Dagblaðið Vísir - DV - 10.07.2009, Síða 10

10 föstudagur 10. júlí 2009 fréttir
RíkisstofnaniR
á köldum klaka
Ríkisstofnanir með verulegan uppsafnaðan halla eru illa í stakk búnar að takast á við niðurskurð og strangt
aðhald. Miðað er við allt að 10 prósenta niðurskurð í rekstraráætlunum kreppunnar. Sá niðurskurður getur
orðið mun meiri þegar fram í sækir þar sem skuldir þjóðarbúsins eru svimandi háar og miklu meiri en áætlað
var í nóvember síðastliðnum. Ríkisstjórnin hét því í stefnuyfirlýsingu að standa vörð um velferðina. Ekki er
víst að unnt verði að efna það þegar skuldir vegna bankahrunsins eru í þann veginn að ríða þjóðina á slig.
Aðhald og niðurskurður blasa við
í rekstri opinberra stofnana næstu
árin vegna bankahrunsins og fjár-
málakreppunnar. Stjórnarflokkarnir
hafa auk þess lagt á ráðin um sam-
einingu stofnana í hagræðingar- og
sparnaðarskyni. Tíminn, sem liðinn
er frá því að skuldastaða þjóðarinnar
var metin og forsendur viðbragða við
bankahruninu voru kynntar í nóv-
ember, hefur leitt í ljós að staðan er
verri en áætlað var. Þorvaldur Gylfa-
son hagfræðiprófessor sagði í Frétta-
blaðsgrein síðastliðinn fimmtudag
að forsendur stæðust ekki í tveimur
veigamiklum atriðum. Í fyrsta lagi
virtust eignir bankanna ekki duga
nema í mesta lagi fyrir innistæðum.
Það eitt yki líkur á að erlendir kröfu-
hafar, sem sjá fram á altjón af völd-
um bankahrunsins, höfði mál gegn
íslenska ríkinu.
Skuldir meiri en talið var
„Það hefur aldrei áður gerst í fjár-
málasögu heimsins að bankakerfi
lands hafi hlunnfarið erlenda við-
skiptavini um fjárhæð sem nemur
rösklega fimmfaldri landsframleiðslu
heimalandsins, og er þá skaðinn,
sem innlendir viðskiptavinir bank-
anna hafa orðið fyrir, ekki talinn með.
Þessi einstæða ósvinna mun loða við
Ísland um ókomna tíð.“
Þorvaldur segir einnig að erlend-
ar skuldir þjóðarbúsins stefni í um
240 prósent af landsframleiðslu í árs-
lok 2009 en ekki 160 prósent. „Ekk-
ert land getur borið svo þunga vaxta-
byrði, nema miklar erlendar eignir
standi móti skuldunum.“
Í fjármálaráðuneytinu eru ekki
gerðar athugasemdir við nýjar upp-
lýsingar um skuldabyrðina og bent
á að unnið sé samkvæmt áætlunum
um niðurskurð hjá ríkisstofnunum.
Hvar endar þetta?
Þrátt fyrir að stjórnvöld þurfi að brúa
allt að 200 milljarða króna halla rík-
issjóðs næstu þrjú árin með auknum
skattaálögum og niðurskurði heita
þau því að standa vörð um velferð-
ina. Ef forsendur hafa breyst með
ofangreindum hætti er ljóst að nið-
urskurður ríkisútgjalda getur orð-
ið mun meiri en rætt hefur verið
um undanfarna mánuði í tengslum
við áætlanir stjórnvalda og Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins.
Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar er gert ráð fyrir að áhættan
samfara niðurskurði eða sameiningu
stofnana verði metin og reynt verði
að greina hvort niðurskurður nú geti
valdið auknum útgjöldum síðar.
Ekki er gert ráð fyrir flötum niður-
skurði stofnana. Ætlunin er að setja
fram ný markmið um opinber inn-
kaup í sparnaðarskyni og ráðgert er
að efna til víðtæks sparnaðarátaks í
ríkiskerfinu öllu með þátttöku starfs-
manna, stjórnenda og jafnvel not-
enda þjónustunnar einnig. Jafnvel
er rætt um að koma á fót sparnaðar-
teymum sem vinna eiga með öllum
ráðuneytum og undirstofnunum að
hagræðingaraðgerðum. Sparnaður
og sparnaðaraðgerðir eru orð sem
koma oft fyrir í stefnuyfirlýsingu rík-
isstjórnarinnar.
Uppsafnaður halli
Ríkisendurskoðun hóf í byrjun ársins
úttekt á fjármálastjórn og rekstrar-
áætlunum 50 valinna ríkisstofnana,
en ætlunin var að kanna hvernig þær
hygðust undirbúa frekari lækkun
fjárveitinga á næsta ári.
Af 50 stofnunum var talið að 28
stofnanir gætu haldið sig innan fjár-
veitinga út árið. Litlar vonir eru um
að 12 stofnanir haldi sig innan fjár-
veitinga það sem eftir lifir ársins og
ómögulegt er að segja til um fram-
vinduna hjá 10 stofnunum til viðbót-
ar.
Fimm stofnanir voru ekki með
samþykktar fjárhagsáætlanir þegar
Ríkisendurskoðun birti skýrslu sína.
