Dagblaðið Vísir - DV - 05.05.2010, Blaðsíða 10

Margt bendir til þess að hópur
manna með tengsl inn í forystu Sjálf-
stæðisflokksins, bankana og nokk-
ur útrásarfyrirtæki hafi snemma árs
2008 lagt á ráðin um að veita pening-
um lífeyrissjóðanna inn í illa gjald-
færa banka og jafnvel útrásarfyrir-
tæki í gjaldeyris- og fjárþröng.
Árni Mathiesen, þáverandi fjár-
málaráðherra, lagði fram frumvarp í
apríl það ár um heimild lífeyrissjóða
til þess að lána allt að 25 prósent
eigna sinna í formi verðbréfa. Á sama
tíma hvöttu eigendur og stjórnendur
Icelandair mjög til þess að lífeyris-
sjóðir hættu fé sínu til kaupa í flugfé-
laginu. Helstu eigendur Icelandair á
þessum tíma voru félög í eigu Mile-
stone og Engeyjarbræðranna Ein-
ars og Benedikts Sveinssonar, föð-
ur Bjarna Benediktssonar, formanns
Sjálfstæðisflokksins. Sjálfur skrifaði
Bjarni ekki undir nefndarálit efna-
hags- og viðskiptanefndar þar sem
lagt var til að þrengja mjög mögu-
leika lífeyrissjóðanna til þess að lána
eignir í formi verðbréfa.
Á árinu 2008 námu heildareignir
lífeyrissjóðanna um 1.600 milljörð-
um króna. Með samþykkt frumvarps
þáverandi fjármálaráðherra hefðu
lífeyrissjóðirnir fengið heimild til að
lána 400 milljarða króna í formi verð-
bréfa og taka þátt í skortsölumarkaði.
Augljóst má vera að aukinn þrýst-
ingur á fyrirgreiðslu lífeyrissjóðanna
við illa gjaldfæra banka og stórfyrir-
tæki snemma árs 2008 var til kom-
inn vegna þrenginga á erlendum
lánsfjármarkaði og neyðarástands
hérlendis vegna skorts á erlendum
gjaldeyri til þess að greiða af lánum.
Frumvarp sem týndist
Frumvarpi um að veita lífeyrissjóð-
unum ofangreinda heimild til að
lána fjórðung eigna sinna í formi
verðbréfa fylgdi Árni Mathiesen úr
hlaði 7. apríl 2008. Ljóst er að frum-
varpið hafði fengið samþykki þing-
flokka beggja stjórnarflokkanna,
Sjálfstæðisflokks og Samfylking-
arinnar, áður en fjármálaráðherra
fylgdi því úr hlaði.
Athyglisvert er að á þessum tíma
var Baldur Guðlaugsson ráðuneyt-
isstjóri Árna í fjármálaráðuneytinu
og voru verðbréfamál jafnframt á
sérsviði hans. Baldur var auk þess
stjórnarformaður Söfnunarsjóðs líf-
eyrisréttinda á þessum tíma og sat
í samráðshópi stjórnvalda, Seðla-
banka og Fjármálaeftirlitsins um
fjármálastöðugleika. Á þessum tíma
var Árna og Baldri fullkunnugt um
alvarlega stöðu bankanna og bjuggu
að einhverju leyti yfir innherjaupp-
lýsingum þar að lútandi sem Baldur
taldi nokkrum vikum síðar að gætu
orðið banabiti bankanna ef þær yrðu
á almanna vitorði.
Landssamband lífeyrissjóða hafði
gert úttekt á fjárfestingarreglum líf-
eyrissjóðanna og talið margt já-
kvætt. Í þeirri úttekt var ekki að finna
ákvæði um heimildir til lífeyrissjóða
til verðbréfalána og virðist það meg-
inatriði frumvarpsins hafa átt rætur
að rekja til þeirra, hvorki á fyrri né
síðari stigum.
Öryggi númer eitt, tvö og þrjú
Samkvæmt 6. grein frumvarps Árna
M. Mathiesen átti lífeyrissjóðum
að vera heimilt að lána verðbréf þó
ekki hærri upphæð en 25 prósent af
hreinni eign sjóðsins. Sérstök ákvæði
voru um veð og aðrar tryggingar
gegn slíkum lánum. Lánstími mátti
vera allt að 12 mánuðum en þó væri
lífeyrissjóðum heimilt að lána verð-
bréf ótímabundið ef lánasamningur
kveður á um heimild til innköllunar
með eigi meira en fimm viðskipta-
daga fyrirvara. „Þessi breyting (...)
gengur ekki gegn þeim almennu
varúðarsjónarmiðum sem liggja að
baki ákvæðum um fjárfestingar líf-
eyrissjóða,“ sagði Árni er hann fylgdi
frumvarpinu úr hlaði á Alþingi.
