Dagblaðið Vísir - DV - 08.02.2010, Blaðsíða 10

10 MÁNUDAGUR 8. febrúar 2010 FRÉTTIR
Ólafur Ragnar Grímsson, forseti Ís-
lands, vísaði Iceave-lögunum til þjóð-
arinnar í ársbyrjun og nýtti sér þá
túlkun margra á 26. grein stjórnar-
skrárinnar að slíkt sé honum heim-
ilt. Sjálfur hafði hann undirritað lög-
in í frumvarpsformi síðastliðið haust
og var það því lagt fyrir þingið í hans
nafni. Sem fullbúin og samþykkt lög
frá Alþingi bar fjármálaráðherra þau
upp á ríkisráðsfundi á gamlársdag og
vænti undirskriftar forsetans á þeim
fundi. Af því varð ekki, svo sem kunn-
ugt er, heldur tók Ólafur Ragnar sér
frest til undirritunar. Þess ber að geta
að ríkisráðsfundir eru fátíðir og engin
regla fyrir því að nýsamþykkt lög þurfi
að undirrita á slíkum fundum.
Lýðræði og almannahagsmunir
Svavar Gestsson, fyrrverandi ráð-
herra, þingmaður, sendiherra og for-
maður Icesave-samninganefndar-
innar, sagði í ítarlegu viðtali við DV
fyrir helgina knýjandi nauðsyn að
endurskoða stjórnkerfið í ljósi þess
að forseti lýðveldisins hefði tekið sér
stöðu inni á vettvangi framkvæmda-
valdsins.
Hluti viðtalsins féll niður, þar sem
Svavar fjallaði um þátt forsetans og
nauðsyn þess að endurskoða stjórn-
kerfið. Í þeim hluta, sem hér er nú
birtur, getur Svavar þess að hann
hafi unnið lengi með Steingrími Her-
mannssyni, fyrrverandi forsætisráð-
herra, sem lést 1. febrúar síðastliðinn.
„Ég var með honum í fjórum ríkis-
stjórnum og hann var í raun og veru
einn áhrifamesti maður Íslands í 20 ár,
frá 1971 til 1991. Meirihluta þess tíma
var Alþýðubandalagið með honum
í stjórn. Hann hafði alltaf mjög mikil
áhrif. Það erfiðasta á þessum árum var
verðbólga. Við lukum þessum tíma
með þjóðarsáttinni svokölluðu. Hún
byggðist á því að allir gáfu eftir af sín-
um ýtrustu kröfum, atvinnurekendur
og launamenn. Eftir stóð sá veruleiki
að nýlega hafði verið gerður samn-
ingur við Bandalag háskólamennt-
aðra ríkisstarfsmanna um miklu meiri
kauphækkanir en þjóðarsáttarsamn-
ingurinn gerði ráð fyrir. Ríkisstjórnin
ákvað á þeim tíma að taka þær kaup-
hækkanir til baka, sem hún hafði sjálf
skrifað undir, með bráðabirgðalögum
til þess að bjarga þjóðarsáttinni.
Ljóst var að þessi lög nutu ekki
stuðnings meirihluta þjóðarinnar eða
voru í það minnsta mikið vafamál.
Það var meira að segja ekki algerlega
ljóst þegar bráðabirgðalögin voru sett
hvort þau nytu meirihlutastuðnings á
Alþingi. Þetta var rætt veturinn 1989
til 1990 á þingi og lauk með því að lög-
in voru samþykkt.
Ég spyr: Hvað hefði gerst ef þessi
lög hefðu verið sett í þjóðaratkvæða-
greiðslu? Vegna þess að ef Facebook
hefði verið til á þeim tíma hefði ég
veðjað við þig hverju sem er að tugir
þúsunda hefðu mótmælt þessu og þar
með hefði málið verið sett í þjóðarat-
kvæði ef núverandi forseti hefði þá
setið á forsetastóli. Hann var reyndar
á þeim tíma fjármálaráðherra.
