Dagrenning - 01.08.1951, Blaðsíða 12

ríkjunum þessa stjómarskrá þekktu einræðið
í sinni gömlu mynd — einræði aðalsins og
klerkastéttarinnar í Bretlandi, sem ekki var
ýkja mikill munur á og flokkseinræði nú-
tímans.
*
Ég hefi talið rétt að draga þessi sjónarmið
sem skýrast fram hér vegna þess, að ef menn
ekki átta sig á þeim, átta þeir sig alls ekki á
grundvallaratriðum stjórnarskrármálsins og
þá ekki heldur á málinu í heild.
Það er þessi hættulega þróun í einræðisátt
í þingræðislöndunum, sem öllum þorra
manna er að mestu hulin, en vér teljum að
gefa beri fyrst og fremst gaum, ekki síst
smáþjóð eins og íslendingum, þar sem ríkis-
valdið er veikt og þjóðin á velfarnað sinn að
rnestu undir löghlýðni og þegnskap borgar-
anna.
Að vorunr dómi þurfa menn að gera það vel
upp við sig, hvort þeir vilja algjöra aðgrein-
ingu löggjafar og framkvæmdarvaldsins, og
þar með upptöku þjóðræðis á fslandi, eða
hvort þeir vilja rneiri eða minni endurbætur
á þingræðinu.
Þingræðisfyrirkomulaginu rná skipta í tvo
höfuðflokka. Þingbundna konungsstjóm og
þingbundna forsetastjórn. Munurinn á þess-
um tveimur afbrigðum þingræðisins er ekki
mikill nú orðið. Hann er helzt sá, að forseta-
þingræðið er lausara í reipunum, ef svo mætti
komast að orði, en hin þingbundna konungs-
stjórn, sem oft hvílir á gamalli hefð og erfða-
venjurn, sem nokkuð draga úr losarahætti
þingstjórnarskipulagsins. Frakkland er ágætt
dæmi um það hvernig fer fyrir forsetaþing-
ræði þegar miklir erfiðleikar steðja að, og
stjórnmálaflokkarnir eru orðnir sýktir og
margskonar pólitísk spilling hefir náð að
festa rætur. Og ef vér litumst um hér heirna,
þá er greinilegt hve margt er líkt orðið
með því fyrirkomulagi sem hér er, og því
sem nú ríkir í Frakklandi. Þetta er heldur
ekkert undarlegt. Bæði löndin búa við ná-
kvæmlega samskonar stjórnskipulag — for-
seta þingræði —, þar sem þingin ráða öllu,
en forsetamir eru einna líkastir sáttasemjur-
um í vinnudeilum, og heyrast sjaldan nefnd-
ir, nerna þegar veislur eru haldnar eða flokks-
ofstæki eða einstrengingslegir flokkshagsmun-
ir hindra þingflokkana í því að koina sér
saman urn skipan ríkisstjómar eða skiptingu
þjóðarteknanna. Auðvitað þarf einhver slík-
ur öryggisventill, eins og forsetaembættið að
vera til, rneðan fleiri en einn flokkur er levfð-
ur í löndum þessum, en forsetinn verður
þá fyrst algerlega óþarfur — einnig sem sátta-
semjari — þegar einsflokks-kerfið hefir kom-
izt á, eins og best sést á forseta Sovíetríkj-
anna, sem aldrei heyrist getið, og sérþekk-
ingu þarf til að vita hvað heitir hverju sinni.
*
Vér stjórnarskrármenn, viljum í fyrsta
lagi vekja almenning í þessu landi til um-
hugsunar um þessa hættulegu þróun. Vér
teljum það ekki aðeins hættulegt, heldur
stórhættulegt írelsi aJmennings í þessu iandi,
ef allt þjóðfélagsvaldið kemst í hendur einn-
ar stofnunar, þó sú stofnun heiti Alþingi
og sé þjóðinni hjartfólgin fyrir margra íiluta
sakir.
Vér viljurn því, að menn skiptist fyrst og
fremst í flokka um stjórnarskrármálið eftir
því hvort þeir vilja endurbæta þingræðis-
skipulagið eða aðskilja fullkomlega löggjaf-
ar og framkvæmdan'aldið og taka þar með
upp þjóðræði.
Því fer fjarri að vér teljum, að það fyrir-
komuíag þyrfti að vera í öllu eins og gerist í
Bandaríkjunum. Það er síður en svo. Vér
teljurn að sníða mætti hinni íslenzku þjóð
stakk við hennar hæfi á þjóðræðisgrundvelli,
ef að því ráði yrði horfið, líkt og Svisslend-
ingum hefur svo vel tekizt hjá sér. Oss
er það ljóst, að þjóðræðisskipulagið er ekki
frekar gallalaust en þingræðisskipulagið eða
20 DAGRENN I NG