Þjóðlíf - 01.10.1987, Blaðsíða 41

LISTIR
Ljóð er að loknu þessu
Nýmæli. Ljóö ungskálda 1982-86.
Eysteinn Þorvaldsson valdi efniö og annaöist
útgáfuna, löunn 1987.
þAN NIG YRKIR Stefán Snœvarr- og geri aðrir
betur - um lágmælt og viðkvæmt orð Ijóðsins
sem krefjast þess af lesandanum að hann
leggi við hlustir, tileinki Ijóðinu alla sína at-
hygli um stund; ekkert annað getur komist
að ef hann á að hafa árangur sem erfiði. Þetta
er sígild krafa til þeirra sem ljóð lesa og hún á
ekkert síður við í dag en alla aðra daga.
Ljóðavísir
Láttu laufblað
falla í gljúfrið
hlustaðu á
bergmálið.
Slíkrar athygli lesandans þurfa líka nýj-
ustu Ijóðin að njóta þótt sumir haldi því stað-
fastlega fram að á þeim vettvangi stefni allt
n°rður og niður. Ljóðavísir Stefáns Snœvarr
er eitt þeirra ljóða sem prýða Nýmæli, úrval
Ijóða ungskáldanna síðustu fimm árin.
Arið 1983 kom út safnritið Nýgræðingar í
•jóðagerð 1970-81, einnig í útgáfu Eysteins
Lorvaldssonar. Sú bók var öðrum þræði
®tluð sem kennslubók og notfærðu það sér
ntargir kennarar með góðum árangri. Mark-
natðið með útgáfu Nýgræðinganna var að
>,sýna heildarsvip og megineinkenni bestu
Ijóða nýrra skálda" þessa tímaskeiðs, kemur
fram í formála Eysteins fyrir útgáfunni og
var ekki vanþörf á. Hefðbundinn bóka-
ntarkaður hafði nánast sett ungskáldin á guð
°g gaddinn og guð og gaddurinn reyndust
ekki heppilegir til dreifingar ljóðabóka. Nýju
Joðin fóru því leynt og meginstraumar í
'Joðagerð samtímans fóru fyrir ofan garð og
neðan hjá flestum.
Nýgræðingunum var vel tekið af flestum
er> sumir brugðust ókvæða við og gagnrýndu,
einkum val ljóðanna. En útgáfan sannaði
8>ldi sitt; bókin var lesin upp til agna og náði
blætluðum árangri. Fjöldi fólks varð betur
uPplýstur um nýja strauma og stefnur og
e,gnaðist nýja mælistiku á ljóðlist. Fordóm-
ar- sem sannarlega skorti ekki, létu í minni
Pokann hjá sumum meðan aðrir héldu sér
auðahaldi í íhalds- og vanastoðirnar, fuss-
?ndi og sveiandi, og halda sér þar enn sumir
hverjir.
Aýgræöingarnir mörkuðu að vissu leyti
l'rnarnót í ljóðakennslu í framhaldsskólum
i^n^s,ns- Á þeim vígstöðvum hefurekki ver-
. s'e*s nema í undantekningartilfellum að
l'nna nýjustu Ijóðagerðinni nema að litlu
yb. enda óhægt um vik eins og fram hefur
komið. Óhætt er að fullyrða að í skólastofum
grunn- og framhaldsskólanna hefur hefðin
setið of föst of lengi og nemendur því ekki
fengið rétta mynd af Ijóðagerð samtímans.
Ljóðauppeldi þjóðarinnar verður í molum
meðan nemendur lesa ekki Ijóð sem þeir
geta mátað við líf sitt, umhverfi og viðhorf.
19. öldin er liðin hvort sem mönnum líkar
það betur eða verr. Margir þeirra nemenda,
sem lásu Nýgræðingana, fundu að Ijóðin áttu
brýnt erindi til þeirra. Sumir tóku að yrkja
með bókina að leiðarljósi.
Nú er tími nýgræðinganna liðinn og bókin
horfin af markaði. Það var því heillaráð að
ráðast í nýja útgáfu og kynna ungskáldin sem
við tóku á árunum 1982-86.
Eysteinn byggir Nýmæli sín upp á líkan
hátt og Nýgræðingana forðum; fylgir ljóð-
unum úr hlaði með inngangi þar sem hann
rekur helstu einkenni ljóðanna og gerir grein
fyrir þeirri þróun sem orðið hefur frá síðasta
áratug. Ljóðunum skipar hann síðan í
ákveðna flokka eða þemu eftir yrkisefnum.