Segjum sem svo að svokallaðar
lýðræðisumbætur hefðu náð þarna
fram að ganga og lögin verið felld í
þjóðaratkvæðagreiðslu. Það hefði
verið stórkostlegt lýðræði – eða hvað
– en við hefðum haft verðbólguna
áfram. Þjóðarsáttin hefði farið í vask-
inn.“
Stjórnkerfishringekja
Svavar segir að þegar örlagarík
ákvörðun sé tekin eins og sú sem Ól-
afur Ragnar forseti tók í byrjun ársins
verði menn að vega og meta allar hlið-
ar málsins. „Það hefur hann sjálfsagt
reynt að gera. Ef lýðræðið er málið
þarf í fyrsta lagi að gera lýðræðisum-
bæturnar í sátt milli stofnana samfé-
lagsins, milli forsetans og Alþingis,
ríkisstjórnar og stjórnmálaflokkanna.
Setja þarf um það lög og breyta stjórn-
arskrá til þess að þróa beina lýðræð-
ið með þeim hætti. Það var til dæmis
alltaf krafan þegar ég sat á þingi fyrir
Alþýðubandalagið að auka ætti hlut
kjósenda með beinu lýðræði og að til-
tekinn hluti þingmanna eða kjósenda
gæti farið fram á þjóðaratkvæða-
greiðslu. Þetta er eðlileg krafa og ég
hef rekið margvíslegar lýðræðishug-
myndir meðal annars í bók sem ég
skrifaði fyrir mörgum árum.
En með ákvörðun sinni var for-
setinn að seinka efnahagslegri lausn
málsins um marga mánuði. Hugsum
okkur að Icesave-lögin verði felld í
þjóðaatkvæðagreiðslu. Fara þá í gang
nýir samningar? Fara þá í gang ný
mótmæli? Verður málinu á ný vísað
til þjóðarinnar? Verður þá gerður nýr
samningur? Verður hann aftur felld-
ur? Hvar er þá þjóðin stödd? Það er
einnig misskilningur hjá mörgum að
halda að með því að fella samninginn
í þjóðaratkvæðagreiðslu hverfi vand-
inn. Því miður er þetta ekki svo.
Ég held að forsetinn hefði þurft að
skoða allar hliðar málsins, ekki aðeins
þær efnahagslegu sem hægt er að
reikna út eins og vexti, hagvöxt og at-
vinnuleysi. Hann hefði þurft að skoða
afleiðingar ákvörðunar sinnar og vega
hagsmunina.“
Þjóðhöfðingi gerir uppreisn
gegn þinginu
Svavar telur að Ólafur Ragnar for-
seti hefði einnig þurft að leggja mat á
það hvaða áhrif athafnir hans hefðu á
ímynd þjóðarinnar.
„Ég veit hvað þetta þýðir vegna
þess að ég hef verið sendiherra í 10
ár. Ímynd þjóðarinnar út á við er í
sjálfu sér efnahagsleg verðmæti. Þeg-
ar þjóðin kemur þannig fyrir erlend-
is að forsetinn hafi gert uppreisn
gegn þinginu er það í fyrsta lagi ekk-
ert merkilegt að það fari í allar fréttir
og forsetinn fái viðtöl í BBC og ég veit
ekki hvað. Vegna þess að svona ger-
ist aldrei, að þjóðhöfðingi geri upp-
reisn gegn þinginu. Ímynd landsins
skaðast eða í það minnsta veikist og
breytist frá því að vera traust yfir í eitt-
hvað annað þar sem erlendar þjóðir
hafa ástæðu til að tala um pólitískan
óstöðugleika. Þessi vandi bætist ofan
á þann ímyndarvanda sem efnahags-
hrunið hefur framkallað.
