Læknablaðið - 15.06.2007, Qupperneq 46

UMRÆÐA & FRÉTTIR / EYÐING STÚLKUBARNA
Þáttur heilbrigðisstétta
í eyðingu stúlkubarna
Jóhann Ágúst
Sigurðsson
PRÓFESSOR
HEIMILISLÆKNISFRÆÐl/
LÆKNADEILD HÍ OG
Heilsugæslu HÖF-
UÐBORGARSVÆÐISINS, SÓL-
VANGI, 220 HaFNARFIRÐI.
johsig@hi.is
Linn Getz
TRÚNAÐARLÆKNIR
Landspítala OG DÓSENT
við Institutt for
Samfunnsmedisin,
Norges Tlknisk-
Naturvitenskapelige
Universitet,
Þrándheimi, Noregi.
Anna Luise
Kirkengen
PRÓFESSOR
Institutt for
Samfunnsmedisin,
Universitetet
I Tromsó, Noregi.
Don't say that he’s hypocritical,
Say rather that he’s apolitical.
„ Once the rockets are up,
who cares where they come down?
That’s not my department, “
says Wernher von Braun.
Tom Lehrer: Wernher von Braun, 1965
HÁrr hlutfall ungbarnadauða má oftast nær rekja
til fátæktar, stríðsástands, menntunarskorts, bágbor-
innar heilbrigðisþjónustu eða ýmiss konar faraldra.
Á síðustu áratugum hefur hins vegar önnur
orsök hás ungbarnadauða skotið upp kollinum
sem rekja má til pólitískra ákvarðana, menningar
og tækniframfara í læknisfræði. Hér er einkum
átt við þá uggvænlegu þróun sem birtist í röskun
á kynjahlutfalli; fækkun stúlkubarna miðað við
sveinbörn í Austur- og Suður Asíu (1-3), sér-
staklega í Indlandi (4-6) og Kína (7,8). Vandamálið
„horfin stúlkubörn” (á ensku eru oft notað „female
infanticide", „sexicide" eða tölfræðilega hugtakið
„missing girls“) er nú mikið til umfjöllunar í virtum
fræðiritum í læknisfræði (2-10). Þar er meðal ann-
ars bent á að fjöldi horfinna stúlkubarna sé nú um
80 milljónir eingöngu í Indlandi og Kína (9).
Kynjahlutfall fæddra barna er skilgreint sem
fjöldi fæddra drengja fyrir hverjar 100 fæddar
stúlkur. Þetta hlutfall hefur hækkað jafnt og þétt
undanfarin ár í þessum löndum. Sem dæmi má
nefna að árið 1991 var hlutfall drengja 114 á móti
hverjum 100 stúlkum á aldrinum 0-6 ára í Punjab
héraði í Indlandi. Tíu árum síðar (árið 2001) var
hlutfallið orðið 126:100. Innan skamms verða um
12-15% fleiri karlar en konur komnir á gifting-
araldur á mörgum svæðum með ófyrirsjáanlegum
samfélagslegum afleiðingum (9,10).
Það gefur auga leið að þessi þróun er ekki
eðlilegur gangur náttúrunnar. Önnur öfl standa
þar að baki. Þar ráða miklu pólitískar ákvarð-
anir frá níunda áratug síðustu aldar um eitt barn
á fjölskyldu, svo og menningarleg viðhorf þessara
þjóða um að drengir séu mun æskilegri en stúlkur.
Athyglisvert er að hvarf stúlkubarna í Indlandi
er algengara meðal vel menntaðra kvenna borið
saman við ómenntaðar konur (6). Einnig skiptir
máli hvort og hve mörg börn fjölskyldan á fyrir.
Rannsóknir sýna til dæmis að ef um fyrsta barn er
að ræða í fjölskyldunni er hlutfall drengja á móti
stúlkum að meðaltali 105:100, en fer allt upp í
132:100 ef um fjórða barn er að ræða (9).
í lok síðustu aldar voru skýringar á ójöfnu
kynjahlutfalli 0-6 ára barna meðal annars þær að
fædd stúlkubörn voru oftar vanrækt en drengirnir
og dánartíðni stúlkubarna á fyrstu æviárunum
hærri en hjá drengjum.Talið er að náðst hafi góður
árangur varðandi bættan hag stúlkubarna á fyrstu
árum ævi sinnar og að dánartíðni ungra stúlkna
umfram drengi hafi minnkað (9). Hins vegar hefur
þessi ávinningur þurrkast út, tölfræðilega séð,
með tilkomu háþróaðrar tækni við kynjagreiningu
snemma á fósturskeiði og eyðingu stúlkubarna í
kjölfarið (5). Læknar, aðrar heilbrigðisstéttir og
hátækniiðnaður tengdur læknisfræði (the medical
industrial complex) eru þannig orðinn snar þáttur
í þessari helför gegn stúlkubörnum. Aðkoma þess-
ara stétta að málinu krefst því nánari umræðu.
Nú kann einhver að hugsa sem svo að Indland
og Kína séu svo fjarlæg okkur að málið varði
vart vestrænar læknastéttir. Því miður er málið
ekki svo einfalt. Sem dæmi má nefna að árið 1998
voru formannaskipti í alþjóðasamtökum um óm-
skoðanir í meðgöngu- og kvensjúkdómafræðum
(International Society of Ultrasound in Obstetrics
& Gynecology; ISUOG) og við tók læknir frá
Norðurlöndunum. í viðtali við hinn nýja formann
um helstu framtíðarverkefni samtakanna lagði
hann áherslu á að samtökin þyrftu að hafa hönd
í bagga með fræðslu og þjálfun þeirra sem sjá um
ómskoðanir víða um heim, meðal annars í Kína
og nýta sér sambönd í gegnum Hong Kong í sam-
vinnu við framleiðendur og seljendur tækjabún-
aðarins (II). Við erum ekki að gera því skóna að
þessi samtök hafi neitt illt í hyggju, heldur benda
á þá ábyrgð sem á herðum þeirra hvílir. Það er þó
vert að hugleiða hvaða öfl hafa þarna hagsmuna
að gæta og hvað getur hlotist af nýtingu þessarar
þekkingar og tækni.
I inngangi þessara skrifa er hluti af sönglaga-
texta Toms Lehrer frá 1965, en hann starfaði einnig
sem prófessor í stærðfræði við Harvard háskóla.
Lehrer víkur að Von Braun í sönglagatexta sínum,
en hann var sem kunnugt er forystumaður í sveit
Hitlers við þróun árásareldflauga. Árið 1945 hvarf
von Braun af sjónarsviðinu en skaut síðar upp koll-
inum sem forstöðumaður við geimferðaáætlanir
Bandaríkjamanna. Lehrer bendir með kaldhæðn-
islegum hætti á að „hlutleysi vísindamanna” eigi
506 Læknablaðið 2007/93