til þess. Fyrir skömmu sagði Fréttablaðið frá samstarfi hans og Guðmundar Ragnars Einarssonar, sem er barn alkóhólista. Gunnar Helgason hefur skrifað barnabækur, þar sem þetta vandamál kemur við sögu og byggir á lífsreynslu Guðmundar Ragnars. Þessi aðferð þeirra félaga til þess að ná til barna alkóhól- ista er líkleg til að skila árangri og spurning hvort hægt er að beita henni gagnvart öðrum hópum barna svo sem börnum, sem eiga geð- sjúkt foreldri, foreldri í fangelsi eða foreldri með krabbamein. Önnur hugsanleg leið til þess að ná til barna, sem þjást vegna vandamála af þessu tagi heima fyrir er með milligöngu brúðu- leikhússins. Hér hefur fjöl- skrúðug brúðuleikhússtarfsemi náð að festa rætur. Er hugs- anlegt að brúðuleikhús sé vettvangur sem hægt sé að nota til þess að útskýra þessi vandamál fyrir börnum? Í frétt sem birtist á netútgáfu Morgunblaðsins, mbl.is, um fyrrnefnt framtak umboðsmanns barna segir m.a.: „Þá ber að hafa í huga að börn alkóhólista eru sérfræðingar í eigin aðstæðum og geta ein deilt upplifun sinni á aðstæðum sínum.“ Þetta er rétt. Áfengi er böl. Kannski var það enn þá meira böl fyrir hundrað árum en það er nú. Þegar saga aldamótakyn- slóðarinnar á þeim tíma er lesin verður ljóst að sumir af helztu forystumönnum þjóðarinnar þá áttu við mik- inn áfengisvanda að stríða. Áfengisneyzla hefur þá verið stórfellt þjóðfélagslegt vandamál. Það er skýr- ingin á því hvað Góðtemplarareglan var öflug á þeim tíma og var mikill þáttakandi í samfélagsstarfi. Það voru t.d. ófáir meðlimir þeirrar reglu sem komu að stofnun Leikfélags Reykjavíkur. Það er mikil vinna lögð í að hjálpa fólki sem á um sárt að binda vegna ofneyzlu áfengis og aðstand- endum þeirra. En kannski er kominn tími á að efla starf gegn áfengisneyslunni sjálfri, þeirri neyzlu, sem liggur eins og þungt farg á miklum fjölda fjölskyldna í þessu landi eins og víða annars staðar. Það hefur mikill árangur náðst í að draga úr tób- aksneyzlu. Við þurfum að ná sambærilegum árangri við að draga úr áfengisneyzlu. Á mínum mennta- skólaárum var gert grín að starfsemi bindindisfélaga og kannski er það gert enn. En ofneyzla áfengis er ekkert grín eins og alltof margir hafa orðið að reyna. Þau glíma við vandamálið alla ævi Framtak Gunnars Helgason- ar og Guðmundar Ragnars Einarssonar vekur athygli. En hvað um brúðuleikhús? Af innlendum vettvangi … Styrmir Gunnarsson styrmir@styrmir.is Ég vék fyrir nokkru af sérstökutilefni að frægri boðsferð sjö íslenskra menntamanna til Ráð- stjórnarríkjanna 1956, þar á meðal Steins Steinars og Agnars Þórð- arsonar. Nú hefur Una Margrét Jónsdóttir, dóttir Jóns Óskars skálds, sem einnig var í ferðinni, skrifað mér smápistil, sem ég fékk að birta úr. Hún rifjar upp, að hinir fimm boðsgestirnir voru auk föður hennar Leifur Þórarinsson tónskáld, Jón Bjarnason blaða- maður, Ísleifur Högnason fram- kvæmdastjóri og Hallgrímur Jón- asson kennari. Síðan vitnar hún í ummæli mín: „En einnig er það umhugsunarefni að flestir hinna boðsgestanna fimm í sendinefnd- inni þögðu ýmist þunnu hljóði eða héldu áfram að lofsyngja ráð- stjórnina.“ Una Margrét segir síðan í bréfi sínu: „Mér finnst undarlegt, að þú skulir ekki nefna það einu orði, að þriðji rithöfundurinn í nefndinni, Jón Óskar, faðir minn, gagnrýndi Sovétríkin einnig. Meðal annars kemur fram gagnrýni á sovéskt menningarlíf í greininni „Í heim- sókn hjá Ilja Erenbúrg“ í 3. hefti Birtings 1956. Hann fer þó sér- staklega hörðum orðum um Sov- étríkin í 4. hefti Birtings sama ár, en þar skrifar hann ritstjórn- argrein um uppreisnina í Ung- verjalandi og segir meðal annars: „Nú hefur komið í ljós, að í ríki því sem kallað hefur verið ríki sósíalismans, hefur þróast við- bjóðsleg spilling meðal ráða- manna, þeir hafa tekið að keppa við auðvaldssinna og fasista í rétt- armorðum, hneppt list og menn- ingu í fjötra, blekkt og logið, en einblínt á það að nota hagkerfi sósíalismans til að gera Sovétríkin að einu af mestu iðnveldum heims. Enginn heiðarlegur maður getur aðhyllst þess konar sósíalisma.“ Loks gagnrýndi hann Sovétríkin harðlega í bók sinni Páfinn situr enn í Róm, sem hann lauk við 1963, en kom út 1964. Þessi gagn- rýni hans á Sovétríkin hafði mikil áhrif á líf hans og feril, og því þykir mér slæmt ef látið er að því liggja að hann hafi verið einn af þeim sem þögðu um ástandið í Sovétríkjunum. Sérstaklega þætti mér miður vegna yngri kynslóða, ef slíkur misskilningur kæmist á loft.“ Una Margrét hefur rétt fyrir sér, en ástæðan var ekki sú, að ég hefði gleymt Jóni Óskari, heldur ætlaði að geyma mér að ræða um viðskilnað skáldsins við sósíal- ismann, sem varð allsögulegur. Það skal ég gera í næsta pistli. Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar Hannes H. Gissurarson hannesgi@hi.is Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð Athugasemd frá dóttur Jóns Óskars Vagnhöfða 11, 110 Reykjavík | S. 577-5177 | linuborun@linuborun.is | www.linuborun.is Af hverju grafa þegar hægt er að bora? Reynsla - þekking - við komum og metum Við notum stýranlegan jarðbor sem borar undir götur, hús, ár og vötn. Umhverfisvænt - ekkert jarðrask• Meira öryggi á svæðinu• Sparar bæði tíma og peninga.• Borum fyrir nýjum síma-, vatns-, rafmagns- og ljósleiðaralögnum.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.