Fréttablaðið - 09.02.2013, Blaðsíða 24

9. febrúar 2013 LAUGARDAGUR| HELGIN | 24
Þrír sprautufíklar segja sögu sína
Um fimmtíu sprautu-fíklar nýta sér reglu-lega nálaskipta-þjónustu sjúkrabílsins Frú Ragnheiðar. Síð-ustu þrjú ár hafa 262
fíkniefnaneytendur leitað til þeirra
sjálfboðaliða sem starfa í bílnum,
fengið þar hreinar nálar, klúta og
nálabox en einnig aðhlynningu,
spjall og ráðleggingar.
Verkefnið er rekið af
Reykjavíkur deild Rauða krossins
með það að markmiði að minnka
skaðann sem hlýst af alvarlegri
fíkniefnaneyslu í samfélaginu.
Hugtakið skaðaminnkun hefur enn
ekki mikið verið rætt innan hins
opinbera heilbrigðiskerfis hér á
landi en það er komið mun lengra
víða erlendis. Frú Ragnheiður er
fyrsta yfirlýsta skaðaminnkunar-
verkefnið á Íslandi. Hún keyrir á
milli Hlemms, Granda og Gisti-
skýlisins fimm kvöld í viku og
veitir fíklum þjónustu.
Langflestir í ritalíni
Nær allir sem nýta sér þjónustu
Frú Ragnheiðar koma þangað í
þeim tilgangi að fá nýjar spraut-
ur og sprautunálar. Langstærsti
kúnnahópur bílsins sprautar sig
með ritalíni en einnig er nokkuð
um amfetamín, morfín og kóka-
ín. Ritalín hefur svipaða örvandi
virkni og amfetamín en víman
varir stutt svo margir sprauta
því í æð oft á dag. Dæmi eru um
að langt leiddir fíklar sprauti sig
með rítalíni allt að tíu til tuttugu
sinnum á degi hverjum þegar fjár-
hagur og heilsa leyfir.
Svala Jóhannsdóttir hefur
starfað fyrir Rauða krossinn um
árabil og segir bráðnauðsynlegt
að innleiða skaðaminnkun sem
hugmyndafræði frekar inn í sam-
félagið.
„Þetta er svo brýnt fyrir hópinn
sem er hvað verst staddur og sá
hópur er einfaldlega mjög stór,“
segir hún. „Samfélagið segir okkur
að allir eigi að vera edrú en fólk
verður að átta sig á því að það er
óraunhæf krafa. Vímuefnaneysla
hefur fylgt manninum frá upphafi
og mun sennilega alltaf gera það.
Sumir hafa verið í neyslu marga
áratugi og vilja bara ekki hætta.
Og það verður að virða það líka.“
Lokað augum fyrir staðreyndum
Ísabella Björnsdóttir starfar einnig
sem sjálfboðaliði með Frú Ragn-
heiði. Hún hefur nýlokið MA-námi í
félagsráðgjöf þar sem hún skrifaði
lokaritgerð um skaða minnkun.
„Sumum finnst hræðilegt að láta
fólk fá sprautur og gagnrýna þetta
fyrirkomulag. En þetta verður allt
öðruvísi þegar þú ert í kominn
návígi við fíkla sem eru á þessum
stað. Svo er auðvitað augunum enn
lokað fyrir því að það séu raun-
verulega til sprautufíklar í sam-
félaginu,“ segir hún.
Svala tekur undir þetta og segir
úrræðin vera til staðar þó það
vanti heildræna stefnu á skaða-
minnkun.
Efnin aldrei tekin af konunum
„Það er til að mynda bannað að
nota efni innanhúss í Konukoti sem
getur gert þeim sem eru háðar
morfíni mjög erfitt fyrir. Konur-
nar fara út, fárveikar, um leið og
þær vakna og standa í kuldanum
á meðan þær fá sér. Neyslurými
gæti minnkað skaðann af því,
sem og mörgu öðru,“ segir hún,
en bætir við að nálaskiptaþjón-
usta sé í Konukoti og það hafi skipt
sköpum þegar því var komið á.
Efnin eru aldrei tekin af konunum
þegar þær koma inn, heldur eru
þau geymd á meðan þær dvelja
innandyra. „Efnin eru aldrei tekin
því það er ekki einu sinni hægt að
ímynda sér hvað þessar konur hafa
stundum þurft að ganga í gegnum
til að ná í þau,“ segir Svala.
Áfengisfráhvörfin eru verst
Að sögn Ísabellu og Svölu eru
slæm áfengisfráhvörf verri en frá-
hvörf af ólöglegum fíkniefnum.
„Öll fráhvörf eru mjög slæm en
áfengisfráhvörfin eru langverst.
