Fréttablaðið - 07.02.2013, Blaðsíða 24

7. febrúar 2013 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 24
Í umræðu um stjórnar-
skrárfrumvarpið er því
iðulega haldið fram að
rannsóknir sýni að hætta
geti verið á meiri spill-
ingu með auknu vægi
persónukjörs. Þetta
endur speglast m.a. í
Kögunarhóls pistli hér
í blaðinu 26. janúar sl.
undir þeirri afdráttar-
lausu millifyrirsögn
„Meiri spilling“.
Eru þetta einhlítar
niðurstöður og traustar
rannsóknir? Að mati undirritaðs
er svarið nei. Þvert á móti benda
vandaðar rannsóknir fremur
til þess að þar sem er persónu-
kjör sé spilling minni en ella,
þvert á fullyrðingar hér innan-
lands. Þetta er rökstutt í erindi
til stjórnskipunar- og eftirlits-
nefndar Alþingis sem finna má
á vefsíðunni http://thorkellhelga-
son.is/?p=1844 en niðurstaðan er
reifuð í þessari blaðagrein.
Hæpin tölfræði
Í fræðimannaumræðunni er
einkum vísað í grein eftir
stjórnmálafræðingana Eric C.C.
Chang og Miriam A. Golden
með heitinu „Electoral Systems,
District Magnitude and Corrup-
tion“ til sönnunar fullyrðing-
unni um samhengi persónukjörs.
Í upphafi greinarinnar viður-
kenna höfundar að vísu að
fyrri rannsóknir hafi bent til
þess að þessu sé öfugt farið, að
saman fari spilling og raðaðir
listar, þ.e.a.s. án persónukjörs.
En umrædda fræðimenn fýsir
að komast að hinu gagnstæða,
þ.e.a.s. að þeirri niðurstöðu sem
hampað er hérlendis. Til þess
beita þeir tölfræði á safn rúm-
lega fjörutíu meintra lýðræðis-
ríkja. Mælikvarði á spillingu
sem þeir nota er frá samtökun-
um Transparency International.
Hann er ekki einskorðaður við
spillingu í stjórnmálum einum
heldur líka og ekki síður í við-
skiptalífinu, en skárri alþjóð-
legan mælikvarða finna þeir
ekki. Því má skjóta inn í að spill-
ing á Íslandi var á þessum sama
mælikvarða talin ein hin
minnsta í heimi allt fram
að hruni, á góðu árunum
svokölluðu!
Tölfræðin hjá Chang
og Golden er bág-
borin enda eru örfá til-
felli í hverjum hópi
umræddra ríkja þegar
búið er að skipta þeim
eftir stigi persónukjörs
og flokka síðan eftir
kjördæmastærð. En sé
greinin engu að síður
tekin alvarlega getur
hún engan veginn talist sönnun
þeirrar fullyrðingar að persónu-
kjör bjóði upp á spillingu. Niður-
staðan er öndverð: Að það sé
minni spilling þar sem saman
fer persónukjör en þar sem list-
ar eru raðaðir og lítt breytan-
legir, a.m.k. svo lengi sem kjör-
dæmi eru skaplegrar stærðar.
Bitastæðari fræðimennska
Sænski hagfræðinginn Torsten
Persson og ítalskur kollegi hans,
Guido Tabellini, hafa gert mun
vandaðri greiningu á fyrirbær-
inu spilling og persónukjör en
fyrrgreindir Cheng og Golden.
Þetta kemur fram í bók þeirra
The Economic Effects of Con-
stitutions (MIT-Press, 2005).
Hagfræðingarnir hafa fleiri ríki
undir og gera ítarlegri greinar-
mun á ríkjunum eftir lýðræðis-
legum þroska þeirra.
Þeir Persson og Tabellini kom-
ast að þeirri meginniðurstöðu
að þar sem kjósendur velja ein-
staklinga sé spilling minni en
þar sem þeir merkja við lokaða
flokkslista. Þeir tala meira að
segja um fimmtungi minni spill-
ingu þar sem allir þingmenn eru
valdir persónukjöri í saman-
burði við hinar öfgarnar, allir
valdir af lokuðum listum. Þor-
valdur Gylfason fer ítarlega yfir
niðurstöður Perssons og Tabell-
inis í nýlegu Dv-bloggi.
Persónukjör í hófi
Upprunalegar tillögur stjórn-
lagaráðs um persónukjör fela
í sér að allir listar skuli vera
óraðaðir í raun, þ.e.a.s. alfarið
persónukjör. Þetta hefur sætt
gagnrýni fyrir það að of langt
sé gengið. Nú hefur meirihluti
stjórnskipunar- og eftirlits-
nefndar Alþingis brugðist við
og lagt til að farið verði hægar
í sakirnar. Meginbreyting
nefndar innar er sú að flokkarnir
geti sjálfir ákveðið hvort listar
þeirra teljist raðaðir eða órað-
aðir. Þannig geta flokkar sem
vilja treysta á eigin prófkjör
haldið sig við raðaða lista um
leið og aðrir flokkar kunna að
leyfa kjósendum sínum að velja
frambjóðendur af hlaðborði í
kjörklefanum. Svipað valfrelsi
hefur verið í Danmörku í rúman
aldarfjórðung. Fyrst voru flestir
listar raðaðir en nú hefur þetta
snúist við. Breytingartillagan
ætti að geta orðið til sátta og
ber að fagna henni þó ekki væri
nema af þeirri ástæðu.
