Morgunblaðið - 04.03.2015, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. MARS 2015
Ómar
Vonskuveður Hríðin gleður oft ferðamenn á Austurvelli og ekkert lát er á lægðunum. Sú næsta kemur með snjókomu um hádegið í dag og síðan er spáð rigningu eða slyddu síðdegis.
„Gengið fellt um 9% í
kjölfar nýs fiskverðs,“
sagði í forsíðuuppslætti
Tímans 4. janúar 1983
um leið og tilkynnt var
að gjaldeyrisaf-
greiðslur bankanna
yrðu lokaðar. Gengið
var fellt til að bæta fisk-
vinnslunni upp hækkun
fiskverðs sem hafði ver-
ið ákveðin nokkrum
dögum áður. Tíminn hafði það eftir
Steingrími Hermannssyni, sjáv-
arútvegsráðherra og formanni Fram-
sóknarflokksins, að erfitt væri að
bæta fiskvinnslunni „skaðann“ af
verðhækkuninni „nema til komi
gengisfelling eða gengissig“. Um leið
var tilkynnt að niðurgreiðsla á olíu til
fiskiskipa yrði aukin úr 22% í 35%.
Niðurgreiðslan var fjármögnuð með
hækkun á útflutningsgjöldum á sjáv-
arafurðum.
Gengisfellingar, gengissig og það
sem stjórnmálamenn kölluðu á fal-
legu máli gengisaðlögun voru fastur
hluti af íslenskum veruleika fram að
síðasta áratug liðinnar aldar. Helsta
stjórntæki efnahagsmála var gengi
íslensku krónunnar, sem var fellt eft-
ir þörfum sjávarútvegsins. Með
gengisfellingu var erfiðleikum í út-
gerð og fiskvinnslu velt yfir á al-
menning og önnur fyrirtæki. Óhag-
kvæmni sjávarútvegsins var baggi
sem launafólk varð að bera. Töfra-
lausn á öllum vanda var gengisfelling
– komist var hjá því að stokka upp
spilin í sjávarútvegi og taka á óreiðu í
fjármálum hins opinbera.
Tæpu ári áður en Tíminn sló upp
9% gengisfellingu á forsíðu greindi
Morgunblaðið frá því að gjaldeyris-
deildir bankanna hefðu verið lokaðar
í átta daga og að aðeins „nauðsyn-
legar yfirfærslur hafa fengist, gegn
því að viðkomandi hafi greitt 15%
aukagjald ofan á hina raunverulegu
upphæð, sem síðan verður gert upp
þegar nýtt gengið verður skráð“. Þá
hafði gengi ekki verið skráð í 12 daga.
1.000% hækkun verðlags
Í ágúst 1982 gaf ríkisstjórnin út
bráðabirgðalög um aðgerðir í efna-
hagsmálum en vegna „samdráttar
þjóðartekna og í þeim tilgangi að
draga úr víxlverkun kaupgjalds og
verðlags, skal frá 1. desember 1982
fella niður helming af þeirri verðbóta-
hækkun launa er ella hefði orðið“.
Jafnframt var gengið fellt um 13%.
Þá var ákveðið að sá „gengismunur
sem kann að myndast
vegna sölu á útfluttum
sjávarafurðum skuli
lagður inn á sérstakan
gengismunarsjóð“.
Skyldi sjóðnum varið til
að styrkja sjávarútveg-
inn. Þá átti að draga úr
innflutningi meðal ann-
ars með því „takmarka
lán til vörukaupa og
kaupa á vélum og tækj-
um“.
Ragnar Arnalds fjár-
málaráðherra sagði af
þessu tilefni:
„Með þessum bráðabirgðalögum
er byrðunum dreift vítt og breitt.
Flestir verða að taka eitthvað á sig,
bæði launamenn og atvinnurekstur.“
Frá ársbyrjun 1980 til loka árs
1980 hækkaði gengi dollars um lið-
lega 160% og á sex árum frá 1980 til
1986 féll krónan um nær 600% gagn-
vart dollar. Verðbólga var krónísk.
Árin 1980, 1981 og 1982 var verð-
bólga alltaf yfir 50% og árið 1983 var
verðbólga 84% og fór upp fyrir 100%
á tímabili. Á sex árum frá 1980 til loka
árs 1985 liðlega ellefufaldaðist verð-
lag á Íslandi – hækkaði um meira en
1.000%.
Rotið kerfi
Efnahagslífið og allt kerfið var að
rotna. Fjármálakerfið var í helj-
argreipum opinberra afskipta og að
stórum hluta í ríkiseigu og undir póli-
tískri stjórn. Sérstakur úrelding-
arsjóður fyrir fiskiskip var starf-
ræktur til að hvetja útgerðarmenn til
að leggja skipum enda hafði sókn-
arkerfi og pólitísk miðstýring leitt til
offjárfestingar. Afurðalán voru veitt
til að styðja við útflytjendur og olíu-
sjóður greiddi niður olíukostnað fiski-
skipa. Framkvæmdastofnun ríkisins
var ætlað að hlaupa undir bagga með
sérstakri fjárhagsaðstoð við útgerð-
arfyrirtæki, ekki síst bæjarútgerðir,
sem voru á barmi gjaldþrots. Sjávar-
útvegurinn var þurfalingur sem hald-
ið var við hungurmörk með milli-
færslum og gengisfellingum.
Auðlindum hafsins var sóað. Dugn-
aðarforkunum haldið niðri – útsjón-
arsemi í útgerð og fiskvinnslu var
bönnuð – allt á kostnað almennings.