Þau eru einu fráhvörfin sem geta
leitt fólk til dauða ein og sér,“ segir
Svala. Ísabella tekur undir það
og konurnar tvær telja að íslensk
heilbrigðisyfirvöld ættu að taka
starfsemi erlendra landa sér til
fyrirmyndar í þeim efnum. „Það
getur verið óhugnanlegt að vera
með konur í áfengisfráhvörfum.
Þær vakna um morguninn og byrja
strax að skjálfa en oft þurfa þær
bara að fá nokkra sopa og þá jafn-
ast þær út,“ segir Ísabella. „Þá
geta þær farið að hugsa um sig,
kannski fengið sér að borða, þrifið
sig, lesið blaðið og því um líkt,“
bætir Svala við. Þannig sé verið að
vinna með mikla áfengissjúklinga
víða erlendis og segja konurnar
slíka starfsemi vanta hér á landi.
Aðstoða ekki við neysluna
Svala og Ísabella hafa aldrei hjálp-
að fíkli að sprauta sig. „Við reyn-
um að leiðbeina fólki um örugga
sprautunotkun. Ein gagnrýnin á
skaðaminnkun er sú hugmynd að
svona þjónusta komi í veg fyrir
bindindi. En það er akkúrat ekki
þannig. Ef ein staklingurinn vill
aðstoð og stuðning við að ná edrú-
mennsku stendur það alveg 110
prósent til boða. Þetta snýst um að
virða sjálfsákvörðunarrétt fólks,“
segir Svala.
Hún segir að þrátt fyrir aukna
umræðu finni hún enn fyrir mikl-
um fordómum innan kerfisins
sem einkennist af vanþekkingu
á skaðaminnkun sem hugmynda-
fræði. Það sé lítið rætt um fræðin,
bæði innan kerfisins og við not-
endur. Nauðsynlegt sé að losna við
tabúið og hefja samtal um málin.
Hún hefur borið ákveðna spurn-
ingu undir fólk til að freista þess
að láta það skilja skaðaminnkun
betur: „Hvað myndir þú gera ef þú
sæir alkóhólista drekka úr brotnu
glasi?“
SKAÐAMINNKUNARVERKEFNIÐ FRÚ RAGNHEIÐUR
einstaklingar nýttu sér þjón ustu
bílsins í fyrsta sinn árið 2012. Ætla
má að um 40 til 50 sprautu fíklar nýti sér
þjónustu Frú Ragn heiðar reglulega, það er
tvisvar til fj órum sinn um í mánuði.
heimsókna
í bílinn eru
vegna sprautu- og nála -
skipta.
milljónum hefur
verið varið í rekstur
skaða minnkunar verkefnis Rauða
krossins á tímabilinu október 2009
til september 2012.
milljónir hafa
fengist í styrki
utan samtakanna.
milljónir er
heildar -
kostnaður Rauða krossins
við rekstur Frú Ragnheiðar
á þessum þremur árum.
56 85% 15,2 6,5 8,8
760
nálabox
2.000
skeiðar
4.000
smokkar
45.900
sprautudælur
49.000
sprittpúðar
81.000
nálar
2011
2012
SAMTALS 2398 HEIMSÓKNIR, 2011 OG 2012
206 einstaklingar
262 einstaklingar
1048 konur 1345 karlmenn
1042 heimsóknir
1356 heimsóknir
FJÖLDI HEIMSÓKNA Í BÍLINN
ÁHÖLD SEM FRÚ RAGNHEIÐUR HEFUR GEFIÐ
Eva er 34 ára og hefur sprautað sig með rítalíni í æð í mörg ár. Hún
býr ásamt kærasta sínum í smáhýsunum á Granda sem starfrækt
eru á vegum Reykjavíkurborgar. Eva hefur nýtt sér þjónustu Frú
Ragnheiðar fjórum sinnum og ber starfsfólkinu vel söguna.
Eva kemur inn með fullan dall af notuðum sprautum sem starfs-
fólkið tekur á móti. Hún fær nálar og sprautudælur fyrir sig og félaga
sína og fær afhentar um hundrað nálar af þremur stærðum. Hún er
ekki í vafa um hvað hún vill og er afar skýr með stærðir á nálum.
„Ég nota bara rítalín og kannabis. Ég drekk ekki, það gerir mig
alveg ruglaða,“ segir Eva. Hún hefur verið lengi í neyslu og segist
vera dugleg að nota sótthreinsunarklúta áður en hún stingur sig. Það
lærði hún af biturri reynslu.
