Læknablaðið - 15.06.2007, Qupperneq 42

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÁHUGAMÁL
Fjörður og Flateyjardalur við örnefnagift þá eru menn að persónugera land-
séð utan tír Grímsey. ið um leið. Auðvitað er margt annað sem hefur
áhrif en þetta er eitt helsta einkenni örnefnagiftar.
Allir drangar heita „karlar” og „kerlingar”, sker
heita „sveinar og systur”, „kerling” og „jómfrú”
eru beint fyrir ofan Akureyri og þannig má áfram
telja. Svo er svipur á fjöllum sem þau taka nafn af,
„yggla” og nær allir líkamshlutar mannsins eiga
sér samsvörun í örnefnum. Það er nánast hægt að
byrja á hvirflinum og fikra sig niður eftir líkaman-
um og alls staðar finnast hliðstæður í örnefnum.
Höfuð, hnakki, hvirfill, enni, brúnir, augu, nef,
nasir, kinn, kjálki, háls, axlir, bringa, hryggur, lend,
mjöðm, eistu, læri, hné, sköflungur, hæll, rist, il, tá
svo fátt eitt sé nefnt. Og síðan eru öll örnefnin sem
draga nafn af búsmalanum. Sjálfur man ég eftir
því að hafa persónugert allt í kringum mig og var
alinn upp við slíka hugsun;manni fannst vindurinn
hafa sjálfstæðan vilja og ætla að rífa þakið af hús-
inu og bólgnir lækirnir á vorin voru staðráðnir
í að brjótast yfir bakkana og dreifa möl og aur
um gróið land. Allt var lifandi í kringum mann og
birtist í nafngiftum á landslagi og fyrirbærum nátt-
úrunnar. Landið fær allt aðra mynd í huga manns
þegar örnefnin eru kunn.”
Breytingar á örnefnum hafa sumstaðar orðið
í gegnum tíðina og Valgarður rifjar upp að í
Náttfaravíkum er áin Purká. „Þetta er enska orðið
„pork” en í sóknarlýsingu frá 1840 kemur í ljós
að áin hét áður Svíná og dalurinn Svínárdalur, nú
Kotadalur, og hvers vegna þetta breyttist er ekki
vitað. En þetta er merkileg breyting sem þarna
hefur orðið og í rauninni furðulegt að eldri örnefn-
in skuli hafa horfið svona gersamlega. Þá eru líka
ótalin öll örnefnin sem menn notuðu til að stað-
setja fiskimið og tóku þá gjarnan mið af tveimur
eða fleiri sjónpunktum úr landi. Stundum höfðu
fjöll sín sérstöku örnefni utan frá sjó séð sem
Styrkur göngustafur sem einnig má nota til að verjast úti-
legumönnum.
voru aldrei notuð í öðru samhengi. Þessi örnefni á
grunnslóð í kringum landið eru óðum að hverfa og
mörg eru alveg týnd.”
Spáði fyrir um Kárahnjúka
Ritstörf hafa verið Valgarði hugleikin um langa hríð
og hann er meðal annars höfundur tveggja leikrita
Dags hríðar spor og Maðurinn er normal. Hið
fyrrnefnda var sýnt á Litla sviði Þjóðleikhússins
1981 í leikstjórn Brynju Benediktsdóttur og vakti
talsverða athygli enda gerólíkt því sem aðrir leik-
ritahöfundar íslenskir voru að fást við á þeim tíma.
Verkið er ljóðrænt og ást höfundarins á náttúrunni
er dylst engum. Þar reyndist Valgarður merkilega
sannspár um hver þróunin yrði í umgengni við
íslenska náttúru þegar stóriðju yxi fiskur um hrygg.
„Það er næstum hægt að segja að þetta sé leikrit
um Kárahnjúkaævintýrið í smáatriðum,” segir
hann sposkur.
Hann segir leiklist hafa fangað hug sinn því
fallega fluttur texti á Ieiksviði hafi heillað sig um-
fram annað. Hann teiknar líka og lýsir því þannig
að þegar hann vilji vera alvarlegur þá skrifi hann
prósa en þegar léttúð færist yfir þá grípi hann
teiknipennann.
Svo skemmtilega vill til að að einmitt núna
í lok maí kom út hjá JPV útgáfu ljóðabók eftir
Valgarð sem hann hefur unnið að undanfarin ár
og því vaknar sú spurning hvort vísindamaðurinn
J.
502 Læknablaðið 2007/93