Fréttablaðið - 04.03.2015, Qupperneq 36

| 10 4. mars 2015 | miðvikudagur
Á Íslandi er skyldutryggingakerfi
þar sem öllum vinnandi mönn-
um er gert skylt að leggja hluta
af launum sínum í lífeyrissjóð.
Ákvarðanir um uppbyggingu
slíks kerfis byggjast á mikilli
fyrirhyggju og framsýni. Líf-
eyris sjóðunum er ætlað að leggja
grunninn að betri afkomu á efri
árum auk þess að vera til taks
ef við verðum fyrir áföllum sem
raskað geta fjárhagslegu öryggi
okkar.
Lífeyrissjóðir byggjast upp á
löngum tíma og því skiptir mestu
að ákvarðanir séu teknar með
langtímahagsmuni sjóðfélaga að
leiðarljósi. Einnig skiptir miklu
máli að forsendur, sem lagðar
eru til grundvallar hverju sinni,
standist og séu réttar. Undanfar-
in ár hafa reynst lífeyrissjóðum
afar hagstæð og var raunávöxt-
un samtryggingarsjóða árið 2014
um 7,4%. Ef litið er til síðustu 20
ára er raunávöxtun að jafnaði
4%. Ávöxtun til langs tíma skipt-
ir mestu máli til að tryggja sjóð-
félögum lífeyri.
Lífeyrissjóðunum er gert að
greiða verðtryggðan lífeyri,
enda er það ekki fjöldi króna
sem skiptir mestu máli heldur
að fjárhæðirnar haldi verðgildi
sínu og tryggi ákveðinn kaup-
mátt. Árið 2014 var í þessu til-
liti hagkvæmt lífeyrissjóðunum
þar sem verðbólgan reyndist lág.
Þegar fer saman annars vegar
góð ávöxtun og hins vegar lág
verðbólga aukast eignir meira
en skuldbindingar sjóðanna. Líf-
eyrissjóðir á almennum vinnu-
markaði, sem starfa án ábyrgð-
ar launagreiðenda, eiga nú eignir
fyrir öllum skuldbindingum og er
staða þeirra í jafnvægi en þó mis-
munandi eftir sjóðum.
Gjaldeyrishöftin eru mesta
ógnin sem nú stafar að sjóðun-
um. Höftin draga verulega úr
möguleikum til áhættudreifing-
ar. Innan hafta er erfitt fyrir líf-
eyrissjóði að tryggja kaupmáttar-
öryggi sjóðfélaga þar sem stór
hluti af neyslu landsmanna bygg-
ist á innflutningi. Ýmsar stærðir
í þjóðarbúskapnum benda til þess
að nú sé rétti tíminn til að hefja
afnám gjaldeyrishafta og vonandi
hafa ráðamenn vilja og kjark til
að takast á við það vandasama
verkefni.
Umhverfi lífeyrissjóðanna er
breytingum háð og má þar nefna
að við reynumst lifa lengur en
áætlanir hafa gert ráð fyrir fram
til þessa. Þetta eru að sjálfsögðu
gleðifréttir en lengri lífaldur má
rekja til heilbrigðari lífsmáta og
framfara í læknavísindum. Þessi
jákvæða þróun hefur þó neikvæð
áhrif á tryggingafræðilega stöðu
lífeyrissjóða. Í hvert skipti sem
Félag íslenskra tryggingastærð-
fræðinga birtir nýjar dánar- og
eftirlifendatöflur hefur staða líf-
eyrissjóða versnað af því sjóðirn-
ir þurfa að greiða lífeyri í lengri
tíma en áður var áætlað. Það er
hins vegar mikilvægt fyrir sjóð-
félaga að lífeyrissjóðir byggi rétt-
indaávinnslu sjóðfélaga á réttum
forsendum. Annars skapast vænt-
ingar um lífeyri sem ekki ganga
eftir.
Vegna stöðugrar lengingar
meðalævi undanfarna áratugi
er nú horft til þess að breyta for-
sendum útreikninga á trygginga-
fræðilegri stöðu lífeyrissjóða og
byggja ekki lengur mat á meðal-
ævi til framtíðar á reynslu síð-
ustu ára um lífaldur. Þess í stað
skal reikna meðalævi til framtíð-
ar út frá spá um áframhaldandi
lengingu á meðalævi. Þetta er
krefjandi verkefni sem bíður líf-
eyrissjóðanna en nú er rétti tím-
inn þar sem við eigum hagstætt
ár að baki.
F
réttablaðið greindi frá því fyrir helgi að Bjarni
Bjarnason, forstjóri Orkuveitunnar, hefði fengið
rífl ega launahækkun á síðasta ári og laun hans
væru nú 1,1 milljón hærri en þau voru þegar hann
tók við starfi sínu árið 2011.
