Morgunblaðið - Sunnudagur - 05.10.2014, Blaðsíða 46

46 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5.10. 2014
S
é maður sagður dýravinur fær hann
oftast prik. Kannski er það vegna
sameiginlegs samviskubits manna.
En það gæti verið af öðrum ástæðum.
Margir telja að samúð með málleys-
ingjum sé gleggri gæðastimpill en
margt annað sem fært er til tekna.
Herra jarðarinnar hefur fyrir löngu náð að undir-
oka allar aðrar dýrategundir enda gengið fast fram,
harðhentur og óvæginn.
Grimmasta rándýrið?
Snillingsmennið David Attenborough, náttúruvís-
indamaður og flinkur fjölmiðlari, telur að mannkynið
sé þegar orðið helmingi fjölmennara en það megi
vera, eigi hinar dýrategundirnar að eiga von í tilver-
unni. Auðvitað hefur Attenborough ekki lagt til að úr
þessu verði bætt, þótt hann láti eftir sér að benda á
þessa afleiðingu fjölgunar mannkyns.
Sífellt er gengið á það pláss sem dýr hafa til
„frjálsra lífshátta“. Því hefur verið reynt að marka
slík svæði, friða og girða af. Vel er þó í lagt að kalla
slíka reiti frjálsa náttúru. Ekki skal þó gera lítið úr
þeirri viðleitni. Það er vissulega betra en ekkert. Ein-
hver líkti þessu við mismunandi fangelsi. Annars veg-
ar hin lokuðu og hins vegar hin opnu. Þau síðar-
nefndu eru mun mildari en hin, en bæði eru eftir sem
áður fangelsi. Því megi kalla þessi svæði opna dýra-
garða. Sífellt stærri landsvæði eru tekin undir vegi,
flugvelli, byggðir og ræktað land og mannkynið sýg-
ur til sín sífellt stærri skerf af vatni jarðarinnar.
Mannkynið kemst ekki af nýti það ekki aðrar dýra-
tegundir sér til matar.
Framan af voru veiðimennirnir svo fáir að þeir
gerðu ekki strandhögg og búnaður þeirra frum-
stæður. Sumar dýrategundir höfðu lengi vel í fullu
tré við veiðimanninn. En allt hefur það breyst. Veiði í
hinum gamla skilningi orðsins á aðeins við um sport-
þátt dýranytjanna. Skipulagður búskapur sér um það
sem máli skiptir. Þótt enn sé þannig talað um veiði
þegar fjallað er um hefðbundna sókn Íslendinga eftir
sjávarafla þá dregur sú starfsemi sífellt meiri dám af
búskapnum uppi á landi.
Tæknibúnaður og öflug skip þýða að menn geta
veitt það sem þeir vilja og nánast í öllum veðrum. Því
verða menn sjálfir að setja sér takmörk.
Leitast er við að ákveða magn þess sem veitt er eft-
ir reglum sem styðjast við vísindalega ráðgjöf.
Stærðir einstakra stofna eru allvel þekktar og hversu
fast megi sækja í þá svo það standist kröfur um sjálf-
bærni.
Flestir viðurkenna, að það kerfi sem Íslendingar
styðjast við og þær aðferðir sem þeir beita hafa gefist
betur en ýmsum öðrum hefur tekist að gera. Allgóð
sátt er á milli þeirra sem sækja sjóinn annars vegar
og vísindamanna hins vegar um hversu mikið sé
óhætt að veiða í hverju tilviki. Þjóðarhagsmunir og
hagsmunir þeirra sem hafa atvinnu af sjávarútvegi
fara auðvitað saman. En hvernig fer nýting með
dýravernd og vináttu dýra og manna?
Þeir sem hafa fengið nasasjón af störfum bænda,
jafnvel þótt í smáu sé, eins og gafst þegar krakkar úr
þéttbýli fengu að sinna sveitastörfum á sumrum (sem
er því miður að hverfa) skynjuðu fljótt að nýting
skepna breytir engu um það að í langflestum tilvikum
fara þar dýravinir. Sveitafólkið hefur um aldir skynj-
að dýrin sem einstaklinga. Lengst af var mörgum
þeirra, jafnvel flestum eða öllum, gefið nafn.
Eftir því sem sem maðurinn fjarlægist upprunann
sýnist honum allar skjátur vera eins, jafnvel kýr og
hross. Einstaklingseinkennin sem sjást við nána um-
gengni ýta undir dýravininn í manninum. Þetta sést
glöggt þegar horft er til hafsins. Það vekur sennilega
ekki mikla samúð að sjá tugi tonna af síld eða makríl
sprikla í trolli. En um hvali gegnir öðru máli. Hver
hvalur er veiddur með „persónulegum“ hætti. Það
verður mörgum ofraun. Fólkið í stórborgunum er-
lendis telur það ekki breyta miklu þótt sagt sé með
réttu að Íslendingar stundi sínar hvalveiðar af gætni.
Skutull í blóðidrifnum hval á sjónvarpsskjá lokar
hlustunum. Rök um að alfriðun hvala geti raskað
jafnvægi annarra stofna í hafinu ná ekki máli í slíkum
hópum. Engin samúð ríkir með þeim smádýrum sem
hvalurinn leggur sér til munns. Rökin, sem stefnt er
gegn slíku tali, eru þau, að hvalir séu með greindustu
dýrum jarðar, þeir eigi sitt tungumál og ríkt sálarlíf.
Þúsundir manna hafa „ættleitt“ hvali og hvalavernd-
unarmenn eiga greiða leið að pyngju fólks víða um
heim. Og vissulega eru hvalir tignarleg dýr sem verð-
skulda aðdáun.
Og fráleitt væri að gera lítið úr árangri þeirra sem
barist hafa gegn ofveiði hvala, þótt þeir sömu láti ekki
numið staðar þar. Veiðiaðferðunum hefur einnig ver-
ið breytt til bóta vegna gagnrýni. Það hefur sýnt sig
að allir þurfa aðhald, einnig þeir sem nýta dýr til við-
gangs mannkynsins. Maðurinn hefur tekið sér allan
rétt gagnvart dýrunum og ekki verður séð að þar
verði aftur snúið. En þessum freka rétti fylgja einnig
ríkar skyldur. Meðferð á öllum stigum verður að upp-
fylla meira en lágmarksskilyrði. Neytendur eru að-
ilar að öllu ferlinu og eiga að veita aðhald og þá ekki
aðeins það sem snýr að verðinu út úr búð.
Sigursælir sérvitringar
Fyrir aðeins fáeinum áratugum höfðu ekki margir
trú á skógrækt í þessu landi. Margir höfðu reynt fyrir
sér á smábleðlum af virðingarverðri þrjósku og van-
efnum og iðulega orðið fyrir vonbrigðum. Sumir litu á
Reykjavíkurbréf 03.10.14