Hver dæmir?
Umsagnir fræðimanna geta
vissulega leitt til endurbóta á
stjórnarskrárfrumvarpinu. En
fræðimenn mega ekki vera með
einhliða hræðsluáróður þar sem
máli virðist í sumum tilvikum
mjög vera hallað.
Allt orkar tvímælis þá er
gert er, líka það að innleiða
virkt persónukjör. En hverjir
eru þess umkomnir að segja
hvað sé þjóðinni fyrir bestu?
Eru það fræðimenn eða fólkið
sjálft og kjörnir fulltrúar þess?
Er það fræðimanna að hafa vit
fyrir 78% íslenskra kjósenda,
þeim sem tóku afstöðu í þjóðar-
atkvæðagreiðslunni 20. október
sl. og lýstu yfir stuðningi við þá
nýbreytni að fá að velja sér þing-
menn við kjörborðið?
Leiðir persónukjör
til spillingar?
Forseti ÍSÍ segir á vefsíðu
Vísis 14. janúar að lyfja-
eftirlit hér sé í góðum
höndum, sem svar við
grein minni í Frétta-
blaðinu sama dag. Ég
er því ósammála og hef
litla trú á lyfjaeftirliti
sem möglunarlaust hlýðir
afskiptasamri forystu.
L a nce A r mstrong
hefur nú viðurkennt lang-
varandi lyfja misnotkun.
Alþjóðahjólreiðasambandinu
hefur verið hótað brottvísun frá
Ólympíuleikum ef grunur um
stuðning sambandsins við hann
sannast. Íþrótta- og Ólympíu-
nefnd Íslands gæti verið í sömu
hættu. Árið 2001 benti ég á íhlut-
un forystu ÍSÍ í lyfjamál og brot
á alþjóðareglum. Ég veit ekki um
endurbætur og tel sjálfsagt að
rifja upp.
Lyf eru sett á bannlista þegar
þau hafa verið misnotuð til að
auka árangur í keppni. Flest þessi
lyf getur þurft að nota í lækn-
ingaskyni. Á listanum eru m.a.
hjartalyf og insúlín. Undanþágu
er hægt að fá til notkunar lyfja,
jafnvel testósteróns og amfeta-
míns, ef ítarlegar upplýsingar
um sjúkdóm eru settar fram í
umsókn og teknar til greina af
viðkomandi læknanefnd. Astma-
lyf voru sett á listann 1993 en allt
að 80% íþróttamanna á Ólympíu-
leikum þóttust þurfa þau, sem er
ekki trúlegt.
Í febrúar árið 2001 fannst
hér astmalyf í sýni einstaklings
sem við sýnistöku hafði neitað
töku allra lyfja og ekki beðið um
undan þágu. Við þessu var tveggja
ára keppnisbann eins og á öðrum
lyfjum en ákvæði um astmalyf
voru sérstaklega FEITLETRUÐ
í reglum Alþjóðasérsambandsins.
Áfrýjun árangurslaus
Á þeim tíma (en ekki lengur) var
hægt að fá mildun dóms ef sann-
færandi gögn væru síðar lögð
fram, en það var aldrei án refs-
ingar. Samvinna náðist ekki og
því kært til Lyfjadómstóls. Eftir
álit bæði þáv. og núv. forseta ÍSÍ,
sem og fleiri, var sýknað og áfrýj-
un varð árangurslaus. Þetta fyllti
mælinn í endurteknum afskiptum
og undirritaður taldi sig knúinn
til afsagnar með bréfi til íþrótta-
hreyfingarinnar dags. 11. júlí
2001 með ítarlegum skýringum.
Síðar sagði annar reynslumikill
nefndarmaður af sér. Þetta varð
frétt og varaforseti hóf blaðaskrif
og ásakaði mig um vanþekkingu.
Í afsögn minni benti ég á hvern-
ig þáverandi forseti (og fl.) bland-
aði sér í fyrsta sinn í lyfjadóms-
mál. Hann hafnar því í grein í
Mbl. 14. ágúst 2001. Óbein viður-
kenning kemur hins vegar fram
í 3. málsgrein bókunar hans á
fundi framkvæmdastjórnar 16.
