Þjóðlíf - 01.10.1987, Qupperneq 17

ERLENT
Lýðræðið á Ia Sovét
Tilraunir meö fjölframbjóöendur
NYYRÐIÐ í undirfyrirsögninni kemur þeim ekki á óvart sem
fylgjast með stjórnmálum í Sovétríkjunum og þróun mála þar, en
fyrir hina skal útskýrt að orðið tjölframbjóðendur vísar til þess
kerfis er tleiri en einn frambjóðandi er um þá stöðu sem kjósa skal
til. Þannig gæti hið íslenska stjórnmálakerfi sem best einkennst með
þessu heiti, svo og önnur vestræn stjórnmálakerfi. Austantjalds
hefur hins vegar gilt sú regla, að einn frambjóðandi skal um hverja
stöðu. Slíkt kerfi mætti kalla einsframbjóðendakerfi.
Þeir sem nú ráða ferðinni í Kreml hafa boðað, að fjölframbjóð-
endakerfi sé það sem koma skal í Sovétríkjunum (því skyldi ekki
'uglað saman við tjölflokkakerfi, sbr. ofangreint). En ráðamenn
tóru afar varlega í sakirnar í kosningunum í vor: kjósendur
fenguað velja milli frambjóðenda í aðeins fimm prósenta
kjördæma (sjá grein).
í ræðu er Gorbatsjof hélt í janúar sl. þar sent hann
boðaði að kosningar yrðu með lýðræðislegri hætti í framtíðinni
sagði hann að þetta væri m.a. leið til þess að færa vald í hendur
verkafólks. Skömmu síðar voru gerðar tilraunir í nokkrum lykil-
atvinnugreinum í Sovétríkjunum og hvöttu stjórnvöld fólk óspart
til að notfæra sér rétt sinn til þess að velja yfirmenn á vinnustöðum.
Frá sjónarhóli Vesturiandabúa ganga þessar breytingar afar
skammt, en Ijóst er að þær mæta afar harðri andstöðu af hálfu
ntargra ráðamanna innan Kommúnistaflokks Sovétríkjanna.
Heyrst hafa gagnrýnisraddir í sovéskum blöðunt í þá veru að sums
staðar hafi „flokksspírur" ekki ætlað að sætta sig viö hið nýja
fyrirkomulag og hafi reynt að hindra framgang lýðræöisins í formi
kosninga unt frambjóðendur. Nýverið spurði einn áhorfenda að
þættinum „Endurvarp" í sovéska sjónvarpinu fulltrúa áróðursmála-
deildar ntiönefndarinnar að því, hvers vegna Sovétmönnum gæfist
ekki kosturá því að kjósa um aðalritarann. Þessi frjálslyndu viðhorf
hefði engum manni dottið í hug að bera á borð
opinberlega fyrir nokkrum mánuðum - en nú
hefur staða mála breyst þannig að mótherjar
Gorbatsjofs væru allt eins líklegir til að styðja
þau af heilum hug!
Newsweek o.fl.
Harkaðarins í efnahagslífinu og hins vegar
um aðgerðir til að auka framleiðni og hraða
l®kniþróun.
Enn sem komið er hefur skammt verið
gengið til móts við hina róttækari umbóta-
menn, sem vilja á skýran hátt viðurkenna
hlutverk markaðarins við hlið miðstýrðrar
a®tlanagerðar. Fram til þessa hefur einka-
rekstur aðeins verið leyfður smáum fjöl-
skyldufyrirtækjum og tryggt að arðrán á
launþegum eigi sér ekki stað.
Stefnubreytingin hefur birst í grósku í
rekstri veitingastaða í einkaeign. öllu mikil-
v*gari fyrir hagkerfið í heild er auðvitað
aukinn markaðsbúskapur ríkisfyrirtækj-
anna. Gorbatsjof hefur viðurkennt að sú
stefna að embættismenn ákveði allt verðlag
er gjaldþrota. En hann hefur ekki tekið skýra
afstöðu til hlutverks markaðarins í verð-
atyndun, heldur aðeins beitt fyrir sig tungu-
taki véfréttarinnar og boðað aukið hlutverk
’Aórupeninga afstæðna" í hagkerfinu, sem
skuja má sem svo, að verð vara fylgi pen-
'ngagildi þeirra samkvæmt framboði oe
eftirspurn.
Oljóst orðalag aðalritarans endurspeglar
vafalítið andstöðu sem hann mætir meðal
ernbættismanna ráðuneyta og innan flokks.
En nú þegar hafa nokkur hundruð af hinum
° þúsund fyrirtækjum sem eru í ríkiseign
verið gerð fjárhagslega ábyrg gagnvart eigin
rekstri og verða gjaldþrota ef illagengur. Um
l j ráðuneyti og meira en 70 stórfyrirtæki
ata fengið leyfi til að selja vörur erlendis án
r Ss að þurfa að fara í gegnum skrifræðis-
n Utanríkisviðskiptaráðuneytisins. Hluta
^ SJaldeyristekjunum er fyrirtækjunum
I .'mút að nota til kaupa á erlendum fram-
et slutækjum og tækni, sem mikil þörf er
u lr' Sama hugsun virðist liggja að baki nýj-
^rn lögum sem heimila sovéskum fyrirtækj-
Þátttöku í framleiðslu og verkefnum með
endum fyrirtækjum. Samkvæmt lögum
• Þannig sérteiknari breska tímaritsinsThe EconomistGlasnostGorbatsjofs fyrirsér, hann
er aöeins í öðrum gír.
sem sett voru í janúar s.l. er erlendum fyrir-
tækjum heimilt að eiga allt að 49% í sam-
eiginlegum fyrirtækjum sovéskra og erlendra
aðila. Loks má nefna að samyrkjubúum er
nú heimilt að selja landbúnaðarafurðir á
eigin vegum eða gegnum ríkisverslanir á
markaðsverði.
Meginmarkmið umbótastefnunnar er að
auka framleiðni og hefur Gorbatsjof heitið
því að tvöfalda þjóðarframleiðsluna fyrir
næstu aldamót. í framhaldi af þeim heitum
hefur hann krafist aukins aga af verkafólki,
meiri afkasta og bættra gæða afurðanna.
Hann hefur sagt það „ sérstaklega mikilvægt
að laun verkafólks verði bundin náið við
framlag einstaklinganna og að engin tak-
mörkun verði sett á þau laun." Að svo miklu
leyti sem fyrirtæki munu skila hagnaði í
framtíðinni, samfara aukinni fjárhagslegri
sjálfsábyrgð, þýðir þetta auðvitað beinni
hlutdeild launa í gróða og/eða tapi fyrir-
tækja.
Rannsókna- og þróunarhvetjandi launa-
stefna er í samræmi við þá miklu áherslu sem
lögð er á tækniþróun. Komið hefur verið upp
kerfi eftirlitsmanna sem hafnað geta fram-
leiðslu sem ekki uppfyllir tiltekna lágmarks-
gæðastaðla. Stofnaðar hafa verið samsteyp-
15