Læknablaðið - 15.06.2007, Blaðsíða 51

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐ 199
Hjákenni
Paraneoplastic syndrome
Sigríður Ólína Haraldsdóttir, lungnalæknir, sendi
tölvupóst og sagðist vera að skrifa texta um
lungnakrabbamein, þar sem meðal annars yrði
fjallað um paraneoplastic syndrome. Islenskt heiti
fannst ekki í íðorðasafni lækna. Undirritaður fletti
þegar upp í tiltækum læknisfræðiorðabókum til að
finna skilgreiningu eða lýsingu á fyrirbærinu. Eftir
þá athugun varð til þessi almenna lýsing: Heild
einkenna og teikna sem byggist á óbeinum og fjar-
lœgum áhrifum œxlisvaxtar en ekki af staðbund-
inni íferð eða útþenslu œxlisins eða meinvarpa frá
því. Þær breytingar á eðlilegri líkamsstarfsemi,
sem fram koma, geta stafað af því að æxlin fram-
leiði lífrænt virk peptíð eða prótín eða komi
af stað ónæmisviðbragði gegn boð- eða bygg-
ingarefnum líffæra.
Paraneoplastic
Þetta lýsingarorð er búið til úr gríska forskeytinu
para-, sem hefur ýmsar merkingar í hinum mis-
munandi samsetningum þess: við hliðina á;hliðar-;
nálœgt; hjá-; grenndar-; líkt; sýndar-; auka-; aðskil-
inn; utan-; afbrigðilegur, og gríska lýsingarorðinu
neopiastic: sem tilheyrir eða á við um œxli. Þetta
má túlka þannig að fyrirbæri, sem lýst er sem
paraneoplastic, sé, beint eða óbeint, til hliðar við,
utan við eða aðskilið frá æxlisvextinum, sem það
tengist. Einkenni frá fjarlægum stöðum ættu að
geta fallið undir slíkt.
Hjákenni
Undirritaður setti fljótt fram þá hugmynd að tala
um æxlisvaxtarheilkenni, sem yrði þá heiti á þessu
fyrirbæri, hvað sem liði beinni orðhlutaþýðingu,
svo sem hjá-, hliðar- eða utanæxlisheilkenni.
Sigríði Ólínu líkaði þetta ekki nógu vel og kom á
móti með tillögu að nýyrði: æxlishjákenni. Þetta
er allrar athygli vert og er hér með lagt fram til
umræðu og athugasemda, stuðnings eða gagnrýni.
Benda má á að íslenska heitið heilkenni er búið til
úr orðununt heild og einkenni (sjá Lœknablaðið
1995; 81:498).
Remission
Margrét Árnadóttir, nýrnalæknir, óskaði eftir
umræðu um íslenskt heiti í stað latneska heitisins
rcmissio. Nafnorð þetta er myndað úr forskeytinu
re- (aftur-, endur-, til baka) og sagnorðinu mittere
(senda, sleppa), þannig að remittere merkir: senda
til baka, senda aftur, láta ganga til baka, draga úr,
slaka á, hœtta við, láta af hendi. Heitið remissio
er í læknisfræði notað 1. um það þegar dregur úr
sjúkdómseinkennum, þegar sjúkdómsbati verður
eða 2. um þann tíma sem slíkt gerist. Ensk-íslensk
orðabók Arnar og Örlygs gefur nokkrar þýðingar
á enska nafnorðinu remission: 1. eftirgjöf upp-
gjöf. 2. sóttarhlé, þrautahlé, rénun. 3. fyrirgefning.
íðorðasafn lækna gefur þýðingarnar: 1. léttir, linun.
2. sóttarhlé, sjúkdómshlé.
Bati, afturbati
Samkvæmt íslenskri orðabók Eddu merkir
nafnorðið bati: afturbati, bötnun, betrun og
nafnorðið afturbati merkir á sama hátt: bati (eftir
veikindi). Hvorugt gefur til kynna fullkomna lækn-
ingu, sbr. orðatiltækið fyrr bati en albati. Það gerir
enska heitið remission ekki heldur. Undirritaður
leggur því til að þessi orð, bati og afturbati,
verði notuð um það þegar dregur úr sjúkdóms-
einkennum eða þegar sjúkdómsbati verður. Því
miður hefur orðið afturbati stundum fengið á sig
neikvæðan blæ, en vonandi verður hægt að líta
framhjá slíku. Á sama hátt verði talað um bata-
eða afturbataskcið þegar vísað er til tímans þegar
slíkt gerist.
Partial remission
Margrét var einnig að fást við heiti sem notuð eru
til að aðgreina mismunandi mikinn bata, complete
remission og partial remission. I þessum samsetn-
ingum má tala um algjöran eða fullkominn bata
eða afturbata og bata að hluta eða hlutabata. Hið
lipra heiti albati kemur einnig til greina. Afturbati
að hluta er þyngra í vöfum og einnig samsetningin
hlutaafturbati.
Föst fylgja
Hildur Harðardóttir, kvensjúkdómalæknir, bað
um endurskoðun á heitum sem lýsa meinvefja-
fræðilegum tegundum fastrar fylgju. Hildur var
ekki fyllilega sátt við eitt af þeim heitum sem
birt eru í íðorðasafni lækna, að placenta percreta
nefndist niðurgróin fylgja. Hún lagði til að tekið
yrði upp íslenska heitið gegnumgróin fylgja, sem
undirritaður tók vel en vildi einnig gefa kost á
styttingunni gegngróin fylgja. Með þessari breyt-
ingu verða heitin á fastri fylgju þannig: placenta
accreta (fylgja föst við legvegg en totur ganga ekki
inn í vöðvahjúp) viðgróin fylgja, placenta increta
(fylgja föst við legvegg og fylgjutotur ganga inn
í vöðvahjúpinn) inngróin fylgja og loks placenta
percreta (fylgja föst við legvegg og totur ganga í
gegnum vöðvahjúpinn) gegngróin eða gegnum-
gróin fylgja.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
joharmhj@landspitali. is
Jóhann Heiðar er læknir
á Landspítala Hringbraut.
Læknablaðið 2007/93 511