Læknablaðið - 15.01.2002, Blaðsíða 32

FRÆÐIGREINAR / ÖLDRUNARENDURHÆFING
Tafla 1. Algeng vandamál sjúklinga í öldrunarendurhæfingu.
Áhersluþættir í öldrunarendurhæfingu
Öldrun Aldurstengdar breytingar Takmarkað þrek og minni aðlögunarviðbrögð
Meinafræði Aðalsjúkdómur, fylgisjúkdómur, fylgikvillar
Meðvirkir sjúkdómar Fyigikvillar í veikindaferli Sjúkdómseinkenni - svefntruflanir - sársauki - lystarleysi - heilabilun - þvagleki - líkamsþurrkur - mæði - hægðatregða - aukaverkanir lyfja - byltur - líkamsléttun (Sjá töflu II)
Færniskerðing Hreyfifærni - vöðvastyrkur -jafnvægi - göngulag Skyn - sjón - heyrn - stöðugleiki Tjáning Skllvitund - óráð - skilvitundarskerðing - heilabilun Tllfinningar - leiði - þunglyndi - kvíði
Fötlun Athafnir daglegs lífs (ADL) Heimilishald (dagleg umsýsla) (IADL)
Félagsleg vandamál Lífsáföll Ónógur félagslegur stuðningur Álag á aðstandendur
Örorka - þátttaka
ADL = Athafnir daglegs lífs; IADL = Heimilishald (dagleg umsýsla).
Tafla II. Dæmi um fylgikvilla við sjúkrahúsinnlögn sem taka þarfá í öldrunarendurhæfingu.
• Blóðleysl
• Hjarta- og æðasjúkdómar
• Óráð
• Þunglyndi og kvíði
• Flogaveiki
• Beinbrot
• Sýkingar
• Efnaskiptatruflanir
• Þrýstingssár
• Lungnakvillar
• Segarek
dregur úr fötlun. Þannig er hægt að minnka bilið milli
fötlunarinnar og umhverfisaðstæðna (til dæmis sjúk-
lingur kemst á salerni án aðstoðar). Nýlegar rannsókn-
ir benda til að hjálpartæki séu heppilegri en aðstoð
annarrar manneskju til að draga úr fötlun (4). Það sem
á vantar til sjálfsbjargargetu verður að bæta með
breytingum á umhverfi og/eða stuðningskerfi. Mikil-
vægustu breytinguna eða endurhæfmguna er hins
vegar að finna hjá einstaklingnum sjálfum. Sú ábyrgð
hvílir sameiginlega á aðilum teymisins að meta getu
sjúklings ekki síður en getuleysi gagnvart fötluninni og
móta víðtækar stuðningsaðgerðir á faglegan hátt.
Heilbrigðisstarfsmönnum jafnt sem aðstandendum
ber að nálgast sjúklinginn með velvilja, hvatningu og
stuðningi. Markmið endurhæfingar eru sett í samráði
við sjúklinginn, enda þurfa markmiðin að vera skýr og
hafa tilgang bæði fyrir hann sjálfan og stuðningskerfi
hans. í töflu I eru nefndir ráðandi lykilþættir í öldrun-
arendurhæfíngu.
Lífsáföll
Ellinni fylgir oft flókin blanda af félagslegum, líkam-
legum og andlegum áföllum er mynda áhættuþætti og
fylgikvilla sem hafa áhrif á árangur endurhæfingar.
Ómeðhöndluð lífsáföll geta einnig dregið úr með-
ferðarmöguleikum, aukið kostnað og dregið úr ár-
angri. Afallahjálp og stuðningsaðgerðir eru nauðsyn-
legir þættir endurhæfingar (5).
Ellin
Ellinni fylgja breytingar á efnajafnvægi líkamans og
minnkað varaafl sem eykur hættuna á að lífsjafnvægi
fari úr skorðum. Vegna flókins samspils erfða og um-
hverfisþátta kemur fram aukinn fjölbreytileiki milli
einstaklinga þegar aldurinn færist yfir. Þetta kann að
blekkja og sumt sýnist vera eðlileg elli þegar um er að
ræða ástand sem hægt er að leiðrétta eða að þjálfa
upp áunnið þrekleysi. Með endurhæfingu má hafa
áhrif á ýmis algeng einkenni meðal aldraða.
Dæmi um meðvirk sjúkdómseinkenni sem oft þarf
að greina og meðhöndla eru sýnd í töflu II.
Verklag við öldrunarendurhæfingu
Öldrunarteymið: Fjölþætt nálgun kallar á þverfaglegt
samstarf. Uppvinnsla og skilgreining markmiða er
venjulega unnin í teymi. Þverfagleg samvinna byggist
á því að hver meðlimur teymisins safnar upplýsingum
og skilgreinir skerðingar, fæmitakmarkanir og fatlan-
ir, sjá öldrunarmat (2). Setja þarf sjúklingnum raun-
hæf markmið áður en hægt verður að leggja út í end-
urhæfingu. Þessi markmið eru sett með hliðsjón af
því sem endurhæfingin hefur upp á að bjóða, hrum-
leika sjúklingsins og væntingum sjúklingsins sjálfs og
aðstandenda hans. Markmiðunum er settur ákveðinn
tímarammi. Markmiðin eru skoðuð og endurmetin á
reglubundinn hátt.
Þverfagleg öldrunarteymi á sjúkrahúsum saman-
standa af lækni, hjúkrunarfræðingi, sjúkraþjálfara,
iðjuþjálfara og félagsráðgjafa og stundum einnig af
öðmm fagaðilum eins og talþjálfa, sálfræðingi, nær-
ingarfræðingi og fleirum. Þarfir sjúklings og stað-

32 Læknablaðið 2002/88