Það hefur mikið vatn runnið til
sjávar frá því að allt snérist um að
viðhalda rotnu kerfi millifærslna og
tryggja rekstur óhagkvæms sjávar-
útvegs. Nú rífast menn ekki lengur
um gengisfellingar, millifærslur eða
hversu mikið beinn og óbeinn opinber
fjárstuðningur við veiðar og vinnslu
skuli vera. Nú er tekist á um hversu
miklar álögur skuli leggja á sjávar-
útveginn. Svo tala menn af mikilli
léttúð um að kollvarpa stjórnkerfi
fiskveiða sem hefur verið forsenda
þess að sjávarútvegur hefur náð að
blómstra. Þurfamaðurinn hefur kom-
ist í álnir og helsta auðlind þjóð-
arinnar er nýtt með arðbærum hætti.
Jafnræðisregla brotin
Frá 2009 til 2013 greiddi sjávar-
útvegurinn alls 79,3 milljarða króna í
veiðigjöld, tekjuskatt og trygginga-
gjöld. Sjávarútvegurinn greiddi
hærri gjöld til ríkissjóðs en nokkur
önnur atvinnugrein og er eina at-
vinnugreinin sem þarf að bera sér-
stök auðlindagjöld.
Það gengur gegn jafnræðissjón-
armiðum að leggja sérstök auðlinda-
gjöld (veiðigjöld) á útgerð en láta aðr-
ar atvinnugreinar sem nýta
„sameiginlegar auðlindir“ komast hjá
greiðslu. Það er bæði rétt og skyn-
samlegt að ákvörðun um auðlinda-
gjald á útgerð sé skoðuð í samhengi
við auðlindagjöld fyrirtækja í öðrum
atvinnurekstri. Við álagningu skatta
og opinberra gjalda er nauðsynlegt
að jafnræðis sé gætt á milli atvinnu-
greina. Misjöfn skattlagning brengl-
ar efnahagslífið og sú hætta skapast
að fjármunum sé beint í óarðbærari
atvinnugreinar.
Það er því fráleitt að einblína á
veiðigjöld án þess að ræða einnig um
hvort og þá með hvaða hætti rétt sé
að leggja auðlindagjöld á aðrar at-
vinnugreinar. Þetta á jafnt við um
raforkuframleiðslu sem önnur fyr-
irtæki sem nýta auðlindir sem eru í
almannaeigu – eru ekki í einkaeigu.
Þannig þarf ekki aðeins að gæta jafn-
ræðis milli atvinnugreina heldur
einnig virða eignarréttinn.
Skattlagning og samkeppni
Á síðasta aldarfjórðungi hafa orðið
algjör umskipti í íslenskum sjávar-
útvegi og Ísland er eina land innan
OECD sem ekki heldur úti umfangs-
miklu styrkjakerfi fyrir fiskveiðar og
vinnslu. Á meðan aðrar þjóðir eru
með sjávarútveg á opinberu framfæri
greiða íslensk fyrirtæki skatta og
gjöld til ríkissjóðs.
Skattlagning fyrirtækja, sem er
umfram það sem gengur og gerist í
helstu samkeppnislöndum, veikir
stöðu samkeppnisgreina, hvort held-
ur er á erlendum mörkuðum eða á
heimamarkaði. Um þetta verður ekki
deilt enda sannindi sem eiga að vera
öllum augljós. Þetta á jafnt við um
sjávarútveg sem aðrar atvinnugrein-
ar. Hagkvæmni sjávarútvegsins sem
byggir á skynsömu stjórnkerfi fisk-
veiða – kvótakerfi með framsali –
ásamt markvissri markaðssókn,
auknum gæðum og nýtingu, hefur
gert ríkissjóði kleift að leggja sér-
stakar byrðar á sjávarútveginn sem
keppir við ríkisstyrkta keppinauta.
Þessu vilja pólitískir lukkuriddarar
bylta og um leið stórauka álögur á
sjávarútveginn. Jafnvel fyrrverandi
fjármálaráðherra vinstri stjórn-
arinnar og þingmaður Norðaust-
urkjördæmis krefst stórhækkunar á
veiðigjaldi. Fyrir kjósendur á lands-
byggðinni hlýtur sú krafa að vekja at-
hygli ekki síst þegar haft er í huga að
um 72% veiðigjaldsins eru greidd af
fyrirtækjum á landsbyggðinni en
28% veiðigjaldsins af fyrirtækjum á
höfuðborgarsvæðinu.
Eftir Óla Björn
Kárason » Á meðan aðrar þjóð-
ir eru með sjávar-
útveg á opinberu fram-
færi greiða íslensk
fyrirtæki skatta og
gjöld til ríkissjóðs.
Óli Björn Kárason
Höfundur er varaþingmaður Sjálf-
stæðisflokks.
Gengisfellingar, gengissig,
gengisaðlögun og arðbær
sjávarútvegur
Skattgreiðslur sjávarútvegsins
2009-2013 á verðlagi 2014
Tryggingagjöld Tekjuskattur Veiðigjald
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
2009 2010 2011 2012 2013
Heildarskattgreiðslur sjávarútvegsins: 79,3 milljarðar
2009-2013 á verðlagi 2014
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
TryggingagjöldTekjuskatturVeiðigjald
milljónir
króna
Heimildir: Ríkisreikningar 2009-2013 og Deloitte.
Framreikningar: ÓBK
28.236
34.120
30.140
-500 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500
Bandaríkin
Japan
Kanada**
Suður-Kórea*
Noregur
Frakkland
Ítalía*
Spánn
Svíþjóð
Chile
Danmörk
Grikkland
Nýja Sjáland
Portúgal
Bretland
Þýskaland
Ísland
milljónir dollara
Heimild: OECD
* tölur fyrir 2011
** tölur fyrir 2010
Ríkisstyrkir til sjávarútvegs árið 2012