Haraldur Flosi Tryggvason, stjórnarformaður
fyrirtækisins, segir eigendastefnu þess hafa breyst. Upphaf-
lega hafi verið gert ráð fyrir að grunnlaun forstjórans fylgdu
úrskurðum kjararáðs um laun forstjóra
Landsvirkjunar. Síðar hafi sú stefna
verið tekin upp að laun stjórnenda OR
standist samanburð við sambærileg laun.
Orkuveita Reykjavíkur sætti illri
meðferð stjórnmálamanna um ára-
tugabil fyrir bankahrun. Eftir hrunið,
þegar margt benti til þess að fyrirtækið
stefndi í greiðsluþrot, voru fengnir fag-
menn til að stýra því inn á rétta braut.
Niðurstaðan varð aðgerðaáætlun sem
var kölluð Planið til þess að sækja 50
milljarða króna á fi mm ára tímabili.
Í Planinu fólst meðal annars fækkun
starfsfólks, lækkun launakostnaðar og
annarra kostnaðarliða starfseminnar,
sala á eignum sem ekki tilheyra kjarna-
starfsemi fyrirtækisins, tekjuaukning
með hækkun gjaldskrár og víkjandi lán
frá eigendum til að koma í veg fyrir sjóðþurrð.
Miklu meiri árangur hefur náðst í því að hagræða en stefnt
var að. Árangurinn hefur verið svo sannfærandi að láns-
hæfi s matsfyrirtækið Fitch Ratings gaf Orkuveitu Reykja-
víkur einkunnina BB- með stöðugum horfum í febrúar. Í
tilkynningu sem birtist á vef Orkuveitunnar sagði að Fitch
Ratings teldi horfur stöðugar einkum í ljósi þess hversu vel
Orkuveitunni gengur að fylgja Planinu eftir.
Með þennan árangur sem liggur fyrir og þá einkunn sem
lánshæfi smatsfyrirtækið gefur Orkuveitunni er kannski
skiljanlegt að stjórn Orkuveitu Reykjavíkur þyki rétt að for-
stjórinn og aðrir lykilstjórnendur njóti þess árangurs með
hærri launum.
Það er þó bersýnilegt að mikill dugur í forstjóra Orkuveit-
unnar og lykilstjórnendum var nauðsynleg forsenda en ekki
nægjanleg til þess að bæta stöðu fyrirtækisins. Það þurftu
fl eiri að spila með þeim. Þegar starfsfólki fyrirtækisins tók að
fækka hefur álag á annað starfsfólk vafalítið aukist. Eiga þeir
starfsmenn sem eftir sátu þá ekki þátt í bættri stöðu fyrir-
tækisins, rétt eins og stjórnendurnir? Og fá þeir starfsmenn
að njóta árangursins með hærri launum eins og lykilstjór-
nendur? Líklegast ekki, því þá færi árangurinn fyrir lítið.
Við þetta bætist að hluti af aðgerðaáætluninni til að bæta
rekstur Orkuveitunnar var að hækka gjöld Orkuveitunnar.
Neytendur áttu því sinn þátt í að greiða úr þeirri fl óknu stöðu
sem Orkuveitan var komin í með því að verja hærra hlutfalli
af ráðstöfunartekjum sínum í greiðslur fyrir afnot af vatni og
rafmagni.
Það má því segja að stjórnendur fyrirtækisins, starfsmenn
og neytendur, sem einnig eru eigendur fyrirtækisins, hafi
tekið höndum saman í því að bjarga fyrirtækinu frá greiðslu-
þrotinu sem það hefði getað lent í. Á tímum þegar mikil
óvissa er uppi í íslensku atvinnulífi vegna lausra kjarasamn-
inga er það þess vegna mikið áhyggjuefni að laun forstjóra
Orkuveitu Reykjavíkur, sem er opinbert fyrirtæki, hækki
um 79 prósent á sama tíma og laun almennt hækka um 24
prósent. Það er hækkun sem er úr öllum takti við það sem
almenningur getur vænst.
Það má segja
að stjórnendur,
starfsmenn og
neytendur hafi
tekið höndum
saman.
