Dagrenning - 01.08.1951, Blaðsíða 25

Vafalítið er að ormshugmyndin í þjóðtrú
og listum sé kornin til vor með fornhebresk-
um þjóðabrotum og menningarstraumum,
sem farið hafi eystri leiðina norður og vestur
um rniðbik álfunnar, alla leið til Norður-
landa — svo sem oft hafa verið færðar að
sterkar líkur í undanförnum árgöngum þessa
rits.
Ekki er hægt hér í þessari smágrein að
gera nein skil nöfnum þeirra rnörgu manna,
sem lagt hafa grundvöll að stjamfræði nú-
tímans, enda er þann fróðleik víða að finna.
En til skilningsauka, á því sem á eftir fer,
ber þó að nefna þrjá menn, sem hafa öðrum
fremur skipuJagt í meginatriðum þekkingu
manna á aJheiminum — þ. e. á þeim hluta
alheimsins sem menn þekkja. Fvrstur er
Nicolaus Copernicus, sem staðsetti sólina í
rniðju sólkerfisins og gerði af því hina sí-
gildu rnynd. Annar er Sir Wi'JJiam Herschel,
sem kannaði Vetrarbrautina og skilgreindi á
þann veg, að allar síðari athuganir hafa stað-
fest kenningar hans í meginatriðum. Þriðji
er Edwin Powell Hubble, sem mældi fyrstur
manna dýptina út að sveipþokunum og stað-
setti ýmsar og kannaði og færði sönnur á
það að Vetrarbrautin, ásamt nokkmm minni
fylgikerfum í nánd við liana, sé eining í enn
stæna keifi, sem enginn veit skil á. Hann
var valinn til þess að veita forstöðu hinni nýju
stjörnustöð á Palomarfjalli, enda er hann
frægastur allra núlifandi stjamfræðinga. —
En nóg urn þetta, og skal nú lýst í stuttu
máli nokkrum af þeim stórundrum veraldar
sem komin eru í ljós:
Myndin hér að ofan er af Vetiaibiautinni á
norðurhveli lriminsins. Á miðri myndinni er
Noiðuistjainan (Pólstjaman). Sólkerfi vort er
innan í Vetrarbrautinni — að vísu Jangt frá
rniðju en þó ekki á neinurn útskaga né út-
Vetiaibiautin.
jaðri — og því er erfitt að átta sig á því,
livernig \retrarbrautin muni Jíta út, séð utan
frá. Vafalítið er þó, að hún sé hvirfillöguð og
sporöskjulöguð, séð frá hlið utan úr geimn-
um. Vetrarbrautin, séð innan frá, er lokaður
baugur, sem slitnar livergi. Sá liluti hennar,
sem er undir sjóndeildarhring, á einum stað
á jörðunni, er sýnilegur þeirn, sem andfætis
búa. Möndulsnúingur Vetararbrautar er
350000000 ára og stjamamergð hennar er
áætluð um 270 000 000 000 — tvö liundruð
og sjötíu þúsundir milljóna. En ekki eru þetta
nákvæmar tölur. — Sumir hafa aldrei veitt
Vetrarbrautinni atliygli. Ef svo er, urn ein-
hverja þá sem þetta lesa, þá lítið til himins á
heiðskíru, örtungla, vetrarkvöldi og sjáið
hana með eigin augum.
Myndin á bls. 24 er af Andiómeduþokunni
— sveipþoka í Andrómedumerki. Hún er
systurkerfi Vetrarbrautar vorrar og næst
henni í rúminu — en eigi að síður í svo
sem 900000 ljósára fjarlægð. — And-
DAGRENN I NG 23