Það voru Menntaskólinn á Ísafirði,
Listasafn Íslands, Landhelgisgæslan,
Heilbrigðisstofnun Suðurlands og
Náttúrufræðistofnun Íslands. Upp-
safnaður halli þessara stofnana var
310 milljónir króna samanlagt í lok
árs 2008. Ríkisendurskoðun segir
ólíðandi að ríkisstofnanir fylgi ekki
samþykktri fjárhagsáætlun.
Skuldugir einnig skornir niður
Fjárhagsstaða átta stofnana til við-
bótar þykir svo alvarleg að Ríkis-
endurskoðun sér ástæðu til þess að
bregðast tafarlaust við. Verst er stað-
an hjá Landbúnaðarháskóla Íslands
og Námsmatsstofnun. Uppsafnaður
vandi er sagður slíkur að ekki verði
ráðið við hann innan eðlilegra tíma-
marka nema með því að skerða þjón-
ustu verulega eða veita viðbótarfé
inn í viðkomandi stofnanir. „Verði
ákveðið að skerða þjónustu þarf
menntamálaráðuneytið að gefa skýr
fyrirmæli um forgangsröð verkefna.
Verði ákveðið að veita stofnunun-
um viðbótarfé er brýnt að áður liggi
fyrir mat á ábyrgð forstöðumanna á
rekstrarvanda þeirra,“ segir í skýrslu
Ríkisendurskoðunar. Uppsafnaður
halli Landbúnaðarháskólans nam
um 265 milljónum króna í árslok
2008, eða nærri helmingi árlegrar
fjárveitingar.
Unnið að kreppuáætlun
Ríkisendurskoðun telur að stofnanir
séu almennt of skammt á veg komn-
ar við að undirbúa fyrirsjáanlega
lækkun fjárveitinga á næsta ári. Allir
viti þó hvað í vændum sé og því ekki
eftir neinu að bíða. Fáeinar stofnanir
eru þó byrjaðar á þessu sársaukafulla
verkefni. Mælst er til þess að stjórn-
endur stofnana meti hvaða áhrif 5
og jafnvel 10 prósenta niðurskurður
hafi á þjónustuna. Ekkert hefur verið
ákveðið um frekari eða meiri niður-
skurð í ljósi þungbærrar skuldastöðu
þjóðarinnar, sem augljóslega er erf-
iðari en ráð var fyrir gert síðastliðinn
vetur.
Flestar opinberar stofnanir
tengjast velferðar-, heilbrigðis- og
menntamálum. Launakostnaður
er langstærsti útgjaldaliðurinn hjá
þeim öllum. Þegar hefur verið gripið
til víðtækra aðgerða til þess að draga
úr yfirvinnu og fækka ráðningum
vegna sumarleyfa.
JóHann HaUkSSon
blaðamaður skrifar: johannh@dv.is
LandbúnaðarHáSkóLi
ÍSLandS 2008
Ársverk: 123
Gjöld: 551 millj.
Uppsafnaður halli: 265 millj.
Ekki í samræmi við fjárheimildir
óbreytt þjónusta
námSmatSStofnUn 2008
Ársverk: 17
Gjöld: 127 millj.
Uppsafnaður halli: 31 millj.
Ekki samþykkt áætlun
óbreytt þjónusta
taka á vandanum tafarlaust
mEnntaSkóLinn á ÍSafirði
Ársverk: 33
Gjöld: 264 millj.
Uppsafnaður halli: 25 millj.
Ekki samþykkt áætlun
Lakari þjónusta
LiStaSafn ÍSLandS
Ársverk: 16 - 17
Gjöld: 165 millj.
Uppsafnaður halli: 3 millj.
Ekki samþykkt áætlun
Lakari þjónusta
LandHELgiSgæSLa ÍSLandS
Ársverk: 159
Gjöld: 2.738 millj.
Uppsafnaður halli: 155 milljónir
Ekki samþykkt áætlun
minni þjónusta
HEiLbrigðiSStofnUn
SUðUrLandS
Störf: 450 starfsmenn í 220
stöðugildum
Gjöld: 2.013 millj.
Uppsafnaður halli: 75 millj.
Ekki samþykkt áætlun
minni þjónusta
náttúrUfræðiStofnUn
ÍSLandS
Ársverk: 42
Gjöld: 351 millj.
Uppsafnaður halli: 21 millj.
Ekki samþykkt áætlun
minni þjónusta
HáSkóLinn á akUrEyri
Ársverk: 176
Gjöld: 1.461 millj.
Uppsafnaður halli: 102 millj.
Ekki í samræmi við fjárheimildir
óbreytt þjónusta
Fjárhagsstaða átta
stofnana til viðbót-
ar þykir svo alvarleg
að Ríkisendurskoðun
sér ástæðu til þess að
bregðast tafarlaust við.
Háskólinn á akureyri Fjárhagsvandi Háskólans á Akur-
eyri er viðvarandi og uppsafnaður halli var 102 milljónir
um síðustu áramót. Taka verður tafarlaust á málinu, segir
ríkisendurskoðandi.
Landhelgisgæslan Áform eru uppi um
sameiningu Landhelgisgæslunnar og Varnarmála-
stofnunar í sparnaðarskyni. Uppsafnaður halli hjá
Georg Lárussyni, forstjóra Landhelgisgæslunnar,
var 155 milljónir króna um síðustu áramót.