Markaðshornið
Jón Hákon Halldórsson
jonhakon@frettabladid.is
Hin hliðin
Heiðrún Lind
Marteinsdóttir
hdl. hjá LEX
Launahækkun forstjóra Orkuveitunnar er algerlega óforsvaranleg:
Úr öllum takti
við almenning
Skoðun
Þórey S. Þórðardóttir
framkvæmdastjóri
Landssamtaka
lífeyrissjóða
Lífeyrissjóðir í fortíð,
nútíð og framtíð
Eldri borgarar biðu í röð eftir nauðsynjum
ERFIÐAR AÐSTÆÐUR Eldri borgarar biðu í röð til þess að fá heitt te og kex í súpueldhúsi á Lenínstorgi í Debaltseve á mánudaginn. Debalt-
seve var hluti Úkraínu en fylgjendur rússneskra aðskilnaðarsinna náðu tökum á borginni þann 18. febrúar. Vatnslaust er í borginni og mjög
lítið rafmagn. Hjálparstarfsfólk reynir hvað það getur til þess að koma þurfandi til bjargar. NORDICPHOTOS/AFP
Dómur Hæstaréttar í Al-Thani málinu
er allrar athygli verður. Þrátt fyrir að
hinni efnislegu niðurstöðu verði ekki
breytt, er nauðsynlegt að fjalla um
einstakar forsendur niðurstöðu
Hæstaréttar. Í þessum örpistli
er aðeins ráðrúm til að beina
sjónum að einum anga málsins.
Varðar hann hlerun símtala
sakborninga við verjendur.
Samkvæmt 36. gr. saka-
málalaga er verjanda heim-
ilt að tala einslega við
skjólstæðing. Þá er
einnig kveðið á um
það í 85. gr. saka-
málalaga að ef upp-
tökur hafa að geyma
samtöl eða önnur
samskipti sakborn-
ings við verjanda
skal eyða þeim þegar í stað. Upptök-
ur símtala eru í höndum fjarskipta-
fyrirtækja.
Í Al-Thani málinu lá fyrir að
tekin voru upp samtöl tveggja sak-
borninga við verjendur og að sím-
tölunum var ekki eytt þegar í stað. Í
niðurstöðu Hæstaréttar eru mótbár-
ur sakborninga vegna þessa að engu
hafðar. Byggir á því að þessi gögn
hafi ekki verið nýtt til sönnunar,
auk þess sem Hæstiréttur fær ekki
„séð hvernig lögregla gæti almennt
hagað aðgerðum við hlustun síma
sakbornings á annan hátt en gert
var í þessu tilviki […], enda verður
hvorki séð fyrir hvort símtal sak-
bornings kunni að vera við verjanda
fremur en annan né hefur lögregla
heimild í XI. kafla laga nr. 88/2008
til að fela öðrum framkvæmd þessa
inngrips í friðhelgi einkalífs manna
að hlusta á símtöl þeirra.“
Niðurstaða þessi vekur ugg. Ekki
er hægt að tryggja grundvallarrétt
sakaðs manns til trúnaðarsamtals
við verjanda ef það kemur í hlut
rannsakanda að kanna hvort samtöl
séu við verjanda og hvort þau njóti
trúnaðar. Aukinheldur er alþekkt
erlendis að framkvæmd er hagað
öðruvísi. Af niðurstöðum Mannrétt-
indadómstóls Evrópu má ráða að
það fari gegn 8. gr. Mannréttinda-
sáttmála Evrópu (MSE) að starfs-
maður stjórnvalds rannsaki á því
hvort upptekin símtöl séu við verj-
anda og hvort þeim skuli eytt. Þetta
var m.a. staðfest í máli Kopp gegn
Sviss, þar sem dómstóllinn fann
að því að yfirmaður lögfræðisviðs
svissnesku póstþjónustunnar, sem
var ríkisrekin, hafi haft umsjón
með þessu verki án eftirlits sjálf-
stæðs dómara. Í máli Aalmoes gegn
Hollandi var það hins vegar talið
samrýmanlegt 8. gr. MSE að aðili
frá hollenska lögmannafélaginu
hefði aðkomu að mati á því hvaða
símtöl væru háð trúnaði. Álitaefni
þessi eru nátengd rétti sakbornings
til réttlátrar málsmeðferðar skv.
6. gr. MSE og fyrrgreindri 36. gr.
sakamálalaga.
Megi skilja niðurstöðu Hæsta-
réttar á þann veg að sakamálalög
heimili ekki aðra framkvæmd en
þá sem viðhöfð var í Al-Thani mál-
inu, verður löggjafinn að bæta úr
án tafar. Tryggi lögin ekki þessi
grundvallarréttindi sakbornings,
hefur íslenska ríkið brotið gegn
Mannréttindasáttmála Evrópu.
Eitraður moli Al-Thani dóms
0
3
-0
3
-2
0
1
5
2
2
:3
2
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
4
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
4
0
0
-1
4
D
8
1
4
0
0
-1
3
9
C
1
4
0
0
-1
2
6
0
1
4
0
0
-1
1
2
4
2
8
0
X
4
0
0
8
A

F
B
0
5
6
s
C
M
Y
K