Dagrenning - 01.08.1951, Blaðsíða 18

ÁSGEIR MAGNÚSSON:
Stjörnustöðin á Palomarfjalli og viSfangs-
efni stjarnfræðinga.
Svo sem heiti þessarar greinar ber nieð sér, er
markmið hennar í fyrsta lagi það, að kvnna lesend-
um Dagrennnigar þessa mestu stjörnustöð veraldar,
og verður í því sambandi lýst stuttlega fácinum
ágætum myndum, úr hópi margra, sem stöðin hefir
þegar birt. í öðru lagi verður drepið á viðfangsefni
stjamfræðinga og annara, sem vinna úr stjarnfræði-
legum efnum fyrr og síðar, og verður í því sam-
bandi vikið að nokkrum atriðum, stjarnfræðilegs
efnis, sem hvað helzt vekja athygli leikmanna.
I.
Stjöinustöðin á Palomarf/aíJi er ýmist
kennd við Palomarfjall, eins og hér er gert,
eða við HaJe, sem var aðalhvatmaður að
stofnun liennar.
Georgy Eíery Haíe vann sér heimsfrægð
um síðustu aldamót fyrir umbætur á ljós-
myndatökum af sólunni, og vegna frægðar
sinnar tókst honum að vekja áliuga Carnegie-
stofnunarinnar í Wasliington fyrir því, að
reist yrði á Wilsonsfjalli — sem einnig er í
Kaliforníu — stjömustöð með stjömuskugg-
sjá, sem er 2V2 metri í þvermál. Sú stöð tók
langt fram þeim stjömustöðvum, sem fv'rir
voru í heiminum, og hún hefir nú starfað
um aldarfjórðungsskeið og aukið geysilega
þekkingu manna á tilverunni.
En jafnskjótt og sú stöð var fullger setti
Hale markið enn liærra. Hann leiddi rök að
því að takast mætti í einu stökki að smíða
tvöfalt stærri sjónauka, 5 rnetra í þvermál,
og myndi hann draga tvöfalt lengra út í
rúmið en sjónaukinn á Wilsonsfjalli. Að vísu
myndu ýmis tæki, sem þyrfti að hreyfa í slíkri
stöð, verða geysiþung — jafnvel hundruð smá-
lesta — en þó ekki þyngri en sum þau stór-
bákn, sem þarf að hreyfa í nýtízku brúm eða
herskipum vorrar aldar.
Smámsaman hefir þessi hugmynd breyzt
í veruleika. Stofnun sem nefnist Alþjóða-
uppeldismálaráðið — The Intemational Edu-
cation Board — gaf, árið 1928, 6 milljónir
dala til stöðvarinnar, og þá var hafizt handa
um smíðina. Næstu 20 árin hélt svo verkið
16 DAGRENNING