Pétur H. Blöndal, Sjáflstæðis-
flokki, minnti á það í ræðu sinni
að lífeyrisgreiðslur væru ætlaðar til
þess að sjá öldruðum og öryrkjum
fyrir lífsviðurværi þegar þeir gætu
ekki unnið lengur. „Menn þurfa því
að fara mjög varlega með þennan
sparnað og gæta hans eins og sjáald-
urs auga síns, hann þarf að vera ör-
uggur númer eitt, tvö og þrjú.“
Verðbréfabrask
Ögmundur Jónasson, VG, hafði mjög
miklar efasemdir um heimildir líf-
eyrissjóða til þess að lána eignir sínar
í verðbréfum. „Hér erum við að tala
um það sem kallað hefur verið skort-
staða, þegar einstaklingur eða fyrir-
tæki selur eitthvað sem það ekki á.
Við erum í rauninni að tala hérna um
heimildir til að braska með verðbréf.
Hugsunin er þá sú að aðili fái lánuð
bréf lífeyrissjóðanna í þessu tilviki,
selji þau en skuldbindi sig til að skila
þeim aftur. Í millitíðinni ætlar við-
komandi aðili að hafa grætt fé, haft
hagnað. Ég velti því fyrir mér í þessu
sambandi hvaða þýðingu það hef-
ur að fara inn í markað og umhverfi
og skilaboð og hagsmuni sem tengj-
ast því að ná niður verði á bréfum ef
margir eru orðnir hagsmunatengdir
inn í slíka þróun. Þá velti ég því fyrir
mér hvað það hefur í för með sér fyrir
lífeyrissjóðina sem stóra eigendur að
slíkum bréfum í íslensku efnahags-
lífi,“ sagð Ögmundur.
Stjórnarfrumvarp gufar upp
Umræður um málið stóðu aðeins í
um hálfa klukkustund og var mál-
inu vísaði til efnahags- og viðskipta-
nefndar. Þaðan barst álit frá nefnd-
inni 26. maí 2008, undirritað af Pétri
H. Blöndal og Herdísi Þórðardótt-
ur Sjálfstæðisflokki og Lúðvík Berg-
vinssyni og Ellert Schram Samfylk-
ingunni. Bjarni Benediktsson og
Gunnar Svavarsson voru fjarverandi
við afgreiðslu málsins. Nefndarálitið
kvað meðal annars á um að minnka
kvóta lífeyrissjóðanna til lána á verð-
bréfum úr 25 prósentum af heildar-
reign í 12,5 prósent.
Frumvarpið náði aldrei inn í aðra
umræðu af þremur og aðeins fjór-
um mánuðum síðar var bankakerf-
ið hrunið. DV hefur heimildir fyrir
10 MIÐVIKUDAGUR 5. maí 2010 FRÉTTIR
Þegar ljóst var orðið snemma árs 2008 að bankarnir væru
hugsanlega allir á banabeði og útrásarfyrirtæki í stór-
hættu vegna skorts á erlendu lánsfé vildu menn sækja
í lífeyrissjóði landsmanna til að bjarga málum.
Helstu eigendur Icelandair skoruðu á lífeyrissjóði
að styrkja félagið með kaupum á hlutafé og á
þingi lagði Árni M. Mathiesen fram frum-
varp um heimild lífeyrissjóða til þess að
lána fjórðung eigna sinna í formi verðbréfa.
SÓTTU Í LÍFEYRI ALMENNINGS
JÓHANN HAUKSSON
blaðamaður skrifar: johannh@dv.is
Frumvarpið náði aldrei inn í aðra
umræðu af þremur og
aðeins fjórum mánuð-
um síðar var bankakerf-
ið hrunið.
Gjaldeyrisnauð Markaðir fyrir erlent lánsfé
voru lokaðir, bankarnir komnir að fótum fram
og útrásarfyrirtæki eins og Milestone á heljar-
þröm í byrjun árs 2008. Eignir lífeyrissjóðanna
urðu þar af leiðandi girnilegri.