ágúst 2001. Þar segir að hann
hafi í „almennum umræðum“
leyft sér að hafa skoðun á því „að
gera þurfi greinarmun í kröfu-
gerð og viðurlögum, þegar um er
að ræða annars vegar íþróttafólk
sem staðið er að því að neyta lyfja,
beinlínis til að bæta árangur sinn
með óheiðarlegum hætti, eða hins
vegar þegar um er ræða íþrótta-
mann eða konu, sem tekur lyf eins
og astmalyf vegna sjúkdóms að
læknisráði.“ Þetta ítrekaði hann
hátt og skýrt. Tveir stjórnar-
menn tóku undir. Stjórnarmaður
hefur viðurkennt að það hafi verið
„hiti“ í umræðum. Sá hiti barst til
Heilbrigðisráðs og nefndarmaður
man vel þrýsting til að ákæra ekki
sem þýddi þöggun sem nokkrir
nefndar menn vildu hlýða. Samt
var kært, en undrun allra var
mikil þegar dómstóllinn sýknaði.
Í 6. málsgrein fyrrnefndrar
bókunar þáv. forseta kemur fram
að hann hafi ætlað sér einum sam-
kvæmt „samkomulagi“ að tjá sig
um niðurstöðu dómsins. Viðbrögð
hans koma vel fram þegar ég upp-
lýsti að ég yrði við ósk frétta-
manns um viðtal.
Sannleiksástin víkur
Í fundargerð framkvæmda-
stjórnar 16. maí 2001 undir for-
ystu þáverandi varaforseta
kemur fram að ég sé óánægður
með dóma í fjórum málum og
segi frá áfrýjunar möguleikum.
Kemur fram að eðlilegt sé að hafa
þá „samráð“ við forystu ÍSÍ. Í
reglum Heilbrigðisráðs var skýrt
tekið fram að það gæti áfrýjað
sem var gert. Í fundargerð 21.
júní er bókað að forseti harmi að
ekki hafi verið haft samráð við
forystu ÍSÍ eins og „samþykkt“
hafi verið! Vilja þáverandi forseti
og skýra betur „enga íhlutun“?
Þáttur þáv. formanns viðkom-
andi sérsambands og núverandi
formanns ÍSÍ hefur ekki áður
verið skýrt settur fram en hann
lýsti strax óánægju þegar honum
var skýrt frá þremur málum
skjólstæðinga sinna en sérstak-
lega aðalmálinu en afstaða hans
til lyfjaeftirlits var þekkt frá
1999.
Í grein í Mbl. 20. apríl 2002
heldur Lyfjadómstóll ÍSÍ því
fram að aðeins undirritaður og
talsmenn ákærðu hafi haft áhrif
á störf eða niðurstöðu dóms-
ins. Þar víkur sannleiksástin.
Eins og ég segi í grein í Mbl. 23.
apríl 2002: „Í upphafi dómhalds-
ins leyfði dómforseti lögfræð-
ingi að ávarpa réttinn þó sá ætti
ekki aðild að málinu.“ Þetta var
þrumuræða núverandi forseta ÍSÍ
gegn ákæru.
Stjórnvöld eru endanlega ábyrg
fyrir lyfjafræðslu og eftirliti
innan síns lands. Stjórnvöld hér
veita nú um 12 milljónir árlega til
ÍSÍ til lyfjaeftirlits og fræðslu þ.e.
um 140 milljónir frá ofannefndum
tíma. Tímabært hlýtur að vera
að grannskoða starfið og athuga
hversu mörg mál hafa verið þögg-
uð niður eða dómum hagrætt í
samræmi við „vel heppnaða“ fyrri
starfshætti.
Ég hélt áfram starfi í Lækna-
nefnd Alþjóðafrjálsíþróttasam-
bandsins og fjallaði m.a. um
hundruð undanþágubeiðna. Mér
var falið að skrifa bókarkafla og
tímaritsgrein um lyfjamál. Þess-
ari vanþekkingu minni var síðar
dreift til 212 aðildarlanda sam-
bandsins. Fv. varaforseti á mikið
verk fyrir höndum að leiðrétta.
Höfundur er sérfræðingur
í lyflækningum,
fv. varastjórnarmaður ÍSÍ,
fv. formaður
Lyfjaeftirlitsnefndar ÍSÍ,
fv. formaður Laganefndar ÍSÍ,
fv. formaður Læknaráðs
Ólympíunefndar Íslands,
fv. formaður Heilbrigðisráðs
Íþrótta- og Ólympíusambands
Íslands.
Lance Armstrong
og ÍSÍ
NÝ STJÓRNAR-
SKRÁ
Þorkell
Helgason
fv. fulltrúi í stjórn-
lagaráði
➜ Allt orkar tvímælis þá er
gert er, líka það að innleiða
virkt persónukjör. En hverjir
eru þess umkomnir að segja
hvað sé þjóðinni fyrir bestu?
Eru það fræðimenn eða
fólkið sjálft og kjörnir full-
trúar þess?
LYFJAEFTIRLIT
Birgir
Guðjónsson
læknir
➜ Tímabært hlýtur
að vera að grann-
skoða starfi ð og
athuga hversu mörg
mál hafa verið þögg-
uð niður eða dómum
hagrætt í samræmi
við „vel heppnaða“
fyrri starfshætti.
Save the Children á Íslandi