„Ég var einu sinni í hjólastól í þrjá og hálfan mánuð eftir að hafa
fengið sýkingu í mjaðmarbeinið sem leiddi upp í litla heila. En ég
stakk af burt frá sjúkrahúsinu á endanum og fór upp á Akranes til að
redda mér ritalíni. Ég var með legg í æð af sjúkrahúsinu svo maður
var fljótur að skjóta þessu. En auðvitað var ég í lífshættu.“
Lenti í hjólastól eftir sýkingu í mjaðmabeini
Guðni, 61 árs, kemur upp í bílinn í síðara stoppi
hans við Hlemm. Hann notar amfetamín og byrjar
á því að spyrja viðstadda í léttum tón hvort ein-
hver eigi efni. Hann notar um það bil
gramm af efni á dag, sprautað
í æð, og að hans sögn kostar
amfetamín á bilinu fimm
til tíu þúsund krónur.
Verðið fer eftir gæðum.
Hann segist myndu nota
opinbert neyslurými ef
þörf væri á. Þá þyrfti
hann ekki að standa á
Klambratúni eða við
Sundhöll Reykjavíkur að
sprauta sig í æð. Hann fékk 80
nálar og klúta.
Notar gramm á dag á sjötugsaldri
Sigrún er 41 árs og býr í smáhýsunum á Granda. Hún notar
mest rítalín og áfengi. Þegar hún er spurð af starfsfólki Frú
Ragnheiðar hvað megi bjóða henni svarar hún hlæjandi um
hæl: „Áttu rítalín?“.
Sigrún fær nálar, klúta og dælur og
leiðbeiningar um hvernig öruggast sé að
sprauta sig. „Ég kann það,“ segir hún
ákveðin. Svo lýsir hún aðferðinni
í smáatriðum svo ekki fari
á milli mála að kunnáttan
sé fyrir hendi. Sigrún er
kvödd með tilmælum um
að hún ætti að finna sér
nýjan heimilislækni og er
hvött til að drífa sig í það
sem fyrst.
„Áttu ritalín?“
Virðing fyrir fíklum lífsnauðsyn
Sjúkrabíllinn Frú Ragnheiður er fyrsta skaðaminnkunarverkefnið á landinu. Sjálfboðaliðar sjá alfarið um verkefnið.
Blaðakona slóst í för með bílnum kalt fimmtudagskvöld og kynnti sér starfsemina.
Neyslurými (e. drug consumption rooms) eru staðir þar sem sprautufíklar
geta notað vímuefni í hreinu og áhættulausu umhverfi undir eftirliti
þjálfaðs starfsfólks. Neyslurými eru starfrækt í samstarfi við löggæslu svo
neytendur eru ekki handteknir fyrir neyslu ólöglegra vímuefna, er kemur
fram í MA-ritgerð Ísabellu Björnsdóttur, Skaðaminnkun á Íslandi - viðhorf
og þekking.
„Mér er kunnugt um að þetta hafi tíðkast erlendis um nokkra hríð og ég
hef heyrt mína kollega tala um þetta með ánægju. Þeir segja að þetta hafi
gert lífið einfaldara fyrir alla aðila,“ segir sérfræðingur á smitsjúkdóma-
deild LSH, Magnús Gottfreðsson. Á undanförnum áratugum hafa verið
sett upp yfir 90 neyslurými víðs vegar í Danmörku, Noregi, Sviss, Hollandi,
Þýskalandi, Spáni, Lúxemborg, Kanada og Ástralíu. Svala og Ísabella segja
báðar að slíkt sé bráðnauðsynlegt heilbrigðisúrræði hér á landi og hvetja
yfirvöld til að efna til umræðu um slíka möguleika.
➜ Vilja neyslurými hingað
„Markmið okkar er að þetta fólk haldi lífi og bæti heilsufar sitt. Þannig má
með einföldum og ódýrum úrræðum draga úr skaðsemi fyrir einstakling-
inn, fjölskyldu hans og samfélagið allt,“ segir Þór Gíslason, verkefnastjóri
Frú Ragnheiðar. „Tilgangurinn er að ná til jaðarhópa samfélagsins, svo
sem útigangsfólks, heimilislausra og fíkla, og bjóða þeim skaðaminnkandi
þjónustu og almenna heilsuvernd án fordóma og kvaða.“ Með því er hægt
að draga úr skaðsemi lifnaðarhátta jaðarhópa, eins og sýkingum í sárum
og útbreiðslu lifrarbólgu C og HIV, með því að auðvelda þeim aðgengi
að sárameðferð, hreinum nálum og sprautum og almennri fræðslu um
skaðaminnkun.
Sjúkrabíllinn var tekinn í notkun í febrúar árið 2011 og þá jókst aðsókn
hópsins í þjónustuna til muna. Áður hafði hún verið starfrækt úr hjólhýsi.
➜ Markmiðið að fólk haldi lífi
Hvað myndir þú gera ef
þú sæir alkahólista drekka
úr brotnu glasi?“
Svala Jóhannsdóttir
sjálfboðaliði hjá Frú Ragnheiði