Slíkt orkar að vísu tvímælis og hefur bæði
kosti og galla. Ýmsir telja t.d. að þannig upp-
setning rýri hlut túlkendanna; búið sé að
leiða Ijóðið á ákveðinn bás og binda það þar
fast og túlka það að nokkru leyti. Aðrir halda
því svo fram að þessi háttur valdi því að
lesandinn kynnist einstökum skáldum iítt
þar sem verk þeirra séu dreifð um bókina.
Kostina tel ég samt miklu fleiri. Heildar-
myndin verður ólíkt skýrari auk þess sem
lesendur fá gott tækifæri til að bera saman
ljóð ýmissa höfunda um áþekk viðfangsefni.
Það eykur auðvitað gildi bókarinnar sem
kennslubókar til muna.
Eysteinn segir í formála sínum að ljóðaval
Nýmælanna takmarkist við ljóð sem birst
hafa eða verið búin til prentunará umræddu
skeiði - eftir skáld sem fædd eru 1952 eða
síðar. Þeir sem fylgst hafa með Ijóðagerð
yngstu skáldakynslóðarinnar að undanförnu
vita að hún stendur nú með miklum blóma.
Síaukinn fjöldi nýgræðinga sækir fram
ótrauður og lætur sig „markaðshorfur" og
úrtölur litlu skipta. Valið hlýtur því að hafa
verið erfitt. 48 skáld hafa verið valin sem
fulltrúar ungra Ijóðskálda á umræddu skeiði,
35 karlar og 13 konur og virðist sú skipting
ekki beinlínis jafnréttisleg. En í inngangi sín-
um bendir Eysteinn á þá óþægilegu stað-
reynd að á þessum jafnréttistímum fækki
skáldkonum enn í hlutfalli við karlana. Nú
hef ég rökstuddan grun um að konur yrki
ekki minna en karlar, e.t.v. meira. Menn
hljóta því að spyrja hví í ósköpunum kveði
ekki meira að þeim á ljóðamarkaði. Eysteinn
gefur enga skýringu á því en nefnir þó
„félagslegar orsakir". Hugsanlega gera kon-
ur meiri kröfur til sín en karlar og birta ekki
ljóð sín á bók fyrr en í fulla hnefana. Einnig
er sennilegt að konur leggi síður út í það
þrekvirki að koma ljóðum sínum sjálfar út
eins og nú tíðkast hjá ungum skáldum; til
þess þarf talsvert fé og umtalsverða sölu-
hörku.
En jafnvel þótt Ijóst sé að hlutur kvenna sé
í Nýmælum miklu minni en karla er jafnljóst
að þær standa sterkt að vígi. Mörg áhrifa-
mestu ljóðin í bókinni eru eftir konur. Hver
vildi t.d. ekki hafa ort Elegíu Berglindar
Gunnarsdóttur?
Það liggur í hlutarins eðli að nokkur skáld
eiga fleiri Ijóð í Nýmælum en önnur. Flest
ljóð eiga Gyrðir Elíasson (8), Isak Harðar-
son (7), Bragi Ólafsson (6), og Sjón (6). Ég
held að flestum sem til þekkja muni finnast
þetta sanngjarnt, enda hreint ekki út í hött að
halda því fram að hvert þessara fjögurra
skálda hafi stofnað sinn „skóla" í nútíma-
ljóðlist á íslandi.
Þegar ljóðin í Nýmælum eru lesin vekur
það fljótt eftirtekt hversu gríðarleg breyting
hefur orðið á ljóðagerðinni á stuttum tíma,
örfáum árum. Á síðasta áratug opnaðist
ljóðið til raunsæis, gagnrýni og ádeilu. Þá
tíðkaðist að skáld væru ómyrk í máli, skorin-
orð og herská. Nú er öldin önnur. Um þessa
breytingu segir Eysteinn í inngangi: „En
ungskáldastíll 8. áratugarins lenti í blind-
götu; einföld framsetning hans, óbrotin
skynjun og félagsmálaboðskapur dugir ung-
um yrkjendum ekki lengur. Yngstu skáldin
núna virðast hafa margslungnari hugmyndir
um veruleikann en fyrirrennarar þeirra og í
39