Læknablaðið - 15.01.2002, Blaðsíða 33

FRÆÐIGREINAR / ÖLDRUNARENDURHÆFING
bundnar aðstæður ákveða um samsetningu teymis-
ins. Samsetning teymis getur einnig verið breytileg
eftir því hvort unnið er eingöngu við sjúklinga á
öldrunarlækningadeild eða að teymið tekur að sér
ráðgjafaþjónustu á öðrum sjúkradeildum og einnig
hvort heilsugæslulæknar geta haft aðgang að eða
unnið beint með teyminu. Engar skarpar línur eru
dregnar á milli verksviðs einstakra fagstétta í teym-
inu. Teymið getur einnig leitað eftir samráði við aðrar
fagstéttir og oft þarf að sækja þjónustu til sérfræðinga
í öðrum greinum læknisfræðinnar.
I teyminu er læknirinn er ábyrgur fyrir innlögn og
útskrift af öldrunarlækningadeildinni en hjúkrunar-
fræðingar og sjúkraliðar eru í beinni snertingu við
sjúklinginn 24 tíma á sólarhring (6, 7). Sjúkraþjálfar-
inn beitir bæði einstaklingsþjálfun og hópmeðferð.
Iðjuþjálfinn fæst aðallega við mat, þjálfun og stuðn-
ing við athafnir daglegs lífs (ADL) og daglega um-
sýslu (PADL, IADL) (8). í Finnlandi og á fslandi er
félagsráðgjafinn með stórt hlutverk í öldrunarteym-
inu og er oft aðaltengill við heimaþjónustu.
Ef talþjálfi er í teyminu er hann ábyrgur fyrir því
að meta tjáskiptavanda og meðhöndlar sjúklinginn í
samvinnu við iðjuþjálfann. Næringarfræðingur ráð-
leggur fæðuval og fer þar eftir næringarástandi sjúk-
lingsins. Pað er oftast á verksviði sálfræðings að meta
taugasálfræðilegt ástand sjúklings og andlegan styrk.
Fótakvillar eru algengir meðal aldraðra og reynsla
fótaaðgerðarfræðings er nýtt til að bæta göngulag og
meðhöndla sára fætur, meðal annars með því að velja
heppilega skó.
Á íslandi starfar, auk deildartengds teymis sem
hér hefur verið lýst, hreyfanlegt teymi að ráðgjafar-
þjónustu fyrir aðrar deildir bráða- og háskólasjúkra-
húss. Einstakir fagaðilar teymisins veita sérhæfða
ráðgjöf og einnig annast teymið tilfærslu öldrunar-
sjúklinga yfir í öldrunarþjónustu (biðlislaumsjón) og
veitir ráðgjöf um útskriftaráætlanir.
Umgjörð öldrunarþjónustu: Öldrunarlækninga-
deild þarf að ná yfir meðferð bráðasjúkdóma og
koma að endurhæfingu ekki síst vegna fylgikvilla sem
ella geta komið upp. Öldrunarlækningadeildin er
skipulögð eftir þörfum sjúklingsins. Hann getur notið
meðhöndlunar á legudeild (sjö eða fimm daga vik-
unnar) og dagspítala en víða hefur öldrunarendur-
hæfing flust í heimahús. Allmargar einingar hafa
verið settar á fót til þess að annast bráðameðferð og
endurhæfingu aldraðra. Hægt er að fá fram betri nýt-
ingu á legudeildarmeðferð með því að halda henni
áfram á dagspítala. Legutími á spítalanum er styttur
og jafnframt er dregið úr neikvæðum áhrifum sjúkra-
hússvistar og stuðlað enn frekar að sjálfræði sjúk-
lingsins.
Tími: Tími er mjög þýðingarmikill í öldrunar-
endurhæfingu. Tíminn sem þarf til þess að ná bata á
legudeild á sjúkrahúsi verður að vega á móti hinum
neikvæðu áhrifum langvinnrar sjúkrahússvistar. Um
leið og geta hefur vaxið nægilega til þess hinn aldraði
getur búið heima er útskriftin undirbúin og frekari
rannsóknir og meðferð flutt yfir til dagspítalans,
endurkomudeildar eða til heimilis sjúklingsins. Hinn
langi tími sem fer oft í að greina færniskerðingu og
afleiðingar fjölþættra sjúkdóma, svo og endurhæfing
hjá öldruðum, er jafnframt notaður til að meðhöndla
öll stór og smá heilsufarsvandamál. Innstilling lyfja-
meðferðar og þjálfun vegna færniskerðingar og upp-
bygging sjálfsumönnunar þarf allt saman tíma og sé
hann nýttur vel dregur það úr þörfum fyrir endurinn-
lagnir.
Áhrif á horfur: Það er mikilvægt að nýta endur-
hæfingaraðstöðu sem best og velja þá sjúklinga sem
líklegastir eru til að ná bestum árangri af endurhæf-
ingu. Algengustu skilmerkin sem hafa verið notuð
við val sjúklinga til endurhæfingar eru; aldur, líkam-
legur sjúkdómur, öldrunareinkenni, færniskerðing og
félagsleg vandamál (9). Mikilvægt er að koma auga á
hina ýmsu þætti sem geta spáð fyrir um góðan árang-
ur endurhæfingar og hverjir munu ná fyrri færni og
útskrifast heim (10, 11). Aukin færni hefur alltaf
mikla þýðingu óháð þeim dvalarstað sem sjúkling-
urinn útskrifast til. Ekkert einstakt matstæki virðist
vera nógu næmt til þess að greina með fullri vissu alla
þá sem gætu haft gagn af endurhæfingu. Færnimat er
engu að síður mikilvægt til að spá fyrir um árangur og
við að undirbúa áætlanir, til dæmis fyrir húsnæði og
aðbúnað, eins fljótt og mögulegt er. Þó að möguleik-
ar sumra aldraðra á meðan á alvarlegum veikindum
stendur á því að komast heim virðist slæmir, ná sumir
samt umtalsverðum bata. Endurmat og endurskoðun
á markmiðum endurhæfingarinnar er nauðsynleg
eftir því sem henni vindur fram. Það ber því að varast
of ströng skilmerki um áhrif endurhæfingarinnar
fyrirfram.
Eftirfylgd: Eftirfylgd er vinnuferli þverfaglegs
öldrunarteymis sem hefur það markmið að fylgja
sjúklingum eftir sem útskrifast heim frá legudeild eða
dagspítala öldrunarlækningasviðsins. Öllum sjúkling-
um sem fara í gegnum öldrunarendurhæfingu þarf að
fylgja eftir og meta þarfir upp á nýtt (12). Rannsóknir
benda til að góð eftirfylgd geti stuðlað að betri heilsu
og ánægju sjúklinga, fækkað endurinnlögnum og
aukið á hagkvæmni heilbrigðisþjónustunnar (13).
Eftirfylgd hefur sums staðar verið þáttur í reglu-
bundnu gæðaeftirliti sjúkrahúsa (14).
Umfang eftirfylgdar
1. Útskriftaráætlun frá deild (teymi). Útskrift er undir-
búin í samstarfi við stuðningsnet (aðstandendur) og
pöntuð viðeigandi þjónusta áður en til útskriftar
kemur. Þessi þjónusta getur verið fjölþætt heima-
þjónusta sveitarfélagsins, heimahjúkrun, dagvistun,
hjálpartæki, öryggishnappur og fleira.
2. Framhaldsmeðferð á dagspítala öldrunarlækn-
ingasviðs.
Læknablaðið 2002/88 33