Dagrenning - 01.08.1951, Blaðsíða 32

en eigi að síður eru þau þess eðlis, að þau
rnunu verða viðfangsefni mannkj’nsins með-
an lönd eru byggð. Aðeins þrjú þeirra verða
gerð hér að umtalsefni, lítilsháttar, einkum
vegna þess, að þau eru á dagskrá, og vegna
þess að margir halda sig vita rneira urn þau
en vitað er — eða hafa um þau hugmyndir
sem vart geta staðizt. Þessi viðfangsefni eru:
Uppruni sólkerfisins, geimloftið og samband
við vitsmunaverur á öðrum hnetti eða hnött-
um.
❖
Fyrst er þá að geta þess að til er fjöldi kenn-
inga um uppruna sólkerfisins eða það sem
nefnt er á alþýðumáli sköpun heimsins —
því að þá er átt við uppruna þess heims, sem
vér byggjum og þekkjum. En sumar þessar
kenningar, eða getgátur, liafa svo litla stoð í
veruleikanum og eru svo vanhugsaðar, að
vafamál er að höfundar þeirra hafi sjálfir trú-
að þeim. Og freistandi er að skipa þeim sess
með æsifregnum blaðanna og líta svo á, að
þær hafi það eina markmið að koma á loft
nöfnum höfunda þeirra um stundar sakir —
því að í heimi vísindanna eru loddarar alveg
eins og annarsstaðar. Sú síðasta af þessu tagi
var flutt í brezka útvarpið fyrir skömnm af
höfundinum sjálfum, og lesin þýdd, nú ný-
lega, í útvarpið hér, og liið bezta fram flutt
— svo að höfð séu orð Eiríks konungs um
flutning Höfuðlausnar forðum. Flestar slík-
ar tilgátur falla skjótt í gleymsku og devja,
án þess að tilraun sé gerð til að sanna þær.
— En þrjár kenningar um þessi efni bera
svo mjög af öðrum, að þeirra ber að geta. Þær
heita: Þokukenningin, kend við Kant og
Laplace, vígahnattakenningin, kennd við
Moulton og Camberlain og útsogskenning-
in, borin fram af James Jeans. Líklegasta verð-
ur að telja þá fyrstu, sé hún endurbætt með
tilliti til þekkingar, sem áunnizt hefir á þess-
ari öld, en ólíklegasta þá síðustu. Kenningar
þessar eru hver í andstöðu við aðra, og engri
þeirra tekst að leysa ráðgátuna urn sköpun
heimsins, þó að sumir kunni að lialda að
svo sé. — Andspænis heimsgátunni standa
menn í sömu sporum og höfundur orðanna:
Guð skóp í upphafi himin og jörð.
Þá er það sem nefnt er interstellar gas —
eða geimloft. Það er löngu umdeilt, og mat
vísindamanna á magni þess er svo misjafnt,
að hlutfall hins áætlaða magns er líkt og
einn — að áliti eins — á rnóti svo sem þrett-
án stafa tölu — að áliti annars. Og þetta eitt
vekur grun um, að urn þetta efni viti menn
ekki neitt. Einn vísindamaður áætlar það svo
sem eitt atóm á teningskílómetra í rúrninu —
og gildislaust — en annar, Fred Hoyle í Cam-
bridge, áætlar það svo sem 100000 atóm í
rúmtaki, sem nernur einni eldspítnaöskju.
Og í þeirri forsendu reisir hann kenningu
urn að það ráði lögum og lofum í tilverunni:
göngu stjarnanna, fæðingu þeirra og þróun
— þ. á m. að það viðhaldi orku sólarinnar, er
það skelli á yfirborð hennar og breytist þar að
nokkru leyti í hita. Geimloftið 'ætti þá að
vera allt í öJJu. Augljósasti gallinn á þessu er
sá, að ekki eru minnstu tök á því að sanna til-
vist þessa örþunna og ósýnilega lofts úti í
rúminu millum stjarnanna. Svo geysiþunnt
væri þetta efni, þó að það liefði hinn mesta
þéttleika, sem getur liér að ofan, að allra
næmustu mælitæki myndu ekki sýna neitt,
þó að menn hefðu það einangrað í tilrauna-
glasi millum liandanna. Og ýmislegt mælir
á móti því að það sé yfir höfuð til, að und-
anskildu því, sem um getur í kafla III hér að
Um þetta efni er komin út á islenzku ný bók,
sem allir skyldu lesa, sem áhuga hafa á heimsmynd-
unarfræðinni. Þýðandi er Hjörtur Halldórsson. Það
borgar sig að lesa hókina — því að hún fjallar urn
mikilvæg efni — þó að fjarri fari því að hægt sé að
fallast á það, sem höfundur leggur sjálfur til mál-
anna. — Það er mikill kostur á bókinni, að Trausti
Einarsson ritar við liana ágætan formála.
30 DAGRENNING