Enn eitt þykir mér mikilvægt að
forsetinn hafi í huga við svona að-
stæður og það er forsetaembættið
sjálft. Það er að verða 66 ára. Sveinn
Björnsson, fyrsti forseti lýðveldisins,
mótaði reglur til dæmis um ríkisráðs-
fundi og meðferð mála, til dæmis um
undirskriftir forseta. Í tíð Sveins, en þó
sérstaklega í tíð Ásgeirs Ásgeirssonar,
voru ýmsir með hugmyndir um að
embættið væri of pólitískt. Og það
var ekki full sátt um embættið á þeim
árum. 1968 hefst nýtt tímabil sem stóð
til ársins 1996. Kristján Eldjárn og Vig-
dís Finnbogadóttir þróuðu embættið
sem sáttaembætti þannig að þjóðin
öll gæti fundið sig í forsetaembætt-
inu. Í tíð Ólafs Ragnars er þessi sátt
á undanhaldi og það þýðir það að
flokkarnir og almenningur hljóta að
velta fyrir sér breytingum á embætt-
inu. Breytingin gæti falist í því að gera
embættið valdameira en það er, en þá
þarf að skrifa það í lög og stjórnarskrá.
Vandinn er sá að þegar stjórnarskrá-
in var samin luku menn ekki verkinu.
Það eru engin sérstök lög til um for-
setaembættið, til dæmis um inntak og
táknbundna stöðu embættisins.“
Betra að 63 ráði en ekki einn
„Hinn möguleikinn er vitanlega sá
að leggja embættið niður. Það má
ræða þetta allt en það verður að ger-
ast í lýðræðislegu ferli. Það má ekki
halda þannig á málinu að úrslit máls-
ins ráðist af því sem gerist í höfðinu
á einum manni, með fullri virðingu
fyrir Ólafi Ragnari. Mér finnst að nú
eigi menn að ræða stöðu forsetaemb-
ættisins og þingræðisins. Það verð-
ur að skoða stjórnkerfið upp á nýtt.
Sjálfur er ég eindreginn þingræðis-
sinni og vil ganga langt í að segja að
þingið eigi að ráða. Mín rök eru þau
að til þingsins er valið með mjög lýð-
ræðislegum hætti. Mér finnst betra
að 63 þingmenn, fleiri eða færri, taki
mikilsverðar ákvarðanir – jafnvel þótt
þær séu vitlausar – heldur en að einn
maður geri það. Í tilefni af ákvörðun
forsetans þarf að styrkja þingræðið
og fara í leiðangur í því skyni. Með
ákvörðun sinni upp úr áramótunum
tók forsetinn framkvæmdavald í sín-
ar hendur með ákveðnum hætti. Það
verður að taka upp alvarlegar um-
ræður um valdastofnanir í samfé-
laginu, um þingræðið, forsetann og
framkvæmdavaldið. Það slæma við
Icesave er að önnur mál hafa horfið af
sjónarsviðinu. Um eðlilega umræðu
um annað er varla að ræða. Við sitj-
um uppi með stjórnkerfiskreppu sem
lagst hefur ofan á bankakreppuna.“
Svavar Gestsson, fyrrverandi ráðherra, þingmaður og sendiherra var formaður Ice-
save-samninganefndarinnar. Hann stígur nú fram í fyrsta skipti í 11 ár og segir skoðun
sína á athöfnum forseta Íslands sem hann telur hafa framkallað stjórnkerfiskreppu.
Svavar er þingræðissinni og telur brýnt að allir leggist á eitt um að greiða úr þeirri
stjórnkerfiskreppu sem lagst hafi ofan á bankakreppuna. Slíkt sé í þágu lýðræðisins.
FACEBOOK-LÝÐRÆÐI
FORSETANS
JÓHANN HAUKSSON
blaðamaður skrifar: johannh@dv.is
Hluti af framkvæmdavaldinu? Ólaf-
ur Ragnar Grímsson forseti Íslands hefur
að margra mati seilst inn á vettvang
framkvæmdavaldsins án heimilda eða
nokkurra forskrifta. MYND HEIÐA HELGADÓTTIR
Ef lýðræðið er málið þarf í fyrsta
lagi að gera lýðræðis-
umbæturnar í sátt milli
stofnana samfélagsins,
milli forsetans og Alþing-
is, ríkisstjórnar og stjórn-
málaflokkanna.
Þingræðissinninn. „Það hefði verið
stórkostlegt lýðræði - eða hvað - en
við hefðum haft verðbólguna áfram.
Þjóðarsáttin hefði farið í vaskinn,“ segir
Svavar. MYND SIGTRYGGUR ARI JÓHANNSSON