Læknablaðið - 15.09.2007, Blaðsíða 61

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐ 201
Hvás eða hvæs?
Wheezing
Þýðandi sendi fyrirspurn um hvernig þýða ætti orðið
wheezing í læknisfræðilegum texta. Fyrirspyrjandi
hafði rekist á íslenska nafnorðið önghljóð sem þýð-
ingu á enska nafnorðinu wheeze, en átti erfitt með að
samþykkja það. Orðrétt sagði viðkomandi svo: Fyrir
mér sem málvísindamanni vísar orðið „önghljóð” til
málvísindalegra eininga sem tákna málhljóð (eins og
t. d. „f” og „v”) og ég á mjög erfitt með að sjá nokkurt
samhengi þarna á milli. Einnig hef ég rekist á orðin
„hvœsiöndun” og „más” sem þýðingar á fyrírbœrinu
en mér datt íhug að athuga hvort þú hefðir eitthvað til
málanna að leggja.
Önghljóð
Undirritaður svaraði að bragði með eftirfarandi
útskýringu: „Öng” vísar í þrengslin sem koma fyrir í
berkjugreinum við astma og berkjubólgu. Loftið, sem
sogað er eða þrýst af krafti framhjá þessum miklu
þrengslum, framkallar svonefnd önghljóð djúpt í
berkjugreinum. Önghljóðum er gjarnan lýst sem há-
tóna flautuhljóðum (higli-piched, musical) og þannig
heyrast þau við lungnahlustun lœknis. Á latínu nefnast
þessi hljóð rhonchi sibilantes eða blísturshljóð sam-
kvœmt íðorðasafni lcekna. Viðstaddir heyra þó frekar
másið sem tengist erfiðri öndun og á uppruna ofar í
loftvegum. Þess vegna dettur mér í hag að wheezing sé
nú stundum látið tákna niáshljóðið, frekar en flautu-
hljóðið, þó læknisfræðiorðabœkur lýsi wheezing
yfirleitt sem flautuhljóði.
Önghljóð er viðurkennt heiti og er meðal annars
notað í Handbók í lyflœknisfræði sem ég nefndi í síð-
asta pistli. Más og hvœs finnast mér ekki betri heiti til
að tákna rltonchi sibilantes.
Tengslin við málvísindaleg önghljóð eru þannig
að f- og v-hljóð eru auðvitað Uka mynduð með því
að þrýsta lofti framhjá þrengslum, þó að framleiddu
hljóðin verði þar öðruvísi (fricative).
Uppruni
Það var svo skemmtilegt að sjá að hin mikla alfræði-
orðabók Websters rekur uppruna ensku sagnarinnar
to wheeze í gegnum miðaldaensku (whese) og forn-
ensku (hwœsan) til íslensku (huœsa). Ensk-íslensk
orðabók Arnar og Örlygs birtir nokkrar íslenskar
þýðingar á sögninni wheeze: 1. anda með erfiðismun-
um og sog- eða blísturshljóði. 2. gefa frá sér slíkt hljóð;
hvœsa; mása og blása. 3. segja (e-ð) með andköfum,
stynja (e-u) upp. Loks er nafnorðið hvæs fletta í
Islenskri orðabók Eddu: livás, blástur, más.
Merkingarleg tilfærsla
Undirritaður sannfærði sig um það með endurteknum
uppflettingum í mismunandi læknisfræðiorðabókunt
að enska nafnorðið wheeze væri þar útskýrt sem
hátóna flautu- eða blísturshljóð og væri þá samheiti
við rhonchi sibilantes. Óformlegar fyrirspurnir til
nokkurra lungna- og hjartalækna leiddu hins vegar
í ljós að aðgreining væri nú oft gerð. Þetta kemur
vel fram í eftirfarandi svari frá lungnalækni á LSH:
Wheezing hefur venjulega verið notað um það
sem sjúklingurinn (eða nærstaddir) heyra, rhonchi
(önghljóð), um það sem heyrist við hlustun (með
stethoscopy) - þetta er samkvœmt mínum málskiln-
ingi en getur veríð flöktandi.
Niðurstaða
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
Undirritaður komst sem sagt að þeirri niðurstöðu johannhj@landspitali.is
að wheezing mætti þýða á tvo vegu: 1. önghljóð
þegar vísað er til hátóna flautu- eða blísturs-
hljóða sem heyrast við lungnahlustun og 2. hvæs-
andi eða másandi öndun þegar vísað er til önd-
unarhljóða sem sjúklingur eða nærstaddir heyra.
Viðbótarinnlegg frá lesendum um þetta verkefni
eru einnig velkomin.
Rannsóknaheiti
Af vissum ástæðum var óskað eftir samheiti til að
tákna „rannsóknastofurannsóknir” og vísað til þess
að í þeim flokki væru blóð-, þvag-, saur- og mænu-
vökvarannsóknir, þar með taldar sýklarannsóknir,
veirurannsóknir og margt fleira. Undirritaður lagði
til heitið sýnarannsóknir og gerði þá ráð fyrir að-
greiningu frá læknisfræðilegum rannsóknum sem
framkvæmdar eru á sjúklingum án þess að sýni
sé tekið. Ekki er þó víst að samheitið fyrir þær
síðarnefndu yrði sjúklingarannsóknir og raunar er
ekki alveg ljóst að slíks samheitis sé þörf. Heitið
klínískar rannsóknir hefur oft verið notað til að
aðgreina rannsóknir á sjúklingum frá „rannsókna-
stofurannsóknum”. Nú er hins vegar svo komið
að ýmsar rannsóknir á sjúklingum fara fram á sér-
stökum rannsóknastofum og að ýmsar rannsóknir
á sýnum (point of care-testing) geta farið fram við
sjúkrabeðinn, þannig að aðgreiningarmörk eru
stöðugt að breytast.
Liðlöskun
Björn Guðbjörnsson, gigtarlæknir, bað um heiti á
arthritis mutilans til að nota í tengslum við psorias-
is. í erlendum Iæknisfræðiorðabókum kemur
fram að þetta heiti er notað um liðskemmdir sem
einkennast af afmyndun liða með umtalsverðri
brjósk- og beinskemmd. Eftir nokkra athugun stakk
undirritaður upp á heitinu sóraliðlöskun og var því
vel tekið. Lýst er eftir öðrum hugmyndum.
Læknablaðið 2007/93
Jóhann Heiðar er læknir
á Landspítala Hringbraut.
645