Neytendablaðið - 01.03.2013, Síða 22

- dulbúið sem hollusta?
Tekið til í
fullyrðingafrumskógi
NEYTENDABLAÐIÐ // MARS 2013 // fullyrðiNgar
Matvælaframleiðsla verður sífellt flóknari og því er mikil-
vægt að allar upplýsingar séu skiljanlegar og réttar. Aukinn
áhugi á heilsu og næringu hefur leitt til þess að matvæla-
fram leiðendur hafa stóraukið næringar- og heilsufull-
yrðingar á umbúðum og í auglýsingum. Framleiðendur sjá
sér hag í að draga fram ákveðna eiginleika vöru og auglýsa
þá sérstaklega. Lesendur kannast eflaust við fullyrðingar á
borð við: „fitulítið“, „inniheldur kalk sem styrkir bein“,
„lækkar kólesteról“, „bætir meltinguna“ og þar fram eftir
götunum. Þessar upplýsingar geta komið sér vel fyrir neyt-
endur en þær geta líka verið villandi eða beinlínis rangar.
Engin takmörk virðast vera fyrir hugmyndaflugi framleið-
enda í þessum efnum. Fullyrðingar má t.d. finna á umbúð-
um um dísætan morgunmat þar sem því er rækilega komið
á framfæri að morgunkornið sé járnbætt. Upplýsingar um
magn viðbætts sykurs eru hins vegar ekki eins áberandi, ef
þær eru þá yfirhöfuð til staðar.
listi yfir fullyrðingar
Til að koma í veg fyrir að framleiðendur blekki neytendur
ákvað Evrópusambandið (ESB) að útbúa lista yfir full yrð-
ingar sem væru vísindalega sannaðar. Fullyrðingum er skipt
í tvo flokka; næringarfullyrðingar og heilsufull yrðingar.
Næringarfullyrðingar
Næringarfullyrðingar eru notaðar þegar gefið er í skyn, eða
fullyrt, að matvæli hafi ákveðið jákvætt næringarlegt gildi.
Sérfræðingar ESB unnu lista yfir samþykktar næringar-
fullyrðingar árið 2006 og í dag eru 29 fullyrðingar leyfðar.
Listinn hefur verið þýddur á íslensku er að gengilegur á
heimasíðu Matvælastofnunar, www.mast.is. Dæmi um
leyfilegar næringarfullyrðingar eru: „Engin mettuð fita“,
„sykursnauður“, „orkuskertur“, „trefjaríkur“ og
„náttúrulegur“.

Heilsufullyrðingar
Heilsufullyrðingar gefa í skyn að ákveðin tengsl séu milli
innihaldsefna og heilbrigðis, svo sem: „Kalk er nauðsynlegt
fyrir viðhald beina“ og „Bíótín hefur hlutverk í sálrænni
virkni“ Ólíkt næringarfullyrðingunum þurfa framleiðendur
að senda inn umsókn fyrir þeim heilsufullyrðingum sem
þeir vilja nota, og ekki nóg með það; þeir verða að geta
sannað að fullyrðingin eigi við rök að styðjast með því að
leggja fram vísindaleg gögn. Sérfræðingar hafa nú metið
gögnin og samþykkt 241 heilsufullyrðingu sem heimilt er að
nota á evrópska efnahagssvæðinu. Þær verða eflaust fleiri í
framtíðinni eftir því sem umsóknum fjölgar. Hafi fullyrðing
verið samþykkt mega allir framleiðendur í ESB nota hana.
Ekki hafa allar heilsufullyrðingarnar verið þýddar yfir á
íslensku enda hafa reglurnar ekki verið innleiddar hér að
fullu.
má nota heilsufullyrðingu á óholla vöru?
Rík áhersla hefur verið lögð á það af hálfu neytenda-
samtaka og annarra hagsmunaaðila að óholl matvæli megi
ekki bera næringar- og/eða heilsufullyrðingar. Það er nefni-
lega hætta á því að neytendur telji að matvörur sem bera
slíkar fullyrðingar séu hollari en aðrar. Því var ákveðið að
útbúa svokallaða næringarefnasamsetningu (skammstafað
NES) sem segir til um það hversu mikið má að hámarki
vera af salti, sykri og mettaðri fitu í vöru til að hún fái leyfi
til að bera næringar- og/eða heilsufullyrðingu. Samkvæmt
þessu mætti súkkulaði, ekki bera heilsufullyrðinguna
„Inniheldur kalk sem er nauðsynlegt fyrir viðhald tanna“.
Unnið var að því hjá Evrópusambandinu að meta hvar
mörkin liggja, þ.e. hversu mikið af fitu, sykri og salti má að
hámarki vera í ákveðnum vöruflokkum til að varan teljist
óholl, en um það má vissulega deila. Árið 2008 kom hins
vegar babb í bátinn. NES, sem átti að vera tilbúin árið
2009, liggur ofan í skúffu í Brussel og óvíst hvort og hvenær
þessari vinnu verður fram haldið.
Næringarsamsetning verður að pólitísku hitamáli
Ástæðu þessarar tafar má rekja til ársins 2008 þegar þýskir
bakarar uppgötvuðu að hið hefðbundna þýska Schwarzbrot
(dökkt gróft brauð) gæti ekki borið heilsufullyrðingu þar
sem það inniheldur of mikið salt. Með skipulagðri hags-
munabaráttu náðu bakararnir að stöðva vinnuna við NES
og gera hana að pólitísku máli. Þannig tók Angela Merkel,
kanslari Þýskalands, þátt í baráttunni þegar hún skrifaði
bréf til framkvæmdastjórnar ESB og benti á þá óæskilegu
stöðu sem upp væri komin. Í framhaldinu stakk José
Manuel Barroso, forseti framkvæmdarstjórnarinnar, upp á
því að gerðar væru undantekningar fyrir sumar vörur, svo
sem brauð.
„Eftir þetta fór meðferð málsins í tóma vitleysu,“ segir Ruth
Veale í samtali við danska neytendablaðið Tænk. Hún er
fulltrúi Evrópusamtaka neytenda (BEUC), sem komið hafa
að þessu máli sem fulltrúi neytenda. „Fyrst Þýskaland fór
fram á undantekningu vegna brauðsins fóru önnur lönd að
berjast fyrir undanþágum á sínar vörur. Frakkland barðist
fyrir ostunum sínum, Ítalir fyrir súkkulaði, þriðja landið
fyrir kexi og jafnvel var land sem vildi undanskilja
saltkringlur.“ Vinnan við næringarefnasamsetningu fór því
úr því að vera spurning um vísindalega nálgun í það að vera
hápólitískt mál sem ekki sér